Η ματωμένη απεργία στη Σέριφο το 1916-Για την καθιέρωση του οκτάωρου στην Ελλάδα

Ηταν 7 Αυγούστου πριν από 99 χρόνια όταν οι μεταλλωρύχοι βγήκαν από τις
στοές και αποφάσισαν να ξεκινήσουν απεργία. Λίγες ημέρες αργότερα
τέσσερις εργάτες έχασαν τη ζωή τους ύστερα από συγκρούσεις με τη
χωροφυλακή.
Στο όμορφο Κυκλαδονήσι υπάρχουν διάσπαρτα ίχνη από
την εποχή των μεταλλείων, τα σημεία όπου φόρτωναν τα πλοία και
εγκαταλελειμμένες εγκαταστάσεις στον Κουταλά, στο Μεγάλο, ή Μία Χωριό,
και στο Μεγάλο Λιβάδι.
Οι θερινοί επισκέπτες ανάμεσα στις
καλοκαιρινές βουτιές και στη διασκέδαση διακρίνουν τη σκάλα φόρτωσης,
τις σιδηροτροχιές και τα μηχανήματα, ακούνε την ιστορία της απεργίας και
βλέπουν το μνημείο προς τιμή των θυμάτων.

«Τα μεταλλεία λειτουργούσαν από την αρχαιότητα κατά περιόδους και
έπαιρναν χαλκό και μολύβι. Στα χρόνια των Ενετών έγινε η πρώτη απεργία
και ο τότε κυβερνήτης κάλεσε τους προεστούς στο κάστρο και από εκεί τους
έριξε στον γκρεμό», αρχίζει την εξιστόρηση ο κ. Θόδωρος Λιβάνιος,
δημοτικός σύμβουλος του δήμου και ερευνητής.

"Ο πατέρας του ήταν ο
τελευταίος πρόεδρος του σωματείου πριν κλείσουν οριστικά τα μεταλλεία
και ο ίδιος έχει καταγράψει πολλές μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν ως
παιδιά τα γεγονότα. Με σειρά συνεντεύξεων και εκπομπών δημιούργησε ένα
ντοκιμαντέρ που πήρε το Τρίτο Βραβείο Κανών το 1984. Η ιστορία ξεκινά τη
δεκαετία του 1880, όταν από τη γαλλικών συμφερόντων μεταλλευτική
εταιρεία «Σέριφος - Σπηλιαλέζα» η εκμετάλλευση πέρασε στα χέρια του
Γερμανού Αιμίλιου Γρόμαν. Σταδιακά πολλοί κάτοικοι του νησιού ουσιαστικά
αναγκάστηκαν να εργαστούν στις στοές, έχοντας εκχωρήσει τα χωράφια τους
προκειμένου να εξασφαλίσουν μεροκάματο. Οι συνθήκες ήταν ιδιαίτερα
σκληρές, οι εργάτες περπατούσαν χιλιόμετρα σε απόκρημνες πλαγιές και
δύσβατα μονοπάτια, μερικά εκ των οποίων διασώζονται και σήμερα. Η άρνηση
να δουλέψουν σε επικίνδυνα σημεία σήμαινε ότι θα έχαναν τη δουλειά.

«Η κατάσταση έγινε πιο δύσκολη όταν το 1906 τη διαχείριση, ανέλαβε ο
γιος του, Γεώργιος Γρόμαν. Εκείνος ήταν πολύ στυγνός και η εργασία
γινόταν από την ανατολή έως τη δύση του ήλιου, ενώ υπήρξαν πολλά θύματα.
Υπάρχουν μαρτυρίες όταν το βουνό έπαθε καθίζηση και για ημέρες
ακουγόντουσαν οι φωνές των μεταλλωρύχων από τα βάθη της γης έως ότου
χάθηκαν. Ούτε λόγος, βέβαια, να ανοίξουν τις στοές. Επειδή υπήρχαν
θύματα, σκληρές συνθήκες δουλειάς και αρκετοί είχαν δώσει τα κτήματά
τους με αντάλλαγμα να εργαστούν ξεκίνησε η απεργία».
Στις 24
Ιουλίου 1916 δημιουργήθηκε το σωματείο με πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου
Σπέρα, ο οποίος είχε μετάσχει σε αγώνες καπνεργατών στην Καβάλα.

Οι εργάτες απευθύνθηκαν στην εταιρεία για να ισχύσει το οκτάωρο, το
οποίο είχε ψηφιστεί ως νόμος του κράτους αλλά δεν είχε εφαρμοστεί. Οπως
αφηγείται ο κ. Θ. Λιβάνιος, η απεργία ξεκίνησε 7 Αυγούστου και επί
ημέρες υπήρχαν διαπραγματεύσεις με την εταιρεία. Η κορύφωση ήρθε στις 21
του μηνός, όταν στο νησί έφτασε ένας υπομοίραρχος με απόσπασμα
Χωροφυλακής. Επειτα από επεισόδια, ζήτησαν από τους εργάτες να φορτώσουν
ένα καράβι με μεταλλεύματα, ενώ στον χώρο υπήρχε μεγάλη ένταση.

«Οταν οι εργάτες αρνήθηκαν, δόθηκε η εντολή στους αστυνομικούς να
ετοιμάσουν εφ' όπλου λόγχη και ζητήθηκε από τους μεταλλωρύχους να
διαλυθούν μέσα σε 5 λεπτά. Πριν τελειώσει η προθεσμία ο υπομοίραρχος
πράγματι τραβάει το πιστόλι του και σκοτώνει τον πρώτο εργάτη Θεμιστοκλή
Κουζούπη», λέει ο κ. Λιβάνιος και εξιστορεί τον πανικό που ακολούθησε
μέσα σε μια πραγματική μάχη. Γυναίκες και παιδιά πετροβολούσαν τους
χωροφύλακες, ο κόσμος πέταξε στη θάλασσα τον υπομοίραρχο και έναν
αστυνομικό και άλλοι πυροβολούσαν από τα γραφεία της εταιρείας προς το
πλήθος. Το αποτέλεσμα ήταν να σκοτωθούν τέσσερις εργάτες και οι δύο
αστυνομικοί και πολλοί τραυματίες."
Στο τέλος νίκησαν
«Οταν ηρέμησαν τα πνεύματα, τα αιτήματα έγιναν δεκτά. Αυξήθηκε το
ημερομίσθιο, δημιουργήθηκε ταμείο αλληλοβοήθειας και, κυρίως, η εφαρμογή
του οκταώρου. Οι Γρόμαν συνέχισαν την εξόρυξη μέχρι τα χρόνια του
πολέμου, όταν ο εγγονός του ιδρυτή, Αιμίλιος Β', κατατάχτηκε στα Ες Ες
και μετείχε σε πολλές καταστροφές ιδίως στην Κρήτη».
Σήμερα στο
νησί υπάρχουν πολλοί απόγονοι των εργατών και κάθε χρόνο γίνονται
εκδηλώσεις μνήμης. Μεταπολεμικά τα μεταλλεία λειτούργησαν κατά περιόδους
και έκλεισαν οριστικά το 1965. «Το 1984 η ιστορία ήρθε πάλι στο φως.
Ηταν η εποχή όπου άρχισαν να μιλούν, καθώς επί χρόνια όλα τα "σκέπαζε η
φοβέρα"», λέει ο κ. Λιβάνιος. Ενα μέρος από το αρχείο της εταιρείας
κάηκε όταν ξέσπασε η μεγάλη φωτιά πριν από δύο χρόνια. Το διοικητήριο
ανήκει στον Δήμο Σερίφου, ωστόσο υπάρχει η σκέψη αξιοποίησης ως μουσείο
και συνεδριακό κέντρο.