Τα ψιλά γράμματα της Apple

Ο Robert Sikoryak είναι ένας μεγαλοφυής καλλιτέχνης που με συνέπεια αλλά και ανατρεπτική διάθεση στο σύνολο της καριέρας του προχωρεί από το ένα project στο άλλο δημιουργώντας πάντα αίσθηση και προκαλώντας συζητήσεις, διαφωνίες, αντιθέσεις. Στο ευφυέστατα παρωδιακό «Masterpiece» προσάρμοσε σε κόμικς γνωστά αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας αντικαθιστώντας τους κεντρικούς χαρακτήρες με δημοφιλείς πρωταγωνιστές των κόμικς: στον Μερσώ από τον «Ξένο» του Καμί έδωσε τη μορφή του Σούπερμαν, ο Ρασκόλνικοφ του Ντοστογιέφσκι από το «Εγκλημα και τιμωρία» έγινε Μπάτμαν, οι μπεκετικοί Βλαντιμίρ και Εστραγκόν από το «Περιμένοντας τον Γκοντό» παρουσιάστηκαν ως Μπίβις και Μπάτχεντ και ο Γκρέγκορ Σάμσα από τη «Μεταμόρφωση» του Κάφκα μεταμορφώθηκε σε Τσάρλι Μπράουν.

Αντίστοιχες παρωδίες φιλοτέχνησε στο «The Unquotable Trump». Εδώ, όμως, πήρε πασίγνωστα εξώφυλλα από την ιστορία των κόμικς, από τον Spider-Man, την Cat Woman, τους Fantastic Four, τους Watchmen, τους «300» του Frank Miller και πολλές ακόμη εμβληματικές εικόνες και τις ξανασχεδίασε, τοποθετώντας στον κεντρικό ρόλο τον Ντόναλντ Τραμπ να ξεστομίζει κάποια από τις συνηθισμένες του χοντράδες. Ωστόσο, το πιο τολμηρό «appropriation» ή, καλύτερα, «adaptation», της καριέρας του είναι αναμφίβολα το «Terms and Conditions - The Graphic Novel». Κι αυτό γιατί προσάρμοσε σε κόμικς το σύνολο των όρων και των προϋποθέσεων χρήσης που οφείλει να αποδεχθεί ο χρήστης που προτίθεται να αξιοποιήσει τα itunes της εταιρείας Apple του Στιβ Τζομπς! Χωρίς να αλλάξει ούτε μια λέξη! Και, μάλιστα, τροποποιώντας την αρχική εκδοχή του έργου του, προσθέτοντας χιλιάδες ακόμα λέξεις, όταν η εταιρεία «βελτίωσε» και «αποσαφήνισε» το κείμενο των όρων μεγαλώνοντας την ήδη θηριώδη πρώτη μορφή του.

Ακούσιοι αρωγοί του Sikoryak στο μεγαλεπήβολο αυτό σχέδιο που ολοκληρώθηκε το 2015 στάθηκαν αμέτρητοι δημιουργοί κόμικς που του «δάνεισαν» τα έργα τους ώστε αυτός με τη σειρά του να τα σχεδιάσει εκ νέου διατηρώντας όσο το δυνατόν την τεχνοτροπία του πρωτοτύπου και αντικαθιστώντας όλα τα λόγια με τις παραγράφους, τα κεφάλαια, τις σημειώσεις κ.λπ. του κειμένου της Apple. Ετσι, στο «Terms and Conditions» περιλαμβάνονται παρωδιακά τροποποιημένες σελίδες δεκάδων σπουδαίων δημιουργών κόμικς όπως οι Jim Steranko, Osamu Tezuka, Charles Schulz, Stan Lee και Steve Ditko, Robert Crumb, Alan Moore και Dave Gibbons, Craig Thompson, Dan Clowes, Will Eisner, Harvey Kurtzman, Moebius, Scott McCloud, Marjane Satrapi, Carl Barks, Art Spiegelman και πολλοί ακόμα.

Ο ίδιος ο Sikoryak στον επίλογο του βιβλίου του που κυκλοφορεί από την εταιρεία Drawn and Quarterly περιγράφει το έργο του ως εξής: «Κάθε σελίδα βασίζεται σε μια συγκεκριμένη προϋπάρχουσα σελίδα κόμικς ή σε μια σειρά από καρέ όπως αναφέρεται στο ευρετήριο […] Οταν ξεκίνησα το έργο, τον Νοέμβριο του 2014, η πιο πρόσφατη εκδοχή των “Ορων και Προϋποθέσεων”

(σ.σ.: της Apple) είχε ημερομηνία 17 Σεπτεμβρίου του 2014 και αποτελούνταν από τρία μέρη και 15.791 λέξεις. Οι πρώτες 35 σελίδες μου ολοκληρώθηκαν τον Απρίλιο του 2015 και εκδόθηκαν ασπρόμαυρες […] Οταν σχεδίαζα τις σελίδες του τρίτου μέρους, υπήρξε ένα update στους “Ορους και Προϋποθέσεις”, οπότε και επεκτάθηκαν σε τέσσερα μέρη και 20.554 λέξεις. Τότε επέστρεψα στις αρχικές σελίδες, διόρθωσα τα κείμενα και συμπλήρωσα ό,τι έλειπε…».

Διαβάζοντας κανείς το «Terms and Conditions» του Sikoryak, από τις πρώτες κιόλας σελίδες αντιλαμβάνεται ότι η συνέχιση της ανάγνωσης είναι ανυπόφορη. Είναι, λίγο-πολύ, αδύνατη. Και αξίζει να σημειωθεί ότι ο Robert Sikoryak, εκτός από την προσαρμογή σε κόμικς, έχει προχωρήσει και σε μια σειρά από δημόσιες performances με κείμενα από τους «Ορους». Η τεχνική ορολογία, οι απίστευτες επαναλήψεις με διαφορετικές διατυπώσεις, η προσπάθεια των εταιρειών να καλύψουν κάθε θέμα, κάθε περίπτωση, κάθε εξαίρεση κ.λπ. που θα μπορούσε να τους προκαλέσει νομικά προβλήματα καθιστούν το κείμενο όχι απλώς δυσνόητο και ανιαρό αλλά, ενδεχομένως, και περιττό σε τέτοια έκταση.

Σε κάθε σημείο, επίσης, προκαλεί αλγεινή εντύπωση η απόπειρα των εταιρειών με νομικίστικο τρόπο να αποσείσουν από πάνω τους κάθε ευθύνη και να τη μεταφέρουν ακέραια στους χρήστες, οι οποίοι είναι υποχρεωμένοι να γνωρίζουν και να έχουν κατανοήσει κάθε λεπτομέρεια, κάθε αστερίσκο, κάθε υποσημείωση. Από την άλλη, οι εταιρείες πολύ συχνά είναι αναγκασμένες να γίνονται τόσο διεξοδικά αναλυτικές, υπακούοντας σε εθνικές ή υπερεθνικές νομοθεσίες που υποτίθεται πως προστατεύουν τα δικαιώματα των καταναλωτών, οι οποίοι όμως στην πράξη δεν διαβάζουν αυτά τα δικαιώματα (και τις υποχρεώσεις τους φυσικά) ή το πράττουν αποσπασματικά και σε πολύ μικρό ποσοστό της συνολικής έκτασής τους. Αυτή την αφάνταστη ανία που προκαλεί η ανάγνωση ενός τέτοιου κειμένου σπάει η φοβερή επινοητικότητα του Sikoryak να ταιριάξει συγκεκριμένα κόμικς των αγαπημένων του δημιουργών, αφού τα τροποποιήσει με τη σχεδιαστική του δεινότητα, με συγκεκριμένα άρθρα των «Ορων και Προϋποθέσεων» της Apple.

Οπως είχε δηλώσει ο Sikoryak σε μια συνέντευξή του το 2017 στους «New York Times», οι βασικές επιρροές του ήταν οι παρωδίες του περιοδικού «MAD», που διάβαζε κατά την παιδική του ηλικία, οι θεωρίες περί τέχνης του John Cage και ο Art Spiegelman. Και φυσικά πολλά κόμικς κάθε είδους, άλλα υπερηρωικά και άλλα για ενήλικους αναγνώστες, άλλα χιουμοριστικά και άλλα με πολύ σοβαρά πολιτικά και κοινωνικά θέματα, άλλα mainstream και άλλα εναλλακτικά. Ο εκλεκτικισμός του είναι εμφανής στο σύνολο του έργου του και οι επιλογές του στο «Terms and Conditions» κάνουν πρόδηλες τις προτιμήσεις του και τα κόμικς που αγαπά.

Ετσι, ο Σνούπι, υποδυόμενος τον Στιβ Τζομπς, αναλογίζεται το «συναρπαστικό» θέμα των προπαραγγελιών και του family sharing, έχοντας στο σκυλόσπιτό του, αντί για τον φίλο του, το πουλάκι Γούντσκοκ, το κίτρινο σήμα της Apple· ο Ντένις ο Τρομερός, πάντα ως Τζομπς, πρωταγωνιστεί στη σελίδα περί αποποίησης ευθύνης της Apple σε περίπτωση δυσλειτουργιών ή διακοπών του συστήματος· ο Τεν Τεν με έναν μαύρο Μιλού ανακαλύπτει ένα μυστικό πέρασμα στο σχήμα του δαγκωμένου μήλου, ενώ διαβάζει τα περί πνευματικών δικαιωμάτων και απαγορεύσεων· ο Ποπάυ περιγράφει στον Ρεβυθούλη τους κινδύνους και τα ρίσκα που ενέχει η χρήση «εξωτερικών υπηρεσιών»· ο Ντόναλντ ταλαιπωρείται στη σκέψη των όρων χρήσης υπηρεσιών μουσικής, ενώ τον καταδιώκουν θορυβώδεις μέλισσες· τα μέλη της οικογένειας Simpson ακούνε έντρομα τον Homer να τους απαριθμεί μια σειρά απαγορεύσεων που δύσκολα περνούν από το μυαλό του ανυποψίαστου χρήστη.

Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Στιβ Τζομπς είναι ουσιαστικά πρωταγωνιστής σε κάθε μικρή ιστορία, από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα. Με τα στρογγυλά γυαλιά του, το διακριτικό μουσάκι του, το μαύρο ζιβάγκο του, ένα τζιν παντελόνι και τα κλασικά sneakers του, δανείζεται τη μορφή του Τάμπυ από τη Μικρή Λουλού, του Σκοτεινού Ιππότη - Μπάτμαν, του Astro Boy, του Sandman, του Dilbert, του Little Nemo, του Hulk, του Μπομπ Σφουγγαράκη, του Fone Bone, του Silver Surfer κ.ά. Και έτσι ο Sikoryak κάνει ένα ακόμη σχόλιο πάνω στη φύση και τον τρόπο λειτουργίας εταιρειών-κολοσσών όπως η Apple, τοποθετώντας τον ιδιοκτήτη της ουσιαστικά να «απαγγέλλει» ασταμάτητα επί 100 σελίδες «Ορους και Προϋποθέσεις».

Ολοκληρώνοντας ο αναγνώστης το δυσβάσταχτο έργο της πλήρους κατανόησης των όρων αυτών, νιώθει μεγάλη ανακούφιση. Νιώθει, όμως, και την απόλαυση των μοναδικών χιουμοριστικών παστίς που σκαρώνει ο Robert Sikoryak πάνω σε ένα θέμα που παραμένει επίκαιρο όσο τα «ψιλά γράμματα» των συμβολαίων γίνονται όλο και πιο δυσνόητα, όλο και πιο αινιγματικά, όλο και πιο «ταγμένα» στις υπηρεσίες των εταιρειών με θύματα τους καταναλωτές. Ο ίδιος ο δημιουργός έχει χαρακτηρίσει το συγκεκριμένο έργο του ως «αντι-κόμικς». Εχει παραδεχτεί ότι αποτελεί το ακριβώς αντίθετο από κάτι που θα μπορούσε να θεωρηθεί κατανοητό ή εύληπτο. Γι’ αυτό ακριβώς, σύμφωνα με τα λόγια του, είχε πολύ ενδιαφέρον να το υλοποιήσει. Κάτι αντίστοιχο δεν συμβαίνει άλλωστε και με τους ίδιους τους «Ορους και Προϋποθέσεις» σε κάθε συμβόλαιο καταναλωτικού προϊόντος υψηλής τεχνολογίας; Φαινομενικά δεν έχει κανένα ενδιαφέρον. Μήπως σε κάποιο βαθμό αυτό γίνεται εσκεμμένα; Γι’ αυτό και μόνο ίσως θα άξιζε να τους διαβάζει κανείς με πολλή προσοχή, να παρατηρεί τις λεπτομέρειες, να εντοπίζει τις ανακρίβειες και –γιατί όχι;– να διεκδικεί να γίνονται αυτοί οι όροι σαφέστεροι και να αντιστοιχούν σε υπηρεσίες υψηλότερου επίπεδου.