Σύνταξη στα ...70 έτη-Ασφαλιστικό-Οι 9 «βόμβες»

Νέο μνημόνιο για το συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας, όπου θα θέτει ως όριο ηλικίας συνταξιοδότησης των νεοεισερχομένων ακόμη και τα 70 χρόνια, θα συνοδεύει τη συμφωνία που θα υπογράψουν οι δανειστές με τις ελληνικές Αρχές μετά τη λήξη του προγράμματος και θα δεσμεύει όλες τις κυβερνήσεις για τις επόμενες δεκαετίες.

Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες του «Παρασκηνίου», οι οικονομολόγοι των τεχνικών κλιμακίων που εργάζονται για τη ρύθμιση του ελληνικού χρέους διαπιστώνουν ένα εξαιρετικά εφιαλτικό σκηνικό έως το 2060 ως προς τις «άσπρες τρύπες» του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Ταυτόχρονα, μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι μόλις πριν από μερικές ημέρες το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ανακοίνωσε νέους κανόνες για τη συμμετοχή σε προγράμματα που για την Ελλάδα θα εφαρμοστούν στο πλαίσιο της τέταρτης αξιολόγησης. Σύμφωνα με αυτούς, ο διεθνής οργανισμός μπορεί να ζητήσει έγγραφες δεσμεύσεις από τους εταίρους για το ελληνικό χρέος και για άλλα μέτρα, στο πλαίσιο της τέταρτης αξιολόγησης, όπως για παράδειγμα το Ασφαλιστικό, που αποτελεί και το… προσφιλές θέμα!

Πρέπει να σημειωθεί ότι με βάση και το τρίτο μνημόνιο η ελληνική πλευρά έχει αποδεχθεί ότι σταδιακά οι δαπάνες για συντάξεις θα μειωθούν στο 8% του ΑΕΠ, έναντι 16% που είναι σήμερα. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι σε σημερινές τιμές το ύψος του κονδυλίου για τις συντάξεις πρέπει να υποχωρήσει στα 15 δισ. ευρώ, από 30 δισ., ή να υπάρξει ένα θετικό επενδυτικό σοκ που θα ανεβάσει το ΑΕΠ της χώρας! Σε όλες τις εκθέσεις τους οι εταίροι-δανειστές έχουν επισημάνει ότι, για να αποφευχθεί ένα ισχυρό σοκ, πρέπει να επιταχυνθούν οι μεταρρυθμίσεις ώστε να είναι πλήρως λειτουργικές από το 2020 και μετά. Επιπλέον, πρέπει να αυξηθούν οι επενδύσεις τουλάχιστον κατά 10% και να εξασφαλιστούν ρυθμοί ανάπτυξης άνω του 2,5% για αρκετά χρόνια, ώστε να επιτυγχάνονται οι στόχοι των πρωτογενών πλεονασμάτων, των φορολογικών εσόδων, των δαπανών του συνταξιοδοτικού και των λειτουργικών δαπανών του κράτους.

Στην κόψη του ξυραφιού τα Ταμεία
Αναποτελεσματικό κρίνεται το τελευταίο νομοθέτημα της κυβέρνησης σχετικά με τον καθορισμό των εισφορών και το ύψος των συντάξεων και μάλιστα, βάσει των εκτιμήσεων των δανειστών, θα χρειαστούν προσαρμογές μέσα στα αμέσως επόμενα χρόνια.

Σύμφωνα με τις εκθέσεις των δανειστών, το σύστημα θα έχει να αντιμετωπίσει προσεχώς τις εξής «βόμβες»:

• Το επιχειρηματικό περιβάλλον στην Ελλάδα εξακολουθεί να είναι εχθρικό και οι μεταρρυθμίσεις δεν αποδίδουν. Επίσης, εκτιμάται ότι είναι πολύ πιθανό να επιβεβαιωθούν, υπό τις σημερινές συνθήκες, οι εκτιμήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για αναιμική αύξηση του ΑΕΠ κατά μέσο 1%-1,5% έως το 2030.
• Η ασφαλιστική μεταρρύθμιση του 2016 έχει οδηγήσει πλέον τους μισούς εργαζομένους σε περιβάλλον ευέλικτων μορφών εργασίας με μισθούς έως 510 ευρώ, ενώ την ίδια στιγμή οι μισθοί στο σύνολο της οικονομίας υποχωρούν ταχύτερα λόγω και της αδυναμίας των επιχειρήσεων να ανταποκριθούν στο λειτουργικό κόστος με βάση τις σημερινές ακραίες συνθήκες φορολόγησης.
• Ο αριθμός των απασχολουμένων ανέρχεται περίπου σε 3.750.000 άτομα, ενώ οι άνεργοι στο 1.000.000 άτομα. Από την άλλη, ο αριθμός των συνταξιούχων κινείται στα 2.650.000 άτομα. Έτσι, η σχέση εργαζομένων προς συνταξιούχους διαμορφώνεται στο 1,4 ενώ η αναλογία απασχολουμένων προς συνταξιούχους και ανέργους διαμορφώνεται στο 1,02! Πρέπει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τα διεθνή στάνταρντ που ισχύουν στις αναπτυγμένες χώρες της Ευρωζώνης, η αναλογία που «εξασφαλίζει» οριακή βιωσιμότητα στο σύστημα είναι 3 εργαζόμενοι προς 1 συνταξιούχο. Για να συμβεί κάτι τέτοιο, η Ελλάδα πρέπει μέσα στα επόμενα, όχι πολλά, χρόνια να αυξήσει τον αριθμό των εργαζομένων τουλάχιστον στα 6.000.000 άτομα και ταυτόχρονα ο αριθμός των συνταξιούχων να μειωθεί στα 2.000.000 άτομα! Υπό τις παρούσες συνθήκες κάτι τέτοιο φαντάζει ως… άπιαστο, καθώς ακόμη και αν έβρισκαν δουλειά αύριο το πρωί το 1.000.000 άνεργοι, το σύνολο των απασχολουμένων θα ανερχόταν το πολύ στα 4.800.000 άτομα!
• Η εξαιρετικά δραματική σχέση εργαζομένων προς συνταξιούχους οδηγεί σε αύξηση του εργάσιμου βίου προς τα 70 έτη, με παράλληλη αύξηση εισφορών και μείωση συντάξεων, ενώ θα απαιτηθούν και προσαρμογές στο βάθος των επόμενων 20-30 ετών, ώστε το σύστημα να προσαρμοστεί και στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής!
• Πρέπει να έρθουν νέες αναλογιστικές μελέτες, προκειμένου να επανακαθοριστεί το ύψος των συντάξεων σε βάθος τουλάχιστον 30 ετών, δηλαδή έως το 2050.
• Χωρίς την ανάπτυξη του ιδιωτικού πυλώνα της ασφάλισης, οι σημερινοί νέοι δεν θα μπορούν να επιβιώσουν ως συνταξιούχοι με βάση το ύψος της εθνικής και ανταποδοτικής σύνταξης, ή εφόσον δεν έχουν αποταμιεύσει υψηλά ποσά.
• Ο δείκτης γονιμότητας διαμορφώνεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα, μόλις στα 1,2 παιδιά. Αρκεί να σημειωθεί ότι η διατήρηση του ελληνικού πληθυσμού στα σημερινά επίπεδα μετά από 30-40 χρόνια απαιτεί δείκτη 2,2 παιδιά! Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι για την επιβίωση του ασφαλιστικού συστήματος θα απαιτηθεί η δημιουργία εκατοντάδων χιλιάδων νέων οικογενειών κυρίως από οικονομικούς μετανάστες, οι οποίοι θα απορροφηθούν από την οικονομία με βάση ένα σενάριο αύξησης των καθαρών επενδύσεων κατά τουλάχιστον 10% σε ετήσια βάση.
• Το σύστημα δεν είναι βιώσιμο χωρίς περαιτέρω μείωση των ποσοστών αναπλήρωσης, κατάργηση της κρατικής χρηματοδότησης προς τα επικουρικά ταμεία, κατάργηση των χαριστικών ρυθμίσεων για ειδικά συνταξιοδοτικά καθεστώτα και αύξηση των εισφορών για σύνταξη και περίθαλψη.
• Η κατάργηση των Δώρων Χριστουγέννων και Πάσχα καθώς και του επιδόματος αδείας των συνταξιούχων πρέπει να ισχύσει τουλάχιστον για 50 χρόνια και συγκεκριμένα έως το 2060, όπως προβλέπεται στο πρώτο μνημόνιο!

Τι… δεν έδειξαν οι αναλογιστικές μελέτες
Οι τελευταίες αναλογιστικές μελέτες έδειξαν ότι το σύστημα είναι… θεωρητικά βιώσιμο έως το 2060, ωστόσο οι αλλαγές μπορεί να έρθουν νωρίτερα και από το 2015, κατά δήλωση του αναπληρωτή υπουργού Εργασίας Γ. Κουτρουμάνη. Ταυτόχρονα, η Ελλάδα έχει να αντιμετωπίσει την ασφυκτική πίεση των Γερμανών, οι οποίοι θεωρούν αδιανόητη την έξοδο από την αγορά εργασίας πριν από την ηλικία των 67 ετών. Άλλωστε, στο πλαίσιο της συνολικής ασφαλιστικής μεταρρύθμισης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θεωρείται ότι τα συστήματα πρέπει να προσαρμόσουν τα όρια ηλικίας στα 67 έτη με παράλληλη μείωση του ύψους των παροχών. Ήδη, αυτό συμβαίνει στη Γερμανία, την Ολλανδία, τη Μεγάλη Βρετανία (στο Δημόσιο), ενώ επίκειται σχετική απόφαση από την Ισπανία και τους… υπόλοιπους.

Υπό αυτή την έννοια, η Ελλάδα, έχοντας το μεγαλύτερο δημοσιονομικό πρόβλημα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι υποχρεωμένη να προχωρήσει σε πιο… προωθημένα μέτρα. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι στον ασφαλιστικό νόμο προβλέπεται ρητά η σύνδεση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης με το προσδόκιμο ζωής. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι το προσδόκιμο ζωής αυξάνει περίπου κατά 1,2 έτη ανά δεκαετία, τότε είναι προφανές ότι το όριο ηλικίας των 65 θα εκτοξευτεί το 2060 στα 71 χρόνια! Αν, δε, ληφθεί ως βάση, στο πλαίσιο ενός αναθεωρημένου ασφαλιστικού πλαισίου, το 67ο έτος της ηλικίας, τότε το όριο θα φτάσει στα 72 χρόνια!

Η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης και η επιμήκυνση του εργάσιμου βίου με παράλληλη δραστική μείωση των παροχών θεωρείται ως το βασικό μοντέλο για να μην επηρεαστεί στο μέλλον το ασφαλιστικό σύστημα και να μην προκληθεί ντόμινο στα δημοσιονομικά της χώρας.

Ουσιαστικά, το νέο μοντέλο που θα αναγκαστεί να υιοθετήσει η Ελλάδα συνίσταται στα εξής στοιχεία:

1. Επιμήκυνση του εργάσιμου βίου ενδεχομένως και πέραν των 40 ετών ασφάλισης.
2. Έξοδος από την αγορά εργασίας τουλάχιστον στα 67 έτη. Ως προς το συγκεκριμένο, η κυβέρνηση εκτιμά ότι υπάρχει ένα πακέτο αντικινήτρων που θα αποτρέπει ουσιαστικά την «πρόωρη» έξοδο από την εργασία και, συνεπώς, κάποιος για να λάβει ως μπόνους υψηλότερη σύνταξη πρέπει να εργάζεται έως τα 67, 68 ή και τα 70 έτη!
3. Καταργούνται… προσωρινά και για διάστημα 50 ετών (!) τα Δώρα Χριστουγέννων και Πάσχα καθώς και το Επίδομα Αδείας στους συνταξιούχους.
4. Η πορεία των δημοσιονομικών θα κρίνει εάν και κατά πόσο θα απονέμεται στους συνταξιούχους το επίδομα των 400 ευρώ που αντιστοιχεί στο Δώρο Χριστουγέννων και τα 200 + 200 ευρώ για το Πάσχα και τη θερινή άδεια. Άλλωστε, ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, η τρόικα θεωρεί «παραλογισμό» τη χορήγηση των σχετικών επιδομάτων που αντικατέστησαν τη 13η και 14η σύνταξη.
5. Οι δαπάνες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης συρρικνώνονται θεαματικά και ως εκ τούτου αναμένεται μελλοντικά η εκτόξευση της επιβάρυνσης των ασφαλισμένων.
6. Οι αναπηρικές συντάξεις θα μειωθούν δραστικά στο μέλλον, κάτι που σημαίνει ότι για το σύστημα θα αξιολογούνται μόνο οι περιπτώσεις που σχετίζονται με την έλλειψη αρτιμέλειας!
7. Θα εισαχθούν κίνητρα κυρίως φορολογικού χαρακτήρα για την ενθάρρυνση της ιδιωτικής ασφάλισης.
8. Με βάση τα δεδομένα των αναλογιστικών μελετών, η κύρια σύνταξη στο ΙΚΑ θα διαμορφωθεί το 2060 στα 3.500 ευρώ, η οποία σε σημερινές τιμές αντιστοιχεί σε περίπου 360 ευρώ!

Τέλος στο καθεστώς των επικουρικών ταμείων
Επικουρικά ταμεία τύπου… Enron θα δημιουργηθούν στο μέλλον, καθώς το νέο ασφαλιστικό σύστημα θα μεταφέρει το ρίσκο της ασφάλισης στον ίδιο τον εργαζόμενο!

Το υπουργείο Εργασίας έχει προκηρύξει διαγωνισμό για την προσέλκυση εταιρειών, οι οποίες θα εκπονήσουν τις αναλογιστικές μελέτες και στη συνέχεια θα παραδώσουν τα σχετικά πορίσματα στην κυβέρνηση. Η κυβέρνηση αλλά και η τρόικα περιμένουν απλά να επιβεβαιωθεί η δραματική κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα συγκεκριμένα ταμεία. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένονται βεβαίως οι επισημάνσεις της τρόικας στο συγκεκριμένο θέμα, ενώ, με βάση το μνημόνιο, πρέπει έως το τέλος Μαρτίου να έχουν εκπονηθεί οι σχετικές μελέτες. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι ότι, με βάση το αναθεωρημένο μνημόνιο, ακόμη και αν οι μελέτες δεν είναι έτοιμες μέσα στο επόμενο τρίμηνο, οι αλλαγές θα προχωρήσουν ακόμη και χωρίς την ύπαρξη στοιχείων! Έτσι, η αναπροσαρμογή των συντάξεων θα ξεκινήσει σε αυτήν την περίπτωση από την 1/1/2012.

Η κυβέρνηση ξεκαθαρίζει, βέβαια, ότι δεν πρόκειται να θιγούν οι υφιστάμενοι συνταξιούχοι, ενώ το… haircut στα ποσοστά αναπλήρωσης θα είναι εντυπωσιακό, όταν διαπιστώνεται πρόβλημα στο Ταμείο. Ως γνωστόν, ο νέος ασφαλιστικός νόμος προβλέπει ότι το ύψος της επικουρικής σύνταξης δεν θα ξεπερνάει το 20% της βασικής. Αυτό σημαίνει ότι, για παράδειγμα, εργαζόμενος στη ΔΕΗ που σήμερα λαμβάνει κύρια σύνταξη 1.000 ευρώ και επικουρική 850 ευρώ θεωρείται εξαιρετικά τυχερός, καθώς ο αντίστοιχος συνάδελφός του από την 1/1/2012 θα λαμβάνει 1.200 ευρώ (κύρια 1.000 και επικουρική 20%, δηλαδή άλλα 200 ευρώ).

Το μεγαλύτερο πρόβλημα με τις επικουρικές συντάξεις συναντάται στα ταμεία των τραπεζών και των ΔΕΚΟ, όπου θα πέσει και το μεγάλο «μαχαίρι». Έτσι, εκτιμάται ότι από το καλοκαίρι και μετά, όταν θα έχουν δημοσιοποιηθεί οι σχετικές αναλογιστικές μελέτες για τα ταμεία επικουρικής ασφάλισης, θα υπάρξει νέο κύμα φυγής υπό τον φόβο των δραστικά μειωμένων συντάξεων. Ωστόσο, παρά και τις διαβεβαιώσεις της κυβέρνησης ουδείς μπορεί να προεξοφλήσει εκ του ασφαλούς ότι δεν υφίσταται θέμα για τους ήδη συνταξιούχους.

Το θέμα των όποιων (νέων) αλλαγών στο ασφαλιστικό σύστημα δεν αποτελεί μια εύκολη υπόθεση για την κυβέρνηση, καθώς πολιτικά είναι εξαιρετικά δύσκολο να αναλάβει νέο μεγάλο πολιτικό κόστος μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Η ολοκλήρωση του ελέγχου προόδου της τρόικας μέσα στις προσεχείς ημέρες θα ξεδιαλύνει τις… απορίες που υπάρχουν τόσο σε σχέση με την αντικειμενικότητα των αναλογιστικών μελετών όσο και την αναγκαιότητα νέων αλλαγών στο σύστημα.

Σύνταξη στα 70 και στην Ευρώπη
Σχέδια για την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης στα 70 χρόνια προωθούν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία και η Ιταλία.

Στη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης, κατά την περυσινή προεκλογική περίοδο, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε αλλά και η Νεολαία του κυβερνώντος κόμματος της Άνγκελα Μέρκελ προκάλεσαν αίσθηση, υποστηρίζοντας ότι τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης πρέπει να αυξηθούν στα 70 έτη, γιατί μέσα στα επόμενα χρόνια το ασφαλιστικό σύστημα θα δοκιμάσει τις αντοχές του και θα απαιτηθούν αύξηση εισφορών και μείωση των συντάξεων.

Στη Γερμανία, αυτήν τη στιγμή η αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους είναι στο 3 προς 1, κάτι που σημαίνει ότι μπορεί να στηριχθεί η βιωσιμότητα των ταμείων. Ωστόσο, προ του κινδύνου να υπάρξουν… εκπλήξεις τα επόμενα χρόνια λόγω και των υψηλών δαπανών του κοινωνικού κράτους, οι Γερμανοί ετοιμάζονται να πάρουν τα μέτρα τους νωρίτερα. Αίσθηση είχε προκαλέσει επίσης προ τριετίας η παρέμβαση του επιτρόπου Ενέργειας Γκίντερ Έτινγκερ, ο οποίος με αφορμή το πρόβλημα της Ελλάδας είχε επισημάνει ότι οι εργαζόμενοι θα πρέπει να μετεκπαιδευτούν για να μπορούν να δουλεύουν περισσότερα χρόνια και μάλιστα έως τα 70 έτη!

Μάλιστα, και το Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών της Γερμανίας είχε συμφωνήσει ότι η νέα γενιά, υπό τις παρούσες συνθήκες, είτε θα συνταξιοδοτηθεί μετά τα 67 έτη είτε θα πληρώνει υψηλότερες εισφορές είτε θα λαμβάνει μικρότερες συντάξεις.

Ακόμη χειρότερα είναι τα πράγματα στην Ιταλία, η οποία παρουσιάζει ένα ιλιγγιώδες δημόσιο χρέος ύψους 2 τρισ. ευρώ (130% του ΑΕΠ) και ταυτόχρονα αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο χρηματοδότη του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας. Μάλιστα, στη γειτονική χώρα έχει εισαχθεί ένα σύστημα σταδιακής αύξησης του ανώτατου ορίου στα 67 έτη έως το 2026 και προοδευτικά στα 70 έτη από το 2027!

Σύμφωνα μάλιστα με τις προ διετίας εκτιμήσεις της Κρατικής Υπηρεσίας Κοινωνικών Ασφαλίσεων (INPS), όποιος έχει γεννηθεί μετά το 1980 δεν θα μπορέσει να πάρει σύνταξη πριν από τα 70, ενώ δεν αποκλείεται, με βάση το τεράστιο δημοσιονομικό πρόβλημα της χώρας, να χρειαστεί η συμπλήρωση ακόμη και των 75 ετών, σύμφωνα με δηλώσεις του επικεφαλής της υπηρεσίας Τίτο Μποέρι!

Επενδύσεις και… πρόσφυγες θα λύσουν τον «γόρδιο δεσμό»!
Το τέλμα στην οικονομία, η αδυναμία προσέλκυσης μαζικών επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου και η δυσμενέστατη αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους-ανέργους-οικονομικά μη ενεργό πληθυσμό της χώρας προϊδεάζουν για νέα σκληρά μέτρα τα επόμενα χρόνια.

Σήμερα, η αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους διαμορφώνεται στο 1,44 (βλ. σχετικό πίνακα), ενώ η αναλογία αυτών που εργάζονται σε σχέση με αυτούς που… κάθονται (συνταξιούχοι, άνεργοι, νοικοκυρές, μη αναζητούντες εργασία κ.λπ.) διαμορφώνεται στο 0,55 προς 1! Ουσιαστικά, ένας εργαζόμενος καλείται να θρέψει άλλους 2 μη οικονομικά ενεργούς πολίτες μέσα από την πληρωμή φόρων και εισφορών! Όπως φαίνεται και από τον σχετικό πίνακα, 3.792.358 απασχολούμενοι στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα καλούνται να πληρώσουν φόρους και εισφορές για την ασφάλισή τους αλλά και για την εξασφάλιση των απαραίτητων παροχών του κράτους σε άλλους 6.846.522 πολίτες! Οι αναλογίες αυτές δεν υπάρχουν σε κανένα κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και είναι ενδεικτικές για το πού βαδίζει το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας, παρά τις… αιματηρές παρεμβάσεις που έχουν γίνει.

Λαμβάνοντας υπόψη την ελάχιστη αναλογία βιωσιμότητας του συστήματος και με την υπόθεση εργασίας ότι ο αριθμός των συνταξιούχων θα μειωθεί στα 2.000.000 μέσα στα επόμενα 15 χρόνια, εξάγεται το συμπέρασμα ότι θα απαιτηθούν τουλάχιστον 7.000.000 απασχολούμενοι με ταυτόχρονη «έκρηξη» των ιδιωτικών επενδύσεων!

Ακόμη και αν όλοι οι άνεργοι βρουν δουλειά… αύριο το πρωί, τότε οι εργαζόμενοι θα ανέλθουν περίπου στα 4.800.000 άτομα, οπότε θα απαιτηθούν περισσότερα από 2 εκατ. «νέοι» εργαζόμενοι για να χρηματοδοτήσουν το σύστημα. Με δεδομένη τη γήρανση του πληθυσμού, την υπογεννητικότητα αλλά και το παραγωγικό κενό στην οικονομία (το πραγματικό ΑΕΠ είναι χαμηλότερο από το δυνητικό όπως αναφέρει στην έκθεσή του και το ΔΝΤ), τότε εύκολα εξάγεται το συμπέρασμα ότι για να υπάρξει προοπτική βιωσιμότητας στο σύστημα, θα απαιτηθεί η ένταξη τουλάχιστον 2.000.000 μεταναστών στην οικονομική δραστηριότητα με δεδομένη την υπογεννητικότητα!