Το Αλφαβητάρι των Ελληνοτουρκικών Σχέσεων: Μουσουλμανική μειονότητα Θράκης και Συνθήκη Λωζάνης

Με την τουρκική πλευρά να επιδιώκει και να πυροδοτεί συνεχώς ένταση στο Αιγαίο, ακούμε και διαβάζουμε σε καθημερινή βάση πλέον για λέξεις, όπως ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα, γκρίζες ζώνες, ακόμα και χωρικά ύδατα. Λέξεις που μέχρι τώρα μας ήταν άγνωστες ή τουλάχιστον συγκεχυμένες στο μυαλό μας. Άραγε πόσο σίγουροι είμαστε ότι γνωρίζουμε με ακρίβεια τι σημαίνει καθεμία από αυτές;

Σε αυτήν τη νέα σειρά podcast 4 επεισοδίων του ΣΚΑΪ με τίτλο «Το Αλφαβητάρι των Ελληνοτουρκικών Σχέσεων», ο δημοσιογράφος Στέφανος Νικολαΐδης συζητά με τον καθηγητή Διεθνούς Δικαίου του Παντείου Πανεπιστημίου και βουλευτή της ΝΔ, Άγγελο Συρίγο, για τη σημασία βασικών και θεμελιωδών εννοιών γύρω από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Στο τέταρτο και τελευταίο επεισόδιο της σειράς, ο Άγγελος Συρίγος μιλά για τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, αλλά και για τις διαφορές μεταξύ των εννοιών «μουσουλμανική» και «τουρκική» μειονότητα στη Θράκη. Όλα όσα προβλέπει η Συνθήκη της Λωζάνης.

Μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο το επεισόδιο εδώ.

Η μειονότητα στη Θράκη είναι μουσουλμανική ή τουρκική;

Συχνά τίθεται το ερώτημα γιατί η μειονότητα στην Κωνσταντινούπολη είναι ελληνική και η μειονότητα στη Θράκη είναι μουσουλμανική και όχι τουρκική.

Η απάντηση πρώτα από όλα είναι πραγματολογική. Στη Θράκη η μειονότητα αποτελείται από τρεις διαφορετικές εθνοτικές ομάδες: από τους τουρκογενείς, από τους Πομάκους και τους Τσιγγάνους. Δεν είναι εθνοτικά ομοιογενείς, δεν είναι όλοι Τούρκοι δηλαδή. Οι Πομάκοι μιλούν μια σλαβική γλώσσα και οι Τσιγγάνοι μιλούν, αν και σε πολύ μεγάλο βαθμό έχει εκτουρκιστεί η γλώσσα τους, τη δική τους διάλεκτο, τη ρομανί. Αυτός είναι ο πρώτος λόγος.

Ο πραγματικός όμως λόγος που δεν χρησιμοποιείται ο όρος τουρκική μειονότητα οφείλεται στην Τουρκία.

Κατά τη διάρκεια της Διασκέψεως στη Λωζάνη, η Τουρκία ήθελε να δώσει δικαιώματα μειονοτικά μόνο στους μη Μουσουλμάνους, όχι στους μη Τούρκους.

Εάν εφαρμοζόταν η Συνθήκη της Λωζάνης και έλεγε ότι μειονοτικά δικαιώματα θα έχουν οι μη Τούρκοι, τότε μειονοτικά δικαιώματα θα διεκδικούσαν οι Κούρδοι, οι Άραβες, οι Λαζοί, όλες αυτές οι δεκάδες εθνοτικές ομάδες οι οποίες ζουν στην Τουρκία. Είπε έτσι η Τουρκία ότι δικαιώματα θα πάρουν οι μη Μουσουλμάνοι της Τουρκίας. Κατ' αντιστοιχία λοιπόν, όταν μίλησε για τη Θράκη, στη Θράκη ήταν μουσουλμανική μειονότητα. Ήταν απαίτηση της Τουρκίας να χρησιμοποιηθεί αυτός ο όρος, ο οποίος όμως ανταποκρίθηκε στην πραγματικότητα.

Επομένως, η βάση ήταν το θρήσκευμα, όχι το έθνος και η εθνότητα.

Εκείνο που ενδιέφερε την Τουρκία εκείνη την περίοδο ήταν να δημιουργήσει ένα κράτος με ενιαία τουρκική ταυτότητα. Έλεγε λοιπόν ότι όποιος είναι Μουσουλμάνος στο εσωτερικό της χώρας, είναι και Τούρκος. Αυτό ήταν συνέχεια μιας παλιάς αντίληψης που υπήρχε από το λεγόμενο millet. Ήταν ο τρόπος λειτουργίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου περιγράφει ένα σύνολο ανθρώπων προσδιορισμένο βάσει της θρησκείας τους, ασχέτως της γλώσσας που μιλούσες ή της καταγωγής που είχες.

Για παράδειγμα, οι Τουρκοκρητικοί, οι οποίοι μιλούσαν Ελληνικά, ήταν Μουσουλμάνοι και εθεωρούντο ότι ανήκαν στο κυρίαρχο millet, στο οθωμανικό millet. Αντιθέτως, στο ρωμαίικο millet μπορεί να ανήκουν Άραβες που ήταν Ορθόδοξοι, Βούλγαροι που ήταν Ορθόδοξοι, Σέρβοι που ήταν Ορθόδοξοι, Ρουμάνοι που ήταν Ορθόδοξοι και ούτω καθεξής. Αυτή ήταν η διάκριση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Έρχεται η Τουρκία λοιπόν και πάνω στη λογική ότι όσοι είναι Μουσουλμάνοι ανήκουν στο κυρίαρχο millet, το οθωμανικό, θέλησε να μετατρέψει αυτό το οθωμανικό millet σε τουρκόφωνων millet. Τους λέει «όχι δικαιώματα». Αυτό βέβαια ήταν εις βάρος των μειονοτικών δικαιωμάτων, κυρίως των Κούρδων, που ήταν η μεγαλύτερη ομάδα μέσα στην Τουρκία. Αλλά τον Κεμάλ τον ενδιέφερε η ομοιογένεια της χώρας του και όχι η απόδοση μειονοτικών δικαιωμάτων. Ήθελε να δημιουργήσει το τουρκικό έθνος και να μετατρέψει όλους τους Μουσουλμάνους της χώρας του σε Τούρκους, παρότι δεν ήταν όλοι οι Τούρκοι.

Η ελληνική μειονότητα σε Κωνσταντινούπολη, Ίμβρο και Τένεδο

Το 1923 αποφασίζεται η ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, η Συνθήκη της Λωζάνης, με δύο εξαιρέσεις: όσοι Μουσουλμάνοι ζούσαν ανάμεσα στον ποταμό Νέστο και στον ποταμό Έβρο (δηλαδή οι τρεις νομοί Ξάνθης, Ροδόπης, Έβρου ) και όσοι Έλληνες ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη, στην Ίμβρο και στην Τένεδο. Αυτοί είχαν το δικαίωμα να παραμείνουν στις εστίες τους.

Οι δύο ομάδες, οι Μουσουλμάνοι της Θράκης και οι Έλληνες Κωνσταντινουπόλεως, Ίμβρου και Τενέδου ήταν περίπου οι ίδιες, γύρω στα 100.000 άτομα. Βεβαίως, όταν ξεκίνησε η Συνθήκη της Λωζάνης στην εφαρμογή της, οι Έλληνες της Κωνσταντινουπόλεως ήταν γύρω στις 350.000, αλλά με διάφορες αλχημείες οι Τούρκοι έδιωξαν ένα πολύ μεγάλο αριθμό. Το σημαντικό είναι ότι το 1930 οι δύο μειονότητες είναι περίπου ισάριθμες.

Υπάρχει και μια άλλη διαφορά μεταξύ των δύο μειονοτήτων. Η μειονότητα στην Κωνσταντινούπολη ήταν μια αστική μειονότητα. Ο κύριος όγκος δηλαδή των Ελλήνων ήταν αστοί. Υπήρχαν χωρικοί αγρότες στην Ίμβρο και την Τένεδο, αλλά ο κύριος όγκος ήταν αστοί, Ζούσαν δηλαδή σε μια πόλη στην οποία ήταν από εργατική τάξη μέχρι τραπεζίτες, επιστήμονες, αλλά δεν είχαν σχέση με γη.

Το βασικό είναι ότι η διαφορετική αστική κατάσταση των δύο μειονοτήτων.

Στο χωριό, ό,τι και να συμβεί, θα συνεχίσεις να καλλιεργείς το χωράφι σου. Στην πόλη, εάν σου απαγορεύσουν να ασκείς το επάγγελμά σου, εάν κλείσει το μαγαζί σου, εάν σου απαγορεύσουν να δουλεύεις ως γιατρός, ως δάσκαλος, δεν έχεις άλλο τρόπο να ζήσεις. Θα σηκωθείς να φύγεις. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι Τούρκοι εξαρχής να αρχίσουν να θέτουν περιορισμούς στα επαγγέλματα που μπορούσαν να ασκήσουν οι Έλληνες και με διάφορους τρόπους να αρχίσουν να μειώνουν σταδιακά τον πληθυσμό των δύο ομάδων.

Το μεγάλο «μπαμ» με τα Σεπτεμβριανά του 1955 και το Οικουμενικό Πατριαρχείο

Βεβαίως, το μεγάλο μπαμ γίνεται το 1955 με τα Σεπτεμβριανά, οπότε ο τουρκικός όχλος, σε μια εντελώς οργανωμένη κίνηση, καταστρέφει στην Κωνσταντινούπολη περίπου 5.000 καταστήματα και σπίτια και όλες σχεδόν τις εκκλησίες με τα νεκροταφεία. Έτσι, από εκείνη τη χρονική στιγμή και μετά αρχίζει η πτώση της ελληνικής μειονότητας στην Κωνσταντινούπολη, η οποία συνεχίζεται το 1963-1964 με την απέλαση όσων ήταν Έλληνες υπήκοοι και είχαν παραμείνει στην Κωνσταντινούπολη μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών.

Σήμερα μιλάμε αναλόγως του πώς το μετράμε. Μιλάμε για έναν πληθυσμό 1.500-2.000 ατόμων. Αντιθέτως, στην περίπτωση της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη μιλάμε για έναν αριθμό περίπου 110.000 ατόμων στους τρεις νομούς της Θράκης.

Σήμερα η πραγματικότητα είναι ότι έχουμε μια ανθούσα μειονότητα από τη μια μεριά, τη μουσουλμανική μειονότητα, η οποία ζει σε ένα ευρωπαϊκό κράτος, σταθερά από το 1974 και μετά υπάρχουν εκπρόσωποί της στο ελληνικό κοινοβούλιο, όπως υπάρχουν και εκπρόσωποί της στην τοπική αυτοδιοίκηση. Από την άλλη μεριά έχουμε μία μειονότητα, η οποία τελευταία φορά που εξέλεξε βουλευτή ήταν τη δεκαετία του '50 και έχουν μείνει ελάχιστοι άνθρωποι γύρω από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Το βασικό πρόβλημα του Οικουμενικού Πατριαρχείου είναι το ποίμνιο. Το ποίμνιο του Οικουμενικού Πατριαρχείου ήταν οι Ελληνορθόδοξοι της Κωνσταντινουπόλεως, της Ίμβρου και της Τενέδου. Αυτή τη στιγμή έχουν μειωθεί σε τρομακτικό βαθμό.

Το δεύτερο πρόβλημα σχετίζεται με το θέμα του ποιος μπορεί να γίνει Πατριάρχης. Βάσει των τουρκικών νόμων, για να γίνει κάποιος Πατριάρχης πρέπει να έχει τουρκική ιθαγένεια και να είναι μέλος της Ιεράς Συνόδου. Τα τελευταία χρόνια η Ιερά Σύνοδος έχει ανανεωθεί έχοντας Μητροπολίτες που προέρχονται από άλλες περιοχές του Οικουμενικού Θρόνου εκτός Τουρκίας, που δεν είναι απαραιτήτως Τούρκοι υπήκοοι.

Το όλο πρόβλημα είναι αν θα υπάρχουν άτομα ελληνικής καταγωγής που θα είναι Τούρκοι υπήκοοι, ούτως ώστε σε 50-100 χρόνια να μπορέσουν να συνεχίσουν τον θεσμό του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Πηγή: skai.gr

Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.