Ανάμεσα στον χαμένο παράδεισο και την κοινωνική ουτοπία

Παρίσι! Ο 19ος αιώνας φεύγει γοργά και παρασύρει τις εξελίξεις. Μια επανάσταση είναι σε εξέλιξη, είναι η Μπελ Επόκ. Είναι μια χρυσή, όμορφη εποχή που καλύπτει μια πεντηκονταετία και φτάνει μέχρι την έναρξη του καταστροφικού Α' Παγκοσμίου Πολέμου, στις αρχές του 20ού αιώνα.

Η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση και οι ταξικοί αγώνες διεκδικήσεων πνέουν στην ευρωπαϊκή Δύση, εκσυγχρονισμός, πρόοδος, νέες εφευρέσεις και μαζική παραγωγή έρχονται στο προσκήνιο για να αλλάξουν τον τρόπο ζωής και σκέψης του απλού ανθρώπου. Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί τον ορυμαγδό από τη γενικευμένη ενδοευρωπαϊκή διένεξη που θα τυλίξει από άκρο σε άκρο τη Γηραιά ήπειρο και θα φέρει αλλαγές συνόρων, δημιουργία νέων κρατών αλλά και 18,6 εκατομμύρια νεκρούς στρατιώτες και πολίτες.

Η εποχή χαρακτηρίστηκε όμορφη και πήρε το όνομά της μετά το τέλος του καταστροφικού Μεγάλου Πολέμου, καθώς οι Ευρωπαίοι αναπολούσαν τα χρόνια που ο αιώνας άλλαζε και όλος ο κόσμος ζούσε τους χρόνους της ανεμελιάς, του επιδεικνυόμενου πλούτου, της έντονης βραδινής διασκέδασης σε γεμάτες σάλες και καμπαρέ, λουσμένες στο φως, απολαμβάνοντας το χρώμα και τη μουσική που σκέπαζε τις ζωές και την καθημερινότητα.

Η τέχνη αυτήν τη δημιουργική εποχή κατακτά δυναμικά τις καρδιές και τις ζωές όλων και απλώνεται στους χώρους καλπάζοντας με νέες τάσεις, τεχνοτροπίες και τρόπους έκφρασης.

Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, η γαλλική πρωτεύουσα, η πόλη του φωτός και του έρωτα, ήταν η χωρίς ανταγωνισμό δυτική μητρόπολη στον κόσμο της τέχνης. Ο ιμπρεσιονισμός μεταμόρφωσε τις εικαστικές τέχνες και ο μετα-ιμπρεσιονισμός γνώρισε τη μεγαλύτερη άνθηση στο πέρασμα του χρόνου. Οι καλλιτέχνες και οι εικαστικοί δημιουργοί, μαζί με τους επιστήμονες και τους βιομηχάνους, θεωρήθηκαν από πολλούς οι «ηγέτες του κόσμου». Ηταν η ριζοσπαστική πρωτοπορία για την απαρχή στην οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας.

«Τέχνη για όλους!» δήλωναν οι καλλιτέχνες που παρουσίασαν δημιουργίες τους στην έκθεση Salon des Indépendants το 1884 στο Palais Polychrome με το σύνθημα «ούτε κριτική επιτροπή, ούτε ανταμοιβή». Διοργανώθηκε από τη συλλογικότητα Société des Artistes Indépendants (Κοινωνία Ανεξάρτητων Καλλιτεχνών) ενάντια στις άκαμπτες και με αποκλεισμούς πολιτικές των επίσημων «Salons». Μεταξύ των ιδρυτών οι Οντιλόν Ρεντόν (1840-1916), Ζορζ Σερά (1859-1891) και ο Πολ Σινιάκ (1863-1935).

Σε αυτήν την έκθεση μπορούν πλέον να συμμετέχουν χωρίς κανέναν απολύτως αποκλεισμό όλοι οι καινοτόμοι καλλιτέχνες των οποίων τα έργα είχαν απορριφθεί από τις επίσημες εκθέσεις. Για τις επόμενες τρεις δεκαετίες οι ετήσιες εκθέσεις έγιναν ασφαλές καταφύγιο για ριζοσπάστες της τέχνης, όπως ο Πολ Σεζάν και ο Βίνσεντ βαν Γκογκ, και δημιουργούσαν τις τάσεις στην τέχνη των αρχών του 20ού αιώνα -μαζί φυσικά με το περίφημο «Salon d’Automne» από το 1903 κάθε μέσα του Οκτώβρη στα Ηλύσια Πεδία.

Εδώ, λοιπόν, συχνά παρουσιάστηκαν έργα τέχνης που συζητήθηκαν ευρέως. Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε το κλείσιμο της μοναδικής έκθεσης, αν και οι Artistes Indépendants παρέμειναν δραστήριοι. Από το 1920, η έδρα των καλλιτεχνών βρίσκεται στα τεράστια υπόγεια του Γκραντ Παλέ (δίπλα από το Société des Artistes Français, το Société Nationale des Beaux-Arts, το Société du Salon d’Automne και άλλες αξιόλογες ομάδες και συλλογικότητες).

Αυτήν την εποχή το πρωτοπόρο Μουσείο Καλών Τεχνών του Μόντρεαλ (ΜMFA) στον μακρινό μας Καναδά μάς βάζει στο κλίμα αυτής της χρυσής εποχής μέσα από μια μεγάλη έκθεση με τίτλο «Paris in the Days of Post-Impressionism: Signac and the Indépendants» (Το Παρίσι στις μέρες του μετα-ιμπρεσιονισμού: Ο Σινιάκ και οι ανεξάρτητοι).

Λόγω της πανδημίας από τον Covid-19 το μουσείο ήταν κλειστό μέχρι και τον Ιούνιο. Στις 4 Ιουλίου όμως οι μεγάλες γκαλερί πλημμύρισαν με 500 έργα ζωγραφικής και γραφικών βυθίζοντάς μας σ’ ένα ταξίδι στην εποχή που ανέτειλε ο 20ός αιώνας. Τα έργα προέρχονται από μια εξαιρετική ιδιωτική συλλογή και μάλιστα περιλαμβάνει 80 έργα του Πολ Σινιάκ, που είναι η μεγαλύτερη συγκεντρωμένη συλλογή έργων του. Θα διαρκέσει μέχρι τις 15 Νοεμβρίου.

Οι επισκέπτες ανακαλύπτουν, εκτός από τα εξαιρετικά έργα του Σινιάκ, δημιουργίες πρωτοπόρων καλλιτεχνών. Θαυμάζουμε Ιμπρεσιονιστές (Κλοντ Μονέ, Μπερτ Μοριζό), Φωβιστές (Ραούλ Ντιφί, Οθον Φρις, Αλμπέρ Μαρκέ), Συμβολιστές (Πολ Γκογκέν, Οντιλόν Ρεντόν), καλλιτέχνες από την Ομάδα Ναμπί (Πιερ Μπονάρ, Μορίς Ντενί, Ζορζ Λακόμπ, Πολ Σερουζιέ, Πολ Ρανσόν, Φελίξ Βαλοτόν) και Νεο-ιμπρεσιονιστές (Ανρί-Εντμόν Κρος, Μαξιμιλιάν Λους, Καμίλ Πισαρό, Ζορζ Σερά)

Ο Σινιάκ απέκτησε φήμη ως θεωρητικός των λεγόμενων «μετα-ιμπρεσιονιστικών επιστημόνων». Εφαρμόζει καθαρό χρώμα στον καμβά σε σφιχτά τοποθετημένες κουκκίδες, έτσι ώστε η μορφή να αποκαλύπτεται στο μάτι του θεατή από το οπτικό μείγμα της σύνθεσης. Προσπάθησε να δημιουργήσει μια τέχνη που να τα περιλαμβάνει όλα, με αριστουργηματικές δημιουργίες κάπου ανάμεσα στον χαμένο παράδεισο της χρυσής εποχής και την κοινωνική ουτοπία.

Υπερασπίστηκε με πάθος τη θετικιστική ζωγραφική, η οποία προώθησε τον τεχνικό και πολιτικό εκσυγχρονισμό και εξαπλώθηκε σαν πυρκαγιά από το Παρίσι στις Βρυξέλλες, δοξάζοντας με τη ζωγραφική του τις καλύτερες μέρες που θα έρθουν. Ο Σινιάκ, μάλιστα, ως διανοούμενος της εποχής αναφέρεται πως πήρε θέση υπέρ του καταδικασθέντος λοχαγού στην Υπόθεση Ντρέιφους.

Οι επισκέπτες μέσα από τα υπέροχα εκθέματα μπορούν να ανακαλύψουν τα κοινωνικά και εικονογραφικά ζητήματα της εποχής και τι ώθησε μια ομάδα καλλιτεχνών να δημιουργήσει και να υπερασπιστεί την ιδέα της ανεξαρτησίας τους μέσα στο υπάρχον κοινωνικοπολιτισμικό και πολιτικό πλαίσιο του Παρισιού κατά τη διάρκεια της Μπελ Επόκ.

Εκτός από τα 500 έργα της υπέροχης ιδιωτικής συλλογής, εκτίθενται δύο σπάνια κομμάτια-δάνεια από τα αρχεία των απογόνων του Πολ Σινιάκ. Το ένα είναι το πορτρέτο του ως ιστιοπλόου (1896), δημιουργία του φίλου του Théo Van Rysselberghe (1862-1926), και το άλλο είναι ένα δικό του σκίτσο για το περίφημο «In the Time of Harmony» (1893), που το κοινό μπορεί να το δει μαθαίνοντας περισσότερα για αυτό το αριστούργημα που δεν μπορεί να μεταφερθεί λόγω του μεγέθους του.

Η έκθεση στη μακρινή χώρα της άλλης άκρης του Ατλαντικού φέρνει τον αέρα της ελευθερίας που διαπότιζε το Παρίσι εκείνη την εποχή. Πειραματισμοί και πνευματικά οράματα ώθησαν τους καλλιτέχνες να «εγκαταλείψουν» τη γη, να απελευθερώσουν το χρώμα και τη μορφή στους καμβάδες τους πέρα από παραδοσιακές περιγραφικές λειτουργίες, καταφέρνοντας να απογειώσουν την πνευματικότητα και το προσωπικό συναίσθημα, ώστε η μοναδική προσέγγιση και το αυτόνομο πνεύμα του καθένα ξεχωριστά να τους οδηγήσει σε πραγματικά ανεξάρτητους δρόμους.

📍«Paris in the Days of Post-Impressionism: Signac and the Indépendants», στο Μουσείο Καλών Τεχνών (ΜMFA), του Μόντρεαλ. Μέχρι 15 Νοεμβρίου

📍 Μένουμε ασφαλείς! Λόγω της πανδημίας ξεναγούμαστε και απολαμβάνουμε από το σπίτι μας διαδικτυακά εκθέσεις και συλλογές στο μουσείο.