«Οι λύσεις των προβλημάτων μας βρίσκονται στη Φύση»!

«Μια φορά κι έναν καιρό ήταν μια αχανής, εύφορη χώρα που τη λέγαν Βιοποικιλότητα. Οι κάτοικοί της είχαν από όλα τα καλά του Θεού, ήλιο και νερό, θάλασσα και αέρα, γη γεμάτη δέντρα και μποστάνια κατάφορτα με νόστιμους καρπούς, λογιών λογιών ζωντανά, άγρια και ήμερα. Ολοι τους, άνθρωποι και ζώα, έτρωγαν, έπιναν, ζούσαν από αυτά που απλόχερα τους πρόσφερε ο τόπος τους. Κάποιοι άνθρωποι δεν είχαν σεβασμό κανένα για ό,τι απολάμβαναν. Αρπαζαν και λεηλατούσαν, βρόμιζαν κι αισθάνονταν κυρίαρχοι της γης της. Πολύ λίγοι γνώριζαν ότι και οι ίδιοι ήταν κομμάτι αναπόσπαστο της Βιοποικιλότητας και όχι απλά κάτοικοί της από κάποιον τυχαίο λόγο. Μέχρις ότου ξέσπασε αρρώστια βαριά...».

Θα μπορούσε να είναι το ξετύλιγμα ενός παραμυθιού με ηρωίδα αυτή την άγνωστη, ακαθόριστης μορφής, ξένη σε πολλούς ακόμη οντότητα, τη Βιοποικιλότητα. Μια λέξη που εισέβαλε ξαφνικά στο σπιτικό μας, που τριβελίζει τα αυτιά μας και διεκδικεί την προσοχή μας μερικά χρόνια τώρα. Γιατί ξαφνικά μας ζητούν να την προστατεύσουμε; Σε τι μας αφορά; Τι σχέση έχουμε μαζί της;

Η απάντηση είναι απλή, αλλά οι δεσμοί που μοιράζονται μαζί της οι άνθρωποι είναι περίπλοκοι. Εχει ανάγκη την προστασία μας σε αντάλλαγμα για την προστασία που αυτή μέχρι τώρα μας προσφέρει. Αντάλλαγμα όχι για λόγους κάποιου κρυφού κέρδους, αλλά απλά για να μπορέσει να συνεχίσει να μας προσφέρει στέγη, φαγητό, φάρμακα, ζεστασιά και δροσισμό, να συνεχίσει να προστατεύει το είδος μας. Αυτή χωρίς εμάς μπορεί να συνεχίσει να ζει και να βασιλεύει, εμείς όμως χωρίς τη βιοποικιλότητα δεν μπορούμε να υπάρξουμε.

«Οι λύσεις των προβλημάτων μας βρίσκονται στη Φύση». Αυτό είναι το μήνυμα γα τον εορτασμό της φετινής Διεθνούς Ημέρας Βιοποικιλότητας που όπως κάθε χρόνο τιμάται στις 22 του Μαγιού. Γιατί επέλεξαν τα Ηνωμένα Εθνη αυτή τη σπερματική σκέψη ως μήνυμα ευαισθητοποίησης των πολιτών του κόσμου; Γιατί η ανθρωπότητα πλέον καλείται, κάτω από συνθήκες δύσκολες, να επανεξερευνήσει τη σχέση της με τη Φύση, να ψηλαφήσει τον ομφάλιο λώρο που τη συνδέει με τον ιστό της ζωής, που δεν είναι άλλος από τη χιλιοειπωμένη «βιοποικιλότητα».

Το ξέσπασμα μιας ακόμη πανδημίας, αυτής του Covid-19, πλήττει όχι μόνο τις καθημερινές μας ανάγκες, συνήθειες, υποχρεώσεις, αλλά χτυπά το νεύρο της ίδιας μας της ύπαρξης.

Τώρα καταλαβαίνουμε ότι ο πολιτισμός μας, όσο εξελιγμένος τεχνολογικά και αν είναι, είναι απόλυτα εξαρτημένος από τα οικοσυστήματα του πλανήτη. Οικοσυστήματα που για να συνεχίσουν να μας παρέχουν τις λειτουργίες τους, θα πρέπει να ξαναγίνουν υγιή και εύρωστα και να παραμείνουν άθικτα.

Το νερό που πίνουμε, η τροφή που τρώμε, τα φάρμακά μας, τα ρούχα μας, τα σπίτια μας, η ενέργεια που χρειαζόμαστε καθημερινά για τις ανάγκες μας είναι κάποια από τα αγαθά που μας παρέχουν.

Το μήνυμα λοιπόν του φετινού εορτασμού δείχνει ότι οι λύσεις στα προβλήματά μας είναι μπροστά μας, είναι τα υγιή οικοσυστήματα, που για να ξαναγίνουν εύρωστα θα πρέπει όλοι να βάλουμε το λιθαράκι μας, από τις κυβερνήσεις μέχρι τον κάθε έναν από εμάς, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.

Αυτός είναι ένας αγώνας, ένας μαραθώνιος -που τόσο πια έχουμε τιμήσει- για τη ζωή μας, όχι υπέρ μιας ομάδας που χρήζει βοήθειας. Εμείς οι άνθρωποι έχουμε ανάγκη βοήθειας και η Φύση μπορεί να μας τη δώσει αρκεί να συμβαδίσουμε μαζί της αρμονικά, με σεβασμό, όπερ μεθερμηνευόμενον, βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, αλλαγή καταναλωτικών συνηθειών, αλλαγή τρόπου σκέψης, στροφή προς τις βιολογικές τροφές, επανασύνδεση και παρατήρηση των λειτουργιών του φυσικού κόσμου. Είμαστε ένα ακόμη είδος στην αλυσίδα της ζωής και όχι το κυρίαρχο είδος, όπως μας βολεύει να νομίζουμε.

Θέλουμε δεν θέλουμε, είτε μας αρέσει είτε όχι, η βιοποικιλότητα όχι μόνο μας περιβάλλει, είμαστε κι εμείς κομμάτι της.

Ψι,ψι, ψι, Βιοποικιλότητα;...

«Στο φυσικό περιβάλλον διαβιούν εκατομμύρια διαφορετικοί αλλά και αλληλεξαρτώμενοι οργανισμοί. "Βιοποικιλότητα" είναι ένας όρος που χρησιμοποιούμε για να αναδείξουμε τον πλούτο του φυσικού κόσμου. Είναι η μεγάλη ποικιλία ζώων και φυτών, τα ενδιαιτήματα και τα γονίδιά τους. Η βιοποικιλότητα αλληλεπιδρά με το φυσικό περιβάλλον για να δημιουργεί τα οικοσυστήματα που στηρίζουν τους έμβιους οργανισμούς – όπως οι άνθρωποι. Χωρίς τον φυσικό κόσμο δεν μπορούμε να επιβιώσουμε, και δυστυχώς πολύ συχνά τον θεωρούμε δεδομένο.

Οι επιστήμονες έχουν καταγράψει περίπου 1,9 εκατ. διαφορετικά είδη στη Γη, αλλά ο πραγματικός αριθμός είναι σίγουρα πολύ μεγαλύτερος. Πολλά είδη είναι μικροσκοπικά ή ζουν βαθιά στη γη ή στους ωκεανούς, ενώ άλλα απλώς δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμη.

Η βιοποικιλότητα είναι στοιχείο ζωτικής σημασίας για αμέτρητες ανθρώπινες δραστηριότητες.

Η παραγωγή τροφίμων είναι σε μεγάλο βαθμό εφικτή μόνο και μόνο επειδή υπάρχουν φυσικές συνθήκες, όπως το γόνιμο έδαφος, το νερό και οι μέλισσες που γονιμοποιούν φυτά και δέντρα.

Τα φυτά καθαρίζουν τον αέρα απελευθερώνοντας οξυγόνο και απορροφώντας επιβλαβείς ρύπους.

Οι ντουλάπες μας είναι γεμάτες με υφάσματα από φυσικές ίνες, όπως το βαμβάκι, το μαλλί και το μετάξι.

Τα φυσικά συστήματα μας εφοδιάζουν με ξυλεία και άλλα υλικά με τα οποία κατασκευάζουμε κτίρια και έπιπλα.

Πολλά φάρμακα, όπως η ασπιρίνη, έχουν φυσική προέλευση.

Επίσης, φυσικά συστήματα, όπως τα ομβρόφιλα δάση και οι κοραλλιογενείς ύφαλοι, κρύβουν ουσίες που θα μπορούσαν να αποδειχθούν σωτήριες για την ανθρώπινη ζωή και η αξία των οποίων θα μπορούσε να είναι τεράστια.

Το 50% του διοξειδίου του άνθρακα που απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα απορροφάται από φυσικά συστήματα στην ξηρά και στη θάλασσα.

Αυτές οι "εστίες απορρόφησης άνθρακα" διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο στην επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής.

Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι και τα μαγκρόβια δάση μάς προστατεύουν από καταιγίδες και παλιρροϊκά κύματα.

Οι υγρότοποι λειτουργούν σαν σφουγγάρια που απορροφούν το πλεονάζον νερό και αποτρέπουν τις πλημμύρες.

Οι όμορφες φυσικές περιοχές προσελκύουν πολυάριθμους επισκέπτες, εξασφαλίζοντας εισόδημα για τους ντόπιους.

Πολλοί άνθρωποι περνούν μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου τους απολαμβάνοντας απλώς την ομορφιά του φυσικού κόσμου.

Ορισμένοι πολιτισμοί αποδίδουν ακόμη και πνευματική αξία σε ορισμένους τόπους και είδη».

◢ Πηγή: https://ec.europa.eu/environment/basics/natural-capital/biodiversity/index_el.htm
 

Διεθνής Ημέρα Βιοποικιλότητας

Η 22α Μαΐου έχει ανακηρυχθεί Διεθνής Ημέρα Βιοποικιλότητας από τα Ηνωμένα Εθνη και στόχο έχει την ευαισθητοποίηση των πολιτών του κόσμου απέναντι στα προβλήματα και στις απειλές που αντιμετωπίζει, στην ανάγκη προστασίας και διατήρησής της.

Κάθε χρόνο ένα διαφορετικό μήνυμα μεταδίδεται τόσο για περίσκεψη αλλά κυρίως για σωστή ενημέρωση.

Αν πάμε ένα μικρό ταξίδι πίσω στον χρόνο θα ανιχνεύσουμε τις προκλήσεις που είχαν τεθεί προς διάλογο. Κάποια από τα θέματα των μηνυμάτων ήταν:

● «Βιοποικιλότητα και κλιματική αλλαγή» (2007)
● «Βιοποικιλότητα και γεωργία» (2008)
● «Τα ξενικά είδη εισβολείς» (2009)
● «Βιοποικιλότητα, ανάπτυξη και μείωση της φτώχειας» (2010)
● «Βιοποικιλότητα και δάση» (2011)
● «Βιοποικιλότητα και βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη» (2017)
● «Η τροφή μας, η υγεία μας εξαρτώνται από τη βιοποικιλότητά μας» (2019)
● «Οι λύσεις των προβλημάτων μας βρίσκονται στη Φύση» (2020)

◢ Για να μάθετε περισσότερα: www.cbd.int/idb
 

Η βιοποικιλότητα στην ιατρική

«Πολλά φυτά και ζώα των τροπικών κυρίως δασών περιέχουν χημικές ενώσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αναισθητικά, τονωτικά ή άλλα φάρμακα.Σήμερα περίπου το 70% των φαρμάκων βασίζεται σε χημικές ενώσεις που βρίσκονται στη φύση και αυτές προέρχονται μόνο από 250 είδη φυτών.

Λιγότερο από το 0,1% των φυτικών ειδών έχει ερευνηθεί ως προς τις φαρμακευτικές του ιδιότητες (τα 1.100 είδη από τα 365.000 είδη φυτών που σήμερα γνωρίζουμε), ενώ το ένα στα 125 είδη που μελετήθηκαν, αποτελεί πηγή ενός σημαντικού φαρμάκου.

Στα μέσα της δεκαετίας του '80 τα ποσά που διακινούνταν στο πλαίσιο της εμπορίας αυτών των φαρμάκων ξεπερνούσαν τα 40 δισ. δολάρια τον χρόνο.

Πολλά φάρμακα, όπως η ασπιρίνη και διάφορα αναισθητικά, περιέχουν χημικές ουσίες οι οποίες είχαν αρχικά εντοπιστεί σε ένα ζώο ή φυτό και στη συνέχεια παρήχθησαν σε χημικά εργαστήρια.

Ουσίες όπως η πενικιλίνη, η τετρακυκλίνη και όλα τα αντιβιοτικά, όπως και μια ποικιλία εμβολίων, ορμονών και αντισωμάτων, προέρχονται από μικροοργανισμούς.

Μια έρευνα στην Αμερική κατέδειξε ότι τα 118 από τα 150 περισσότερο χρησιμοποιούμενα φάρμακα στις ΗΠΑ προέρχονται από ζωντανούς οργανισμούς: 74% από φυτά, 18% από μύκητες, 5% από βακτήρια και 3% από σπονδυλόζωα.

Οι κάτοικοι των τροπικών δασών γνωρίζουν εδώ και χιλιάδες χρόνια τις θεραπευτικές ιδιότητες των ζωντανών οργανισμών που κατοικούν στα δάση αυτά και οι κάτοικοι των αναπτυγμένων χωρών ελπίζουν στη διάσωση της γνώσης αυτής.

Ηδη, πολλά φυτά που προέρχονται από τα τροπικά δάση κυρίως, έχουν χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση ασθενειών όπως η παιδική λευχαιμία, η ασθένεια του Hodgkins, το γλαύκωμα και η καρδιοπάθεια.

Χημικές ουσίες που παρεμποδίζουν τη θρόμβωση του αίματος έχουν εντοπιστεί στο σάλιο δύο ζώων που τρέφονται με αίμα: στις νυχτερίδες βαμπίρ (Desmodus rotundus) της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής και στις βδέλλες».

Ο,τι χάνεται, δεν ξαναγεννιέται

«Η βιοποικιλότητα απειλείται παντού ανά την υφήλιο. Φυτά και ζώα εξαφανίζονται συνεχώς, κυρίως λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας. Και όταν χάνεται, η βιοποικιλότητα δεν γυρίζει πίσω. Η απώλεια της βιοποικιλότητας δεν σημαίνει απλώς ότι εξαφανίζονται σπάνια φυτά και ζώα.

Σημαίνει ότι ολόκληρα οικοσυστήματα παράγουν λιγότερο και γίνονται πιο ευάλωτα σε εξωτερικούς κραδασμούς.

Τα αποθέματα ψαριών, τα γόνιμα εδάφη και οι πληθυσμοί μελισσών απειλούνται με αφανισμό.

Οι οικονομολόγοι έχουν υπολογίσει το κόστος της ετήσιας απώλειας των πραγμάτων που παίρνουμε δωρεάν από τη φύση στα 50 δισεκατομμύρια ευρώ.

Εάν δεν αναλάβουμε δράση, η απώλεια της βιοποικιλότητας στην ξηρά θα μπορούσε να μας κοστίσει, μέχρι το 2050, το 7% του ΑΕΠ.

Η Ευρώπη διαθέτει ισχυρούς νόμους για την προστασία της φύσης, αυτοί όμως πρέπει να εφαρμόζονται και στην πράξη. Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι δραστηριότητες όπως η αλιεία, η γεωργία και η δασοκομία δεν βλάπτουν το φυσικό περιβάλλον».

Πες μου, γιατί είναι σημαντική;

«Οντας το αποτέλεσμα 3,8 δισεκατομμυρίων ετών εξέλιξης, η βιοποικιλότητα είναι απαραίτητη για την επιβίωση του ανθρώπου.

Εξαρτόμαστε από τη φύση για πολλούς απαραίτητους πόρους, συμπεριλαμβανομένων των τροφίμων, της θερμότητας, των υφασμάτων ή των δραστικών συστατικών στα φάρμακα.

Επιπλέον, υπάρχουν και άλλες ζωτικές λειτουργίες που παρέχει η φύση: από τη γονιμοποίηση των φυτών, στο φιλτράρισμα του αέρα, το νερό και το έδαφος, έως την προστασία από τις πλημμύρες.

Η ζωή στη Γη όπως τη γνωρίζουμε θα ήταν αδύνατη χωρίς αυτά τα απαραίτητα υλικά και τις υπηρεσίες. Δυστυχώς, πολύ συχνά ξεχνάμε αυτά που μας προσφέρει η Φύση. Στις βιομηχανοποιημένες κοινωνίες μας, η βιοποικιλότητα θεωρείται δεδομένο και αντιμετωπίζεται ως κάτι που είναι δωρεάν και αέναο.

Ωστόσο, οι πιέσεις που ασκούμε στη φύση αυξάνουν και πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες αποτελούν σημαντική απειλή για την ύπαρξη πολλών ειδών.

Ο κατάλογος των πιέσεων που ασκούνται στη βιοποικιλότητα είναι μακρύς και περιλαμβάνει: την καταστροφή και τη διάσπαση των βιοτόπων, τη ρύπανση του αέρα, του νερού και του εδάφους, την υπεραλίευση και την υπερβολική χρήση των πόρων, των δασών και της γης, την εισαγωγή ξενικών ειδών και την απελευθέρωση αυξανόμενης ποσότητας αερίων του θερμοκηπίου τα οποία προκαλούν το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής».

Εχει και η βιοποικιλότητα τα «καυτά σημεία της»!

Τριάντα έξι περιοχές σε όλο τον κόσμο θεωρούνται «καυτά σημεία» (hot spots) γιατί είναι οι πλουσιότερες περιοχές σε βιοποικιλότητα. Συγκεντρώνουν περίπου το 60% των ειδών χλωρίδας, πτηνών, θηλαστικών, ερπετών και αμφιβίων του πλανήτη, από τα οποία περίπου τα μισά είναι ενδημικά είδη (δηλαδή, βρίσκονται μόνο σε αυτές τις περιοχές).

Τα «καυτά σημεία» αντιπροσωπεύουν μόλις το 2,4% της επιφάνειας της Γης, αλλά υποστηρίζουν περισσότερα από το 50% των ενδημικών φυτών και περίπου το 43% των ενδημικών ειδών, πτηνών, θηλαστικών, ερπετών και αμφιβίων.

Είναι όμως και οι πιο απειλούμενες περιοχές. Μέχρι σήμερα έχουν ήδη χάσει τουλάχιστον το 70% της πρωτογενούς τους βλάστησης και φιλοξενούν περίπου το 75% των ειδών πανίδας που κινδυνεύουν περισσότερο!

Τα θαλάσσια «καυτά σημεία» δεν έχουν προσδιοριστεί ακόμη.

◢ Για περισσότερες πληροφορίες:
- www.biodiversityhotspots.org
- https://www.cepf.net/our-work/biodiversity-hotspots
 

«Είδη-κλειδιά» ή αλλιώς «θεμελιώδη»

«Ορισμένα είδη (ή ομάδες ειδών) παίζουν οικολογικούς ρόλους, που είναι μεγαλύτερης σημασίας από εκείνη που θα περιμέναμε με βάση την αφθονία τους.

Τα είδη αυτά αποκαλούνται "είδη-κλειδιά" ή "θεμελιώδη" και ορίζονται ως τα είδη που διαθέτουν μια ασυνήθιστα έντονη συνεισφορά στη διαμόρφωση της δομής της κοινότητας ή στις διεργασίες που επιτελούνται, δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με την αφθονία τους.

Ενα είδος που η παρουσία του αποδείχτηκε ότι τροποποιεί σημαντικά το οικοσύστημα στο οποίο ζει είναι η θαλάσσια βίδρα. Η παρουσία της βίδρας στο θαλάσσιο οικοσύστημα διατηρούσε τους πληθυσμούς των αχινών σε χαμηλά επίπεδα, δίνοντας τη δυνατότητα στα φαιοφύκη να σχηματίσουν εντυπωσιακά θαλάσσια δάση. Οταν η βίδρα εξαφανίστηκε τα δάση αυτά χάθηκαν μαζί της και τα οικοσυστήματα κυριαρχήθηκαν από αχινούς και πεταλίδες. Τα μέτρα προστασίας που ελήφθησαν είχαν αποτέλεσμα την επανεγκατάσταση της βίδρας σε πολλές περιοχές. Εκεί, τα θαλάσσια δάση που αναπτύχθηκαν εκ νέου, διαμόρφωσαν ευνοϊκές συνθήκες για διαφόρων ειδών ψάρια, που ζουν κοντά στις ακτές αλλά και στην ανοιχτή θάλασσα. Με τη σειρά τους οι μεγάλοι πληθυσμοί των ψαριών προσέλκυσαν θαλάσσιες φώκιες.

Ετσι βλέπουμε ότι η θαλάσσια βίδρα αποτελεί ένα "θεμελιώδες είδος" για τα παράκτια οικοσυστήματα καθώς η παρουσία της καθορίζει τη δομή και τη λειτουργία των οικοσυστημάτων αυτών, τροποποιώντας θεμελιακά την αφθονία των άλλων ειδών».

◢ Πηγή: ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ (Οδηγός εκπαιδευτικών), από τη διδάκτορα Οικολογίας - Τμήμα Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Α. Μελιάδου