Προσωπική μαρτυρία, συγκλονιστικό δοκίμιο |

Το 1961 ο Χάρι Μούλις μετέβη στο Ισραήλ για να παρακολουθήσει, ως ανταποκριτής του ολλανδικού περιοδικού Elseviers Weekblad, ένα γεγονός ιστορικών διαστάσεων: τη δίκη του διαβόητου Αντολφ Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ. Τα άρθρα του συγγραφέα συγκεντρώθηκαν και κυκλοφόρησαν την επόμενη χρονιά σε βιβλίο υπό τον τίτλο «Υπόθεση 40/61».

Μολονότι ο ίδιος το χαρακτήρισε με μετριοφροσύνη ως ένα ρεπορτάζ, πρόκειται για κάτι πολύ παραπάνω. Συνιστά, πέρα από μια ιδιαιτέρως προσωπική μαρτυρία, ένα συγκλονιστικό δοκίμιο για τη μαζική εξόντωση των Ευρωπαίων Εβραίων από τους ναζιστές, δοσμένο όμως μέσα από την εξονυχιστική ακτινογράφηση του σκοτεινού υπόβαθρου που διέπλασε τον «αρχιτέκτονα» του Ολοκαυτώματος.

Ο Αϊχμαν, ένας κατά τα λοιπά συνηθισμένος τεχνοκράτης, ενσάρκωσε, σύμφωνα με τον Μούλις, μια πρωτόφαντη πολιτισμική μορφή, το είδος της «ανθρώπινης μηχανής» η οποία, εκτελώντας εντολές και αδιαφορώντας για τις ηθικές τους συνέπειες, ήταν ικανή για όλα, όχι μόνο να φτάσει στα άκρα αλλά και να τα ξεπεράσει. Ενα σπάνιο ντοκουμέντο, ένα διεισδυτικό, διαχρονικό πορτρέτο του κακού. Το βιβλίο μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση της Μαργαρίτας Μπονάτσου. Η «Εφ.Συν.» δημοσιεύει ένα απόσπασμα από τον πρόλογο της καθηγήτριας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κλαρκ της Μασαχουσέτης Ντέμπορα Ντουόρκ.

[…] Γεννημένος στις 19 Μαρτίου 1906 στο Σόλινγκεν, μια πόλη γνωστή για τις λεπίδες της (μαχαίρια, ψαλίδια, χειρουργικά εργαλεία), ο νεαρός Οτο Αντολφ Αϊχμαν μετοίκησε με την οικογένειά του από τη Γερμανία στο Λιντς της Αυστρίας το 1913. Καθώς δεν ήταν ούτε προικισμένος ούτε επιμελής, ο πατέρας του τον σταμάτησε από το λύκειο. Δεν τα κατάφερε καλύτερα στην τεχνική σχολή μηχανικών, όπου γράφτηκε. Ο πατέρας του τον έβαλε να δουλέψει στη δική του μικρή επιχείρηση εξόρυξης, έως ότου, το 1925, ο Αντολφ βρήκε δουλειά ως πωλητής στην Oberoesterreichischer Elektrobau AG. Ισως εκεί να έμαθε ο Αϊχμαν την τέχνη των πωλήσεων: ένα ταλέντο που θα χρησιμοποιούσε προς όφελός του μετέπειτα. Μέσω οικογενειακών διασυνδέσεων, ο Αϊχμαν πήρε δυο χρόνια αργότερα (1927) την πολύ καλύτερη θέση του εμπορικού αντιπροσώπου της Vacuum Oil Company για την Ανω Αυστρία.

Ισως μέσω αυτής της εμπειρίας να έμαθε την αξία των διασυνδέσεων για την προώθηση της καριέρας του: ένα μάθημα που δεν ξέχασε ποτέ. Τα πήγε καλά στη Vacuum Oil Company, μέχρι που πήρε μετάθεση στο γραφείο του Ζάλτσμπουργκ, όπου η απόδοσή του έπεσε και απολύθηκε. Αλλά είχε βρει ένα νέο ενδιαφέρον. Με πρόσκληση του Ερνστ Καλτενμπρούνερ, ενός νεαρού δικηγόρου, του οποίου ο πατέρας ήταν φίλος με τον πατέρα τού Αϊχμαν στο Λιντς, ο Αντολφ προσχώρησε στο Γερμανικό Εθνικοσοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (NSDAP) ή απλώς ναζιστικό κόμμα.

Την εποχή εκείνη το αυστριακό ναζιστικό κόμμα δεν προσέφερε πλήρη απασχόληση. Ο Καλτενμπρούνερ, για παράδειγμα, ο οποίος ως επικεφαλής του Κεντρικού Γραφείου Ασφαλείας του Ράιχ (RSHA) έγινε προϊστάμενος του Αϊχμαν το 1942, εξακολουθούσε την εποχή εκείνη να εργάζεται ως δικηγόρος στην εταιρεία του πατέρα του. Ο Αϊχμαν μετακόμισε ξανά στη Γερμανία, όπου το κόμμα τού πρότεινε να λάβει στρατιωτική εκπαίδευση. Δέχτηκε πρόθυμα, εκπαιδεύτηκε σε δύο στρατόπεδα των Ες Ες στη Βαυαρία και πήρε τον βαθμό του Unterscharführer (λοχία) των Ες Ες.

Ο Αϊχμαν προόδευε, αλλά η πραγματική του σταδιοδρομία ξεκίνησε έναν χρόνο αργότερα (1934), όταν υπέβαλε αίτηση για μια θέση στα κεντρικά γραφεία της Υπηρεσίας Ασφαλείας (SD) του Χίμλερ. Με επικεφαλής τον Ράινχαρντ Χάιντριχ, πρώην αξιωματικό του ναυτικού, η SD ιδρύθηκε από τον Χίμλερ για να λειτουργήσει ως υπηρεσία πληροφοριών του κόμματος.

Ο Χίμλερ εδραίωσε τον έλεγχό του στο κόμμα καθώς και τη δύναμη των Ες Ες του κατασκοπεύοντας τους συντρόφους του. Ο Αϊχμαν βρήκε μια θέση ως εμπειρογνώμονας των Ες Ες για θέματα σιωνισμού· από τη θέση αυτή πραγματοποίησε ένα ταξίδι στην Παλαιστίνη, με σκοπό τη σύνταξη αναφοράς για την πρόοδο του εβραϊκού εποικισμού. Την εποχή εκείνη, η «λύση» των ναζί για το «Εβραϊκό Ζήτημα» ήταν η μετανάστευση. Οταν ο Χίμλερ αποφάσισε να συγκεντρώσει τη διαχείριση των διαδικασιών μετανάστευσης των Εβραίων (βίζα, οικονομικές ρυθμίσεις, μεταφορά κεφαλαίων), ο Αϊχμαν ανέλαβε τον σχεδιασμό και την εφαρμογή αυτής της βελτιστοποιημένης «υπηρεσίας».

Το νέο σύστημα δεν δημιουργήθηκε ποτέ στην ίδια τη Γερμανία, αλλά, μέσα σε λίγες μέρες από την προσάρτηση της Αυστρίας (Ανσλους [Anschluss]) τον Μάρτιο του 1938, ο Αϊχμαν εμφανίστηκε στη Βιέννη για να οργανώσει τη μετανάστευση των Εβραίων.

Σε μέγαρο που υφάρπαξε από την οικογένεια Ρότσιλντ εγκατέστησε το Κεντρικό Γραφείο Εβραϊκής Μετανάστευσης. Από την οπτική του Αϊχμαν, η μετανάστευση έπαψε να εξαρτάται πλέον από την πρωτοβουλία του κάθε Εβραίου. Η μετανάστευση είχε μετατραπεί σε απέλαση, μια επιχείρηση που εποπτευόταν από την SD με τη συμμετοχή υπαλλήλων του Υπουργείου Οικονομικών, της αστυνομίας, του Γραφείου Ελέγχου Συναλλάγματος και εκπροσώπων της εβραϊκής κοινότητας. Ο ίδιος συγκρίνει το σύστημά του με έναν ιμάντα παραγωγής. «Η αρχική αίτηση και όλα τα υπόλοιπα απαιτούμενα έγγραφα τοποθετούνται στο ένα άκρο και το διαβατήριο πέφτει στο άλλο», εξήγησε μάλλον περήφανος, όταν ανακρίθηκε από τον Αβνερ Λες το 1962, πριν από τη δίκη. Αυτό που δεν είπε στον Ισραηλινό αστυνόμο ήταν ότι ο ιμάντας παραγωγής κατάπινε τα δικαιώματα των Εβραίων, όπως και τα χρήματά τους, και πως το διαβατήριο που τους επέτρεπε να φύγουν ίσχυε μόνο για δεκατέσσερις μέρες.

Ούτε εξήγησε ότι το εν λόγω σύστημα χρηματοδοτήθηκε από τους ίδιους τους Εβραίους. Αυτό που ανέφερε ήταν ότι, υπό την εποπτεία του, το Κεντρικό Γραφείο Εβραϊκής Μετανάστευσης είχε αναγκάσει, εντός έξι μηνών, πενήντα χιλιάδες Εβραίους να φύγουν, «μια πρωτιά στον γερμανικό διοικητικό μηχανισμό», που τον μετέτρεψε σε αστέρι του ναζιστικού αστερισμού, σε πόλο έλξης για «πολυάριθμους επισκέπτες από διάφορα τμήματα στο λεγόμενο Παλιό Ράιχ, που πήγαιναν στη Βιέννη για αυτόν ακριβώς τον σκοπό». Για τους Εβραίους της Αυστρίας, αυτός ο ιμάντας παραγωγής ήταν ένας εφιάλτης.

Πώς αποκτούσαν αυτά τα «απαιτούμενα έγγραφα», στα οποία τόσο ανάλαφρα αναφέρθηκε ο Αϊχμαν; Οι ναζί ήθελαν να φύγουν οι Εβραίοι. Οι Εβραίοι, ταπεινωμένοι, κακοποιημένοι και τρομοκρατημένοι από την πρώτη μέρα του Ανσλους, επιζητούσαν μια διαφυγή. Ομως, όπως είχαν μάθει οι ομόθρησκοί τους στη Γερμανία επί πέντε χρόνια, η μετανάστευση συνεπαγόταν μια απεγνωσμένη αναζήτηση χορηγών στο εξωτερικό, έντυπα φορολογικής εκκαθάρισης, βίζα εισόδου, εισιτήρια τρένων και κουκέτες πλοίων.

Οταν οι Γερμανοί κατέλαβαν τα τσεχικά εδάφη, τον Μάρτιο του 1939, και ο Αϊχμαν μετατέθηκε στην Πράγα για να επαναλάβει την επιτυχία του, για τους Τσέχους Εβραίους ήταν σχεδόν αδύνατο να πάρουν βίζα. Φοβούμενος την αποτυχία, ο Αϊχμαν συμβιβάστηκε με την ιδέα ενός περιχαρακωμένου καταυλισμού για αυτούς τους ανεπιθύμητους ανθρώπους. Εξήγησε το σχέδιό του στον Χάιντριχ, ο οποίος το είπε στον Χίμλερ, ο οποίος το είπε στον Χίτλερ.

Ο Αϊχμαν πήρε έγκριση να προχωρήσει και, λίγες εβδομάδες αργότερα, προήχθη σε επικεφαλής του τμήματος IV (Gestapo) - B (Θρησκευτικά Δόγματα) – 4 (Εβραίοι) της RSHA στο Βερολίνο. Οι Γερμανοί κατέλαβαν την Πολωνία τον Σεπτέμβριο, και η στρατιωτική τους επιτυχία οδήγησε σε επικαιροποίηση της νέας και πιο βίαιης «λύσης» του Αϊχμαν. Ο Αϊχμαν όρισε αμέσως ως περιοχή εγκατάστασης το Νίσκο στην επαρχία του Λούμπλιν, όπου εκτοπίστηκαν συνολικά 95.000 Εβραίοι. Η θνησιμότητα κατά τη μεταφορά, όπως και κατά την άφιξη, ήταν τρομαχτική.

Καθώς οι Γερμανοί κατάπιναν την Ευρώπη, έπαιρναν γη, που ήθελαν, και Εβραίους, που δεν ήθελαν. Η μετανάστευση και οι γεωγραφικοί περιορισμοί ως «λύση» σε αυτό το «ζήτημα» δεν αρκούσαν πλέον. Δουλειά του Αϊχμαν ήταν να χαρτογραφήσει την παρουσία Εβραίων σε όλη την Ευρώπη και να καταστρώσει σχέδια για την απομάκρυνσή τους από τα γερμανικά και τα υπό γερμανική κατοχή εδάφη και, στη συνέχεια, όταν δεν θα μπορούσε πλέον να στείλει πουθενά τους Εβραίους, να οργανώσει μεταφορές σε γκέτο και στρατόπεδα. Τα κατάφερε θαυμάσια.

Παρά τις στρατιωτικές ήττες της Γερμανίας από το 1943, παρά τη σίγουρη κατάρρευση του Τρίτου Ράιχ την εποχή που πήγε στην Ουγγαρία, πατρίδα της τελευταίας μεγάλης εβραϊκής κοινότητας που εξακολουθούσε να βρίσκεται υπό ναζιστική δικαιοδοσία, ο Αϊχμαν συνέχισε να εκτοπίζει Εβραίους στον θάνατο. Μέχρι το 1945 ο Αϊχμαν είχε εμπλακεί άμεσα στη δολοφονία ενός εκατομμυρίου Εβραίων, ενώ ήταν έμμεσα υπεύθυνος για τους θανάτους τουλάχιστον δύο εκατομμυρίων.

Μετά τον Πόλεμο, όπως εξηγεί ο Χάρι Μούλις σε αυτό το ρεπορτάζ, ο Αϊχμαν τράβηξε νότια και δυτικά. Συνελήφθη από τους Αμερικανούς και απέδρασε από ένα στρατόπεδο κράτησης με ψεύτικα χαρτιά που του παρασχέθηκαν από παράνομη ναζιστική οργάνωση εντός του στρατοπέδου.

Με τη βοήθεια της διεθνούς κεντρικής νεοναζιστικής οργάνωσης ODESSA και της Καθολικής Εκκλησίας, ο Αϊχμαν πήγε στη Ρώμη, όπου το Βατικανό τού χορήγησε πάσο πρόσφυγα. Ως Ρικάρντο Κλέμεντ πλέον, έβγαλε βίζα για την Αργεντινή. Και εκεί έζησε, με τη σύζυγό του Βέρα και τους τέσσερις γιους τους (τρεις γεννημένοι στη Γερμανία, ο τελευταίος στην Αργεντινή) από τον Ιούλιο του 1952 έως ότου τον συνέλαβαν οι Ισραηλινοί πράκτορες το 1960 […].

📌 Ο Χάρι Μούλις υπήρξε ένας από τους κορυφαίους λογοτέχνες της Ολλανδίας και της Ευρώπης κατά τον 20ό αιώνα. Γεννήθηκε το 1927 στο Χάαρλεμ από πατέρα αυστροουγγρικής καταγωγής και μητέρα Εβραία από την Αμβέρσα. Πέθανε το 2010 στο Αμστερνταμ, όπου είχε περάσει και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Δημοσίευσε μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα, δοκίμια, θεατρικά και φιλοσοφικά κείμενα. Το εκτεταμένο και πολυβραβευμένο έργο του έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες.