Νέες μαρτυρίες προσφύγων για «φάμπρικα» επαναπροωθήσεων σε Έβρο και Αιγαίο

Νέα στοιχεία καταγράφουν ότι οι ελληνικές αρχές απελαύνουν παράνομα πρόσφυγες στα τουρκικά σύνορα. Η Deutsche Welle, μαζί με διεθνή ομάδα ερευνητών, ταυτοποίησε και συνάντησε ορισμένα από τα θύματα που εξαναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Τουρκία.

Για την έρευνα συνεργάστηκαν η Deutsche Welle, το ολλανδικό μέσο Trouw, το Lighthouse Reports και το Bellingcat.

Οι νέες αυτές μαρτυρίες έρχονται στη συνέχεια πολλών ρεπορτάζ που έχουν πραγματοποιήσει τους τελευταίους μήνες ελληνικά μέσα, ανάμεσά τους και η «Εφ.Συν.» για παράνομες επαναπροωθήσεις και έχουν φέρει στο φως πολλά τεκμήρια και μαρτυρίες που δείχνουν βίαιες και παράνομες πρακτικές από τις ελληνικές αρχές. Η μόνιμη επωδός της κυβέρνησης, η οποία αρνείται τα στοιχεία, είναι ότι πρόκειται για κατασκευασμένες ειδήσεις από την τουρκική προπαγάνδα. Την ίδια στιγμή δεν έχει δώσει καμία εντολή για να ερευνηθούν οι σοβαρές καταγγελίες και να φανεί η αλήθεια.

Η νέα έρευνα έρχεται να προστεθεί σε πολλά αποκαλυπτικά ρεπορτάζ που έχει κάνει η «Εφ.Συν.» τους τελευταίους μήνες:

● Ιδού οι αποδείξεις και τα ονόματα κ. Μηταράκη
● Αφωνία Μηταράκη για τις αποκαλύψεις της «Εφ.Συν.» για τις παράνομες επαναπροωθήσεις
● Χίος: Μυστήριο με την τύχη προσφύγων που έφτασαν στην παραλία της Μονολιάς
● Συνεχίζονται οι επαναπροωθήσεις με πλωτές σκηνές
● Επαναπροωθούν πρόσφυγες στα νησιά με ειδικές θαλάσσιες σκηνές

«Έλα μαζί μας και θα σου βγάλουμε νέα χαρτιά»

Πριν από δύο μήνες ο 22χρονος Μπακτιάρ είχε περάσει τον Έβρο, συνέχισε προς το κέντρο κράτησης των Διαβατών και όταν έφτασε εκεί του ζητήθηκε να δώσει τα στοιχεία του στις ελληνικές, ως το πρώτο βήμα για τη διαδικασία του ασύλου. Φωτογραφία στα έγγραφά του δείχνει ότι η ημερομηνία ήταν 12 Φεβρουαρίου 2020.

Η καραντίνα λόγω κορονοϊού προκάλεσε το κλείσιμο των περισσότερων δημόσιων υπηρεσιών και ο Μπακτιάρ περίμενε πότε θα ανοίξει το γραφείο για να προχωρήσει στο αίτημά του. Δεν θα είχε όμως ποτέ την ευκαιρία να το πράξει.

«Έλα μαζί μας και θα σου βγάλουμε νέα χαρτιά» είπε Έλληνας αστυνομικός στον Μπακτιάρ  ένα πρωινό Τετάρτης στα τέλη Απριλίου. Ο 22χρονος Αφγανός πίστεψε ότι η προσφορά ήταν κομβική για να πραγματοποιήσει το όνειρό του και να ξεκινήσει μια νέα ζωή στην Ευρώπη.

Θυμάται την συνάντησή του με την αστυνομία τον Απρίλιο και λέει ότι τον έβαλαν σε ένα λευκό βαν και τον πήγαν σε αστυνομικό τμήμα στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Αντί να του δώσουν τα χαρτιά που περίμενε με αγωνία, κατάσχεσαν όλα τα υπάρχοντά του, ακόμη και το τηλέφωνό του. Στη συνέχεια τον μετέφεραν σε άλλο αστυνομικό τμήμα και τον κλώτσησαν προτού τον ρίξουν στην καρότσα ενός φορτηγού. Ο Μπακτιάρ θυμάται ένα σεντόνι στο πίσω μέρος για να μην μπορεί να φανεί ποιοι ήταν μέσα στο φορτηγό. Δεν το κατάλαβε αμέσως, αλλά το φορτηγό κατευθυνόταν ανατολικά προς την Τουρκία.

Όταν το φορτηγό σταμάτησε ο Μπακτιάρ συνειδητοποίησε ότι δεν ήταν μόνος. Κι άλλοι αιτούντες άσυλο ήταν σειρά πάνω στην όχθη του ποταμού.
Θυμάται ότι είδε νεαρούς άνδρες να τους επιβιβάζουν ανά δεκάδες σε σχεδίες. Ο βαρκάρης μιλούσε Ελληνικά σε ανθρώπους που, σύμφωνα με τα όσα εκτιμά ο Μπακτιάρ, ήταν αστυνομική, και στους αιτούντες άσυλο μιλούσε στην Ντάρι, μία αφγανική διάλεκτο. Η Deutsche Welle δεν μπόρεσε να εξακριβώσει εάν υπήρχαν αστυνομικοί στο σημείο. Για τον Μπακτιάρ ήταν ξεκάθαρο ότι αυτό δεν ήταν το πρώτο πέρασμα του βαρκάρη στην Τουρκία.

Το «προφίλ» των κυνηγημένων 

Η Deutsche Welle συναντήθηκε με τον Μπακτιάρ στην συνοικία Εσενλέρ της Κωνσταντινούπολης, όπου διαμένει σημαντικός πληθυσμός Αφγανών, όμως η ιστορία του 22χρονου δεν είναι η μοναδική.

Η Deutsche Welle, η ολλανδική Trouw, το Lighthouse Reports και το Bellingcat μπόρεσαν να εντοπίσουν και άλλους νεαρούς άνδρες στην Τουρκία που επιβεβαιώνουν ότι αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Τουρκία. Οι αναφορές τους, όλες έγιναν ξεχωριστά, καταγράφουν μία ξεκάθαρη πατέντα: Άνδρες, κάτω των 30 ετών, ταξίδευαν μόνοι τους. Οι περισσότεροι είναι από το Αφγανιστάν, ορισμένοι από το Πακιστάν και τη Βόρεια Αφρική. Είτε συνελήφθησαν στο κέντρο κράτησης στα Διαβατά είτε τους πήρε η αστυνομία τυχαία από σημεία έξω από το κέντρο.

Η Deutsche Welle αναφέρει ότι η ερευνητική ομάδα συνάντησε και πήρε συνέντευξη από πολλούς αυτόπτες μάρτυρες, συγκέντρωσε έγγραφα από την ελληνική αστυνομία και κατέγραψε την αλληλουχία των γεγονότων από τα Διαβατά μέχρι τους δρόμους της Κωνσταντινούπολης.

Χρησιμοποιώντας στοιχεία που είναι δημόσια προσβάσιμα, ανάμεσά τους και αναρτήσεις προσφύγων στα social media, μαζί με φωτογραφίες από σημεία στην Ελλάδα που εξακριβώθηκαν, η ερευνητική ομάδα μπόρεσε να επιβεβαιώσει τις καταθέσεις των μαρτύρων.

Επικοινώνησε με έξι άτομα στην Κωνσταντινούπολη, τα οποία προσέφεραν τις εμπειρίες τους με τις παράνομες επαναπροωθήσεις, ενώ εντόπισε άλλα τέσσερα, τα οποία μπορούν να αποδείξουν ότι είχαν βρεθεί τον προηγούμενο καιρό στην Ελλάδα.

Ένας από τους άλλους άνδρες είναι ο Ρασίντ, ο οποίος έφυγε από το Αφγανιστάν πριν από τρία χρόνια και έφτασε στην Τουρκία. Εργάστηκε ως συσκευαστής και μεταφορέας στην Άγκυρα προτού πάει στην Κωνσταντινούπολη όπου βρήκε δουλειά ως μεταλοκολλητής. Είχε καθεστώς προσωρινής προστασίας στην Τουρκία, όμως δεν του παρείχαν ιατρική φροντίδα ή στέγη.

«Στην Τουρκία η ζωή είναι γεμάτη αβεβαιότητα για τους νέους Αφγανούς που δεν έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες υγείας και κοινωνική πρόνοια» αναφέρει η Ζακίρα Χεκμάτ, συνιδρυτής της Οργάνωσης για Αλληλεγγύη σε Αφγανούς Πρόσφυγες. «Εργάζονται σε επικίνδυνες χαμηλά αμειβόμενες δουλειές χωρίς άδεια. Είναι μία νέα μορφή σκλαβιάς» προσθέτει.

Ελπίζοντας σε ένα καλύτερο μέλλον, ο Ρασίντ έφυγε για την Ελλάδα στις αρχές του 2020. Θυμάται ότι πέρασε τον Έβρο μαζί με άλλα είκοσι άτομα σε μία βάρκα. Λέει ότι έμεινε σε μία σκηνή για περίπου δύο μήνες, δίπλα στο κέντρο κράτησης των Διαβατών, όμως όλα άλλαξαν για εκείνον στα τέλη Μαρτίου.

Ο Ρασίντ λέει ότι τον σταμάτησε η αστυνομία και του ζήτησε να περιμένει. Στη συνέχεια περιγράφει στη Deutsche Welle ότι ένα λευκό βαν σταμάτησε και οπλισμένοι άνδρες χωρίς στολές βγήκαν έξω. Του είπαν να μπει μέσα. Ο Ρασιντ αναφέρει ότι δεν ήξερε καν ποιοι ήταν οι άνδρες αυτί και έμαθε αργότερα, όταν μεταφέρθηκε σε αστυνομικό τμήμα, ότι δούλευαν για την ελληνική αστυνομία. Η Deutsche Welle δεν μπόρεσε να επιβεβαιώσει τη σύνδεση των ανδρών αυτών με την αστυνομία.

Τα ελληνικά του έγγραφα, με ισχύ ενός μήνα, είχαν λήξει όμως η ανανέωσή τους κατά τη διάρκεια της καραντίνας δεν ήταν δυνατή, καθώς τα γραφεία μετανάστευσης ήταν κλειστά. Στο αστυνομικό τμήμα, λέει ο Ρασίντ, του κατάσχεσαν όλα τα υπάρχοντα. «Δεν μου έδωσαν καν ένα ποτήρι νερό» επισημαίνει. Δεν του ζήτησαν να υπογράψει κανένα έγγραφο και στη συνέχεια τον επιβίβασαν σε ένα βαν και τον ανάγκασαν να ανέβει σε μία μικρή βάρκα για να περάσει τον Έβρο προς την Τουρκία.

Αστυνομικές επιδρομές στην ηπειρωτική Ελλάδα και σε κέντρο κράτησης

Οι αναφορές για της καταγγελλόμενες παράνομες επαναπροωθήσεις στον Έβρο είναι πάρα πολλές. Οι αναφορές των μαρτύρων που έχει συγκεντρώσει η Deutsche Welle επιβεβαιώνουν μαρτυρίες από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συνεργάζονται με την ανεξάρτητη ομάδα συγκέντρωσης δεδομένων Border Violence Monitoring Network.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι τουλάχιστον πέντε αστυνομικές επιδρομές πραγματοποιήθηκαν στα Διαβατά μεταξύ 31 Μαρτίου και 5 Μαΐου, με αποτέλεσμα την πιθανότατα παράνομη απέλαση δεκάδων προσφύγων. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις η αστυνομία έβαλε στο στόχαστρο νεαρούς άνδρες από Αφγανιστάν, Πακιστάν και Βόρεια Αφρική, που ήταν μόνοι τους.

Ο Βασίλης Παπαδόπουλος, πρόεδρος του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες βλέπει συγκεκριμένο πλάνο πίσω από τις επαναπροωθήσεις.

«Τα φορτηγάκια της αστυνομίας έρχονται στα κέντρα κράτησης και οι αστυνομικοί πραγματοποιούν σύντομους ελέγχους των ανθρώπων που δεν έχουν ακόμη καταγραφεί.

Ζητούν χαρτιά, θέτουν υπό κράτηση ορισμένους και τους λένε ότι θα τους πάνε σε αστυνομικό τμήμα είτε για να ελεγχθούν τα χαρτιά τους είτε για να τους δώσουν νέα χαρτιά. Αντί για αυτό, σύμφωνα με τις καταγγελίες, τους επαναπροωθούν στην Τουρκία» αναφέρει και προσθέτει «αυτό που είναι πρωτοφανές σε αυτές τις κατηγορίες, εάν αποδειχθούν αξιόπιστες, είναι ότι μιλάμε για επαναπροωθήσεις από την ηπειρωτική χώρα και από ένα κέντρο κράτησης χωρίς να ακολουθηθεί η επίσημη, τυπική διαδικασία απέλασης».

Όταν η Deutsche Welle έθεσε αυτές τις καταγγελίες υπόψιν του αναπληρωτή υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου, ο Γιώργος Κουμουτσάκος τις αρνήθηκε. «Οι κατηγορίες για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την αστυνομία είναι κατασκευασμένες, ψεύτικες και δεν επιβεβαιώνονται» δήλωσε χαρακτηριστικά.

Σκληρή γραμμή από τον Έβρο στο Αιγαίο

Τους προηγούμενους μήνες επικράτησε ένταση στον Έβρο όταν η Άγκυρα ενθάρρυνε πρόσφυγες  και μετανάστες να πάνε στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Η Αθήνα απάντησε με το σφράγισμα των συνόρων και την αναστολή των διαδικασιών ασύλου. Το σύστημα ασύλου επανήλθε τον Απρίλιο, όμως ο αριθμός των νέων αφίξεων είναι περίπου 97% μικρότερος σε σχέση με τον Απρίλιο του 2019, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου.

Στις αρχές Μαΐου, ελληνικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι η κυβέρνηση φέρεται να σχεδιάζει «επιθετική παρακολούθηση» με στόχο να εμποδίσει τις αφίξεις προσφύγων, κάτι που η κυβέρνηση δεν έχει διευκρινίσει.

Η Deutsche Welle ρώτησε το αρμόδιο υπουργείο για περαιτέρω λεπτομέρειες με τον Γιώργο Κουμουτσάκο να σημειώνει ότι «τα μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι στιγμής σχετίζονται με τη σοβαρότητα της κατάστασης και έχουν νόμιμο στόχο, όπως την προστασία της εθνικής ασφάλειας, της δημόσιας τάξης και της δημόσιας υγείας».

Ο Νότης Μηταράκης υπερασπίστηκε την σκληρή γραμμή της κυβέρνησης όταν δήλωνε στις 28 Απριλίου από τη Σάμο «έχουμε μηδενικές νέες αφίξεις στη χώρα μας τον Απρίλιο του 2020 χάρη στις πολύ μεγάλες προσπάθειες που έκαναν οι δυνάμεις ασφαλείας».

Την ίδια μέρα, όμως, κάτοικοι του νησιού ανέφεραν σε τοπικά μέσα ότι είδαν νέες αφίξεις στην περιοχή των Δρακαίων,  όπως κατέγραφε και η «Εφ.Συν.» σε σχετικό ρεπορτάζ της.

Μαρτυρία από τους Δρακαίους

Ο Τζούμα ήταν ανάμεσα στους πρόσφυγες αυτούς που βρέθηκαν στην απόμακρη αυτή πλευρά της Σάμου. Αυτή ήταν η τέταρτη φορά που ο νεαρός Σύρος προσπάθησε να φτάσει στην Ελλάδα και στις 28 Απριλίου πίστεψε ότι το είχε πετύχει.

Σε μία λεπτομερή μαρτυρία, θυμάται τι έζησε αφού έφτασε στη Σάμο. Λέει ότι μία κοπέλα από την ομάδα που μιλούσε λίγα αγγλικά ζήτησε να ειδοποιηθεί η ελληνική αστυνομία ότι έφτασαν. Οι νέοι αφιχθέντες περίμεναν ότι θα τους μεταφέρουν στο κέντρο της Σάμου. Αντιθέτως, η αστυνομία τους έθεσε υπό κράτηση και πήρε τα τηλέφωνά τους. Τους έστειλαν σε ένα λιμάνι όπου τους μετέφεραν με βάρκες προτού τους επιβιβάσουν σε μία μεγάλη μαυροπορτοκαλί σχεδία χωρίς μηχανή ή κουπιά. Ο Τζούμα λέει ότι τους έσυραν προς τα τουρκικά ύδατα. Εκεί άφησαν τη σχεδία ελεύθερη στην ανοιχτή θάλασσα με τα κύματα να την φέρνουν ξανά πίσω και ένα ελληνικό πλοίο να την σπρώχνει προς την Τουρκία.

Το χειρότερο, λέει ο Τζούμα, ήταν ότι ένα ελληνικό μηχανοκίνητο σκάφος έκανε μανούβρες τριγύρω από τη βάρκα προσπαθώντας να τους σπρώξει προς τα τουρκικά ύδατα, ενώ η τουρκική ακτοφυλακή απλά παρακολουθούσε. «Η ελληνική ακτοφυλακή υποχωρούσε για να κάνει χώρο για τους Τούρκους να έρθουν να μας πάρουν, όμως εκείνοι δεν έκαναν τίποτα και αυτό συνεχίστηκε όλη τη νύχτα» υπογραμμίζει. Τελικά την ομάδα περισυνέλεξαν οι τουρκικές αρχές το μεσημέρι της επόμενης ημέρας. 

Οι λιμενικές αρχές της Σάμου είπαν στην Deutsche Welle ότι δεν υπήρχαν νέες αφίξεις αιτούντων άσυλο στις 28 Απριλίου, με το γερμανικό μέσω ενημέρωσης να επικαλείται το ρεπορτάζ της «Εφ.Συν.» στο οποίο επιβεβαιώνεται η επιχείρηση από πλευράς της ελληνικής Ακτοφυλακής.

βίντεο της Εφ.Συν. με την άφιξη προσφύγων

Παραβιάζουν οι επαναπροωθήσεις την Ευρωπαϊκή νομοθεσία;

Η Ελλάδα, όμως και άλλες χώρες στα σύνορα της Ε.Ε., όπως η Κροατία, έχουν διαψεύσει πολλές φορές τις κατηγορίες για επαναπροωθήσεις, λέει ο Δημήτρης Χριστόπουλος, μέχρι πρότινος πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Προσθέτει ότι τα νέα περιστατικά και ο αριθμός των αυτόπτων μαρτύρων εγείρουν ερωτήματα για το μέχρι που οι ελληνικές αρχές έχουν δώσει το πράσινο φως για τις επαναπροωθήσεις και πόσο ενήμερη είναι η Ε.Ε. για το τι συμβαίνει στα ελληνικά σύνορα.

«Προφανώς οι τακτικές αυτές αποτελούν παραβίαση του ελληνικού συντάγματος και του διεθνούς δικαίου, όμως η Ε.Ε. δείχνει ανοχή, καθώς εξυπηρετούν τον σκοπό να εμποδίσουν ανθρώπους να περάσουν το Αιγαίου ή τον Έβρο και να μπουν στην Ευρώπη» λέει ο Δ. Χριστόπουλος.

Όταν η Deutsche Welle ρώτησε ξανά το υπουργείο, ο Γιώργος Κουμουτσάκος αρνήθηκε κατηγορηματικά ότι υπάρχουν τέτοιες πρακτικές και δήλωσε ότι η Ελλάδα συμμορφώνεται με το διεθνές δίκαιο και τις συνθήκες για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Ο Γιούργκεν Μπαστ, καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Γκίσεν της Γερμανίας, χαρακτηρίζει τις επιχειρήσεις αυτές ως ξεκάθαρη παραβίαση του δικαίου. Οι επαναπροωθήσεις παραβιάσουν όλους τους κανόνες, λέει  χαρακτηριστικά και προσθέτει ότι «απαιτείται συγκεκριμένη διαδικασία μέχρι να εξεταστεί η αίτηση ασύλου, όπως προσωπική συνέντευξη και το δικαίωμα του αιτούντα να παραμείνει στη χώρα μέχρι να ληφθούν οι τελικές αποφάσεις. 

Κανένας από τους νεαρούς που μίλησαν στην Deutsche Welle δεν είχε ενημερωθεί ότι θα έπρεπε να φύγει από την Ελλάδα. Ούτε έδωσαν την εντύπωση ότι είχαν ενημερωθεί για τα δικαιωματά τους. 

Οι μαρτυρίες του Μπακτιάρ, του Ρασίντ και του Τζούμα δείχνουν ότι οι βίαιες επαναπροωθήσεις στα ελληνοτουρκικά σύνορα έχουν γίνει μία αυξανόμενα συνηθισμένη πρακτική.