Οι γάτες τριγυρίζουν στις σκιές

Το Blacksad κυκλοφόρησε πρώτη φορά πριν από είκοσι χρόνια και δημιούργησε αμέσως αίσθηση τόσο λόγω του πολυεπίπεδου σεναρίου του Juan Diaz Canales, που αν και εκμεταλλεύεται όλες τις παραδόσεις του νουάρ κατορθώνει να ξεπερνά τις κλασικές συμβάσεις, όσο και λόγω των εκπληκτικών σχεδίων του Juanjo Guarnido, που καταφέρνει να κινείται ιδανικά ανάμεσα στο σοβαρό και το κωμικό.

Δεν είναι το πρώτο ούτε το τελευταίο κόμικς που έχει ως θέμα του μια αστυνομική, σκοτεινή ιστορία με κεντρικό χαρακτήρα κάποιον λιγόλογο ντετέκτιβ και σίγουρα δεν πρωτοτυπεί ως προς την επιλογή των δημιουργών του να παρουσιάσουν τα πρόσωπα της πλοκής με τη μορφή ζώων. Ο ανθρωπομορφισμός των γάτων, των σκύλων, των πουλιών, των ερπετών και των άλλων ζώων της σειράς ή ο ζωομορφισμός των αστυνομικών, των μοιραίων γυναικών, των αριστοκρατών, των πολιτικών, των εγκληματιών είναι ένα τέχνασμα που έχει εφαρμοστεί στα κόμικς από τα πρώτα τους βήματα και εξακολουθεί να αποτελεί μέχρι σήμερα μια συνήθη πρακτική.

Ζώα που μιλούν υπήρχαν στα κόμικς από τα πρώτα κιόλας χρόνια του εικοστού αιώνα, με τις γάτες να έχουν την πρωτοκαθεδρία: η «Krazy Kat» του George Herriman ερωτευόταν παράφορα αλλά και ατελέσφορα έναν μοχθηρό ποντικό, αργότερα ο «Fritz the Cat» του Robert Crumb πρωτοστατούσε στο ανατρεπτικό underground κίνημα και ακόμα πιο μετά ο Mooch από το «Mutts» του Patrick McDonnell μαζί με τον σκυλάκο φίλο του, Earl, «δίδασκαν» απλότητα, καλοσύνη και αγάπη. Ακόμα πιο εμφατικά, στο «Maus» του Art Spiegelman, οι ναζί παρουσιάζονταν ως γάτες, οι Εβραίοι ως ποντίκια, οι Αμερικανοί ως σκυλιά, οι Γάλλοι ως βάτραχοι και οι Πολωνοί ως γουρούνια σε μια σπαρακτική εκδοχή του Ολοκαυτώματος, που υμνήθηκε για τη δύναμή της αλλά κατηγορήθηκε και για τις πιθανώς στερεοτυπικές απεικονίσεις της.

Στην παράδοση αυτή των ζώων που μιλούν και συμπεριφέρονται ως άνθρωποι πάτησαν οι Canales και Guarnido. Και μάλιστα, επεκτείνοντας την πανίδα από τα τετριμμένα σκυλάκια, γατάκια και ποντικάκια σε ζούγκλα ολόκληρη, καθώς στις ιστορίες τους συμμετέχουν κάθε λογής ζώα, αρκούδες, σαύρες, κουκουβάγιες, άλογα κ.λπ. Διατηρώντας σε μεγάλο βαθμό τα στερεότυπα παρόμοιων εγχειρημάτων του παρελθόντος αλλά, περιέργως, χωρίς ποτέ να γίνονται ενοχλητικοί ή να μπορεί να τους αποδώσει κάποιος ρατσιστικά κίνητρα ή ισοπεδωτικές γενικεύσεις.

Το επισημαίνει εύστοχα και ο θρύλος των αμερικανικών κόμικς Jim Steranko στο εισαγωγικό του σημείωμα: «Το Blacksad απογειώνει το είδος σε άλλο επίπεδο. Αντί για ζώα που συμπεριφέρονται όπως οι άνθρωποι, η προσέγγιση των δημιουργών βασίζεται σε ανθρώπους που μοιάζουν με ζώα. Ποιος δεν έχει ταυτίσει έναν οποιονδήποτε βιβλιοθηκάριο με πουλί ή κάποιον οικοδόμο με αρκούδα ή μια γριά θεία με αγελάδα; Με τη ζωοποίηση των χαρακτήρων τους, οι Guarnido και Canales προσκαλούν τους αναγνώστες να εισχωρήσουν σε ένα σύμπαν όπου τα ζώα δεν είναι και τόσο αστεία – κάτι που μπορούν εύκολα να αποδεχτούν, μιας και πρόκειται για μια σύλληψη που μαγεύει με τη μαεστρική εκτέλεσή της, κάτι αντίστοιχο με το “Dinotopia” του James Gurney ή το “Ποιος παγίδεψε τον Ρότζερ Ράμπιτ;” του Bob Zemeckis».

Η επιτυχία των δύο Ισπανών δημιουργών οφείλεται λοιπόν εν πολλοίς στο ότι δεν κατατάσσουν τους ανθρώπους με εθνικά, ταξικά, φυλετικά ή άλλα χαρακτηριστικά ώστε με βάση αυτά να επιλέξουν κάποιο είδος ζώου και να κάνουν μια απλουστευμένη γενίκευση, αλλά λειτουργούν αντίστροφα: επιλέγουν τη μορφή του ζώου με την οποία θα αποδοθεί κάποιος άνθρωπος με βάση τον χαρακτήρα του, την ιδιοσυγκρασία του, τον τρόπο συμπεριφοράς του, τις επιλογές που έκανε ο ίδιος για τη ζωή του και όχι με βάση κάποια ακούσια ταυτότητά του.

«Στον κόσμο του Blacksad οι χαρακτήρες, σε γενικές γραμμές, αδιαφορούν για τις ζωολογικές διαφορές τους καθώς ο λόγος που έχουν επιλεχθεί για την ιστορία σχετίζεται με τη φύση τους και την προσωπικότητά τους. Στον παρατηρητικό αναγνώστη είναι σχεδόν αδύνατο να μη διακρίνει ομοιότητες της γοητευτικής Laureen Bacol με τη Natalia Wilford ή του εύσωμου Ernie Borgnine με τον Jake Ostiombe ή του πανούργου James Woods με τη σαύρα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως ακόμα και ο πιο ασήμαντος χαρακτήρας απεικονίζεται με τρόπο που να αντανακλά τον εσωτερικό κόσμο του – κάτι που θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα είδος εμφανούς συμβολισμού. Ή απλά μια τυποποίηση στους χαρακτήρες» προσθέτει ο Jim Steranko.

Η εξαιρετική έκδοση του πολυβραβευμένου (δύο βραβεία Eisner και τρεις ακόμη υποψηφιότητες, βραβείο σχεδίου στην Ανγκουλέμ κ.ά.) διεθνούς best seller, που έχει ήδη μεταφραστεί σε 25 γλώσσες, από τις εκδόσεις Μικρός Ηρως (μετάφραση: Γαβριήλ Τομπαλίδης) περιλαμβάνει όλα τα άλμπουμ του Blacksad που έχουν κυκλοφορήσει μέχρι σήμερα και συγκεκριμένα τα «Κάπου ανάμεσα στις σκιές» (2000), «Αρκτικό έθνος» (2003), «Κόκκινη ψυχή» (2005), «Μια σιωπηλή κόλαση» (2010), «Αμαρίλο» (2013).

Σε αυτά γίνονται προοδευτικά ξεκάθαρες και σαφείς η σχέση και η πρόθεση σχέσης του σεναριογράφου του με την αστυνομική λογοτεχνία κολοσσών όπως ο Ντάσιελ Χάμετ και ο Ρέιμοντ Τσάντλερ αλλά, παράλληλα, και η βαθιά γνώση του σχεδιαστή του γύρω από τις νουάρ εικονοποιίες όσο και οι διαρκείς αναφορές του σε γνωστές εικόνες της ιστορίας της τέχνης (για παράδειγμα οι Χορεύτριες του Ντεγκά και η Δημιουργία του Αδάμ του Μικελάντζελο στο «Κάπου ανάμεσα στις σκιές», ένας χαρακτήρας που παραπέμπει στον Μαρκ Ρόθκο και ο Χίτλερ ως γάτα που παραπέμπει στον Art Spiegelman στην «Κόκκινη ψυχή», ένας αλλιώτικος Μπάτμαν στο «Αρκτικό έθνος» κ.ά.).

Κι όλα αυτά σε μια διόλου ουδέτερη ιστορία αλλά, αντιθέτως, σε μια βαθύτατα πολιτική περιρρέουσα ατμόσφαιρα: στο «Αρκτικό έθνος» γίνεται αναφορά σε ακροδεξιούς ρατσιστές που υποκινούν τη ρατσιστική βία ενώ η Κου Κλουξ Κλαν σκοτώνει και βασανίζει τους φυλετικούς της αντίπαλους, σε μια από τις «Μικρές ιστορίες», ο Blacksad τα βάζει με τον Θείο Σαμ και όσα η μορφή του συμβολίζει περί ιμπεριαλισμού, πολέμου κ.λπ., στην «Κόκκινη ψυχή» στο επίκεντρο βρίσκεται ο κίνδυνος του πυρηνικού ολέθρου λόγω της ανευθυνότητας των μεγάλων δυνάμεων και στο «Αμαρίλο», σημαντική είναι η παρουσία ενός ποιητή που παραπέμπει άμεσα στον Αλεν Γκίνσμπεργκ κ.ά.

Ο Blacksad, όμως, ποτέ δεν φανερώνει ανοιχτά τις πολιτικές του προτιμήσεις. Οπως κάθε κινηματογραφικός ή λογοτεχνικός ντετέκτιβ που σέβεται τις παραδόσεις, παραμένει λακωνικός και αινιγματικός. Προτιμά να παρατηρεί και να σκέφτεται παρά να μιλά. Κάποιες φορές, όμως, δεν κρατιέται και φανερώνει τον πραγματικό του εαυτό. Οπως όταν ο ρατσιστής αστυνομικός που τον έχει συλλάβει του κάνει ηθικό κήρυγμα: «Εσείς οι βρομιάρηδες δεν σεβόσαστε τίποτα πια. Ούτε την ιεραρχία, ούτε την ξένη περιουσία, ούτε τις ηθικές αξίες. Οπου πηγαίνετε φέρνετε μπελάδες… Και αναρχία. Και δεν υπάρχει τίποτα που να ενοχλεί περισσότερο έναν άνθρωπο του νόμου σαν και μένα από έναν βρομοαναθεματισμένο αναρχικό» του λέει οργισμένος ο αστυνομικός. Και ο Blacksad, ως ανεξάρτητος ιδιωτικός ντετέκτιβ, του απαντά με την επιτομή των απόψεών του και της στάσης ζωής του: «Λοιπόν, δεν συμμεριζόμαστε όλοι τις απόψεις σας για τον νόμο…».