Δεύτερη ευκαιρία, αλλά με... ρευστοποίηση περιουσίας

Το μείζον πρόβλημα του ιδιωτικού χρέους που ανέρχεται πλέον σε 234 δισ. ευρώ, με το 1/3 να αφορά φυσικά πρόσωπα και τα 2/3 επιχειρήσεις, φιλοδοξεί να περιορίσει –σε πολύ μεγάλο βαθμό– ο Κώδικας Διευθέτησης Οφειλών και Παροχής Δεύτερης Ευκαιρίας που δόθηκε χθες σε δημόσια διαβούλευση (μέχρι τις 10 Σεπτεμβρίου).

Ο Κώδικας θα τεθεί σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου 2021 και θα αφορά και φυσικά πρόσωπα, δηλαδή νοικοκυριά. Οι οφειλέτες θα μπορούν να απαλλαγούν από τα χρέη τους προς τράπεζες, εφορία, ασφαλιστικά ταμεία ή άλλους πιστωτές εντός τριετίας από την κήρυξη της πτώχευσης, με… τίμημα την περιουσία τους, η οποία θα ρευστοποιείται με δικαστική απόφαση.

Το σχέδιο νόμου που προετοιμαζόταν εδώ και μήνες αναμορφώνει το πλαίσιο αντιμετώπισης της οικονομικής αδυναμίας των οφειλετών μέσω της προληπτικής αναδιάρθρωσης ή της συλλογικής ικανοποίησης των πιστωτών και απαλλαγής από χρέη κάθε προσώπου, φυσικού ή νομικού, το οποίο αναλαμβάνει οικονομική δραστηριότητα, ανεξαρτήτως του αν η δραστηριότητα αυτή είναι επιχειρηματική ή όχι, ενσωματώνοντας τις προβλέψεις της σχετικής Ευρωπαϊκής Οδηγίας του 2019.

Ο Κώδικας περιλαμβάνει όλες τις διαδικασίες που αποσκοπούν είτε στην πρόληψη και αποφυγή της αφερεγγυότητας είτε στην αντιμετώπισή της, μέσω απλών –κατά το δυνατόν– διαδικασιών. Ο υπουργός Οικονομικών Χρήστος Σταϊκούρας κάνει λόγο για ένα συνεκτικό, καινοτόμο και μεταρρυθμιστικό θεσμικό πλαίσιο που είναι οικονομικά αποτελεσματικό, «διότι απαντά ολιστικά στο ζήτημα του ιδιωτικού χρέους, αντικαθιστώντας ένα σύνθετο πλέγμα διάσπαρτων μέτρων, που δεν κατάφεραν, τα προηγούμενα χρόνια, να δώσουν ουσιαστική λύση στο πρόβλημα».

Ο υπουργός Οικονομικών χαρακτηρίζει το σχέδιο νόμου και κοινωνικά ευαίσθητο, καθώς περιλαμβάνει ειδικές πρόνοιες για τους πραγματικά ευάλωτους πολίτες οι οποίοι θα στηρίζονται από το κράτος μέσω επιδότησης, ενώ παράλληλα διασφαλίζει ότι δεν θα ενταχθούν στρατηγικοί κακοπληρωτές στο νέο σχήμα. Επίσης το νομοσχέδιο διέπεται από:

● Προληπτικό χαρακτήρα, αφού εστιάζει στην πρόληψη του προβλήματος της υπερχρέωσης, ώστε να αποφεύγεται η πτώχευση.

● Ταχύτητα, δεδομένου ότι σε 1 έτος μετά την έκδοση δικαστικής απόφασης παρέχεται απαλλαγή από όλα τα χρέη, στην πλειονότητα των οφειλετών, ενώ σε εξαιρετικές περιπτώσεις το ανώτατο χρονικό όριο της απαλλαγής είναι 3 έτη μετά την έκδοση δικαστικής απόφασης.

● Διαφάνεια, με την ψηφιοποίηση όλων των διαδικασιών και την ύπαρξη αυτοματοποιημένης λύσης ρύθμισης οφειλών.

● Ευελιξία, αφού πλέον υπάρχει ένα ενιαίο εργαλείο που παρέχει εναλλακτικές δυνατότητες είτε προληπτικής ρύθμισης οφειλών (με διαφόρους τρόπους εύρεσης λύσης, όπως ηλεκτρονική πλατφόρμα ή διαμεσολάβηση ή διμερής διαπραγμάτευση) είτε δεύτερης ευκαιρίας.

Οι κυριότερες καινοτομίες του νέου πλαισίου είναι:

1. Εισάγεται, πρώτη φορά στην Ελλάδα, προληπτικός μηχανισμός για την έγκαιρη προειδοποίηση του οφειλέτη, έτσι ώστε να μην οδηγηθεί σε διαδικασίες αφερεγγυότητας. Ο μηχανισμός έγκαιρης προειδοποίησης θεσπίζει διαδικασίες ενημέρωσης και παροχής στήριξης στα φυσικά και τα νομικά πρόσωπα, προκειμένου να μπορέσουν να καλύψουν ή να αναδιαρθρώσουν τις οφειλές τους για να αποφύγουν τις διαδικασίες ρευστοποίησης.

2. Ενσωματώνονται όλα τα επιμέρους εργαλεία ρύθμισης οφειλών που υπάρχουν σήμερα (υπερχρεωμένα νοικοκυριά, προστασία 1ης κατοικίας, εξωδικαστικός μηχανισμός κ.λπ.) σε ένα ενιαίο πλαίσιο και μια ενιαία διαδικασία. Δίνεται τέλος στον κυκεώνα διαφορετικών εργαλείων, με τις αλληλεπικαλύψεις τους και καλύπτονται τα κενά των νόμων, που άφηναν κάποιες κατηγορίες οφειλετών χωρίς καμία λύση.

3. Οι οφειλέτες που αποδεδειγμένα βρίσκονται σε οικονομική δυσκολία ή αδυναμία έχουν τη δυνατότητα να κάνουν ένα νέο ξεκίνημα, με δύο τρόπους:

■ Είτε θα ρυθμίζουν όλες τις οφειλές τους.
■ Είτε θα αποκτούν μια «δεύτερη ευκαιρία» μέσω της απαλλαγής από τα χρέη τους, εντός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος, ύστερα όμως από τη ρευστοποίηση όλων των περιουσιακών τους στοιχείων.

Η δεύτερη ευκαιρία διασφαλίζει ότι τα χρέη της μιας γενιάς δεν θα μεταφέρονται στην επόμενη, διαιωνίζοντας το πρόβλημα της υπερχρέωσης.

4. Εισάγεται ένα ολοκληρωμένο και αυτοματοποιημένο πλαίσιο αντιμετώπισης της αφερεγγυότητας, μέσω του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών, τόσο για φυσικά όσο και για νομικά πρόσωπα.

Η διαδικασία είναι αμιγώς εξωδικαστική και εμπιστευτική μεταξύ οφειλέτη και πιστωτών και διεξάγεται μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας. Παρέχεται η δυνατότητα αναδιάρθρωσης οφειλών και «κουρέματος». Η παροχή ρύθμισης αποφασίζεται από την πλειονότητα των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, και, στην περίπτωση που ακολουθηθεί η πρόταση ρύθμισης που προέκυψε από υπολογιστικό εργαλείο, είναι υποχρεωτική η εφαρμογή της από το Δημόσιο και τους ασφαλιστικούς φορείς. Η διαδικασία διαρκεί για μέγιστο χρονικό διάστημα δύο μηνών, εντός των οποίων είτε επιτυγχάνεται ρύθμιση είτε τερματίζεται η διαδικασία με την τυχόν άρνηση των τραπεζικών ιδρυμάτων να προτείνουν ρύθμιση ή με την άρνηση του οφειλέτη προς την προτεινόμενη ρύθμιση. Κατά το χρονικό αυτό διάστημα, προβλέπεται αναστολή της αναγκαστικής ρευστοποίησης των εξασφαλιστικών στοιχείων του οφειλέτη.

5. Στο πλαίσιο της αντιμετώπισης οφειλών και με σκοπό να αποφύγουν την πτώχευση, οι επιχειρήσεις δύνανται να προσφύγουν στη διαδικασία της εξυγίανσης, της οποίας το πλαίσιο εκσυγχρονίζεται, κατ’ εφαρμογή της Οδηγίας 1023/2019.

Χρειάζεται η συναίνεση δύο κατηγοριών πιστωτών, αυτών που έχουν εμπράγματες εξασφαλίσεις και των υπολοίπων πιστωτών, σε ποσοστό 50% της κάθε κατηγορίας.

Ωστόσο, η επιτευχθείσα με τον τρόπο αυτό συμφωνία επικυρώνεται από το δικαστήριο μόνον εάν συναινέσει ποσοστό 60% πιστωτών όλων των κατηγοριών, οπότε στην περίπτωση αυτή γίνεται και αναστολή των καταδιωκτικών μέτρων των ενέγγυων πιστωτών.

Οι πιστωτές που μειοψήφησαν δεσμεύονται από τη συμφωνία, εφόσον ικανοποιείται η βασική αρχή της μη χειροτέρευσης της θέσης και της ίσης μεταχείρισης των πιστωτών που ανήκουν στην ίδια κατηγορία (εκτός εάν συντρέχουν σοβαροί εμπορικοί ή κοινωνικοί λόγοι).

Τα δικαιώματα των εργαζομένων δεν επηρεάζονται από τη συμφωνία εξυγίανσης και οι απαιτήσεις τους δεν καταλαμβάνονται από αναστολή καταδιωκτικών μέτρων.

6. Σε περίπτωση που δεν είναι δυνατή η επίτευξη προληπτικής αναδιάρθρωσης οφειλών, τότε προβλέπεται η δυνατότητα πτώχευσης, τόσο των φυσικών όσο και των νομικών προσώπων. Στην περίπτωση αυτή, δρομολογείται η διαδικασία συλλογικής ικανοποίησης των πιστωτών, με ταυτόχρονη απαλλαγή του οφειλέτη από τα υπόλοιπα των οφειλών του.

Στην περίπτωση των νομικών προσώπων, ήδη με την απόφαση κήρυξης της πτώχευσης αποφασίζεται η ρευστοποίηση είτε του συνόλου της επιχείρησης είτε των επιμέρους περιουσιακών στοιχείων αυτής και, αν δεν επιτευχθεί η πώληση ως σύνολο εντός 18 μηνών, εκποιούνται τα επιμέρους περιουσιακά στοιχεία.

Στην περίπτωση των φυσικών προσώπων, αυτά οφείλουν να συνεισφέρουν και με τα εισοδήματά τους που υπερβαίνουν τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης, πέραν της ρευστοποίησης των λοιπών περιουσιακών στοιχείων τους, μέχρι να έλθει η απαλλαγή τους.

Οι διαδικασίες της πτώχευσης συστηματοποιούνται και απλοποιούνται προς τον σκοπό της ταχείας διεκπεραίωσης και για τον σκοπό αυτό προβλέπεται σειρά καινοτομιών (π.χ. χρήση ηλεκτρονικών μέσων, ηλεκτρονική ανάκτηση δικαιολογητικών, άμεση έναρξη των διαδικασιών ρευστοποίησης, αυτόματη αναπροσαρμογή της τιμής πρώτης προσφοράς στις διαδικασίες πλειστηριασμού, εφόσον αναδειχθούν άγονοι κ.ά.)

7. Η πτώχευση συνοδεύεται απαρέγκλιτα από την απαλλαγή οφειλών. Αυτή η διαδικασία υλοποιείται γρήγορα, μέσα σε 1 έτος, εάν οι οφειλέτες απολέσουν την περιουσία τους, εκτός αν προβληθούν ενστάσεις για δόλια πτώχευση ή απόκρυψη στοιχείων από τους πιστωτές. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις που οι οφειλέτες δεν διαθέτουν περιουσία, τότε η απαλλαγή οφειλών πραγματοποιείται σε 3 έτη, οπότε και θα πρέπει να καταβάλουν το υπόλοιπο του εισοδήματός τους που περισσεύει μετά την κάλυψη των εύλογων δαπανών διαβίωσης.

8. Δεν θα δίνεται απαλλαγή από τα χρέη σε στρατηγικούς κακοπληρωτές, καθώς θα διενεργούνται ειδικοί έλεγχοι και διασταυρώσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό με σκοπό την εύρεση περιουσίας.

9. Απαλλάσσονται τα μέλη διοίκησης των νομικών προσώπων που πτωχεύουν. Πλέον με το νέο πλαίσιο δίνεται απαλλαγή στους διοικούντες του νομικού προσώπου που πτώχευσε, εντός 3 ετών από την αίτηση για πτώχευση ή 2 ετών από την κήρυξη πτώχευσης (όποιο γίνει νωρίτερα).

10. Απελευθερώνονται και αξιοποιούνται οι παραγωγικές μονάδες της χώρας. Οι παραγωγικές μονάδες που είναι δεσμευμένες σε ατέρμονες διαδικασίες ρύθμισης ή/και πτώχευσης, απελευθερώνονται με σκοπό την επαναφορά τους σε λειτουργία, με την παράλληλη είσοδο εγχώριων και διεθνών επενδυτών.

11. Παρέχεται λύση στα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Με τον τρόπο αυτό οι τράπεζες θα μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στη χρηματοδότηση της οικονομίας.

12. Προάγεται η χρηματοοικονομική διαμεσολάβηση. Η διαμεσολάβηση αποτελεί διεθνώς την πιο διαδεδομένη εξωδικαστική διαδικασία επίλυσης ιδιωτικών διαφορών στον χρηματοοικονομικό τομέα.

13. Αξιοποιείται η τεχνολογία. Εισάγονται νέες ηλεκτρονικές και αυτοματοποιημένες διαδικασίες, που διασφαλίζουν τη διαφάνεια, καταργούν τη γραφειοκρατία και προάγουν τον ψηφιακό μετασχηματισμό του κράτους.

14. Εισάγονται ρυθμίσεις για τη βελτίωση του θεσμού των διαχειριστών αφερεγγυότητας. Αυτοί καλούνται να διαδραματίσουν ουσιαστικό ρόλο στις διαδικασίες της πτώχευσης.

Η πρώτη κατοικία και τα ευάλωτα νοικοκυριά

Η παροχή επιδότησης των δανείων της 1ης κατοικίας στο στάδιο της συνολικής ρύθμισης οφειλών παρέχεται ως κίνητρο επαναφοράς στην κάλυψη όλων των υποχρεώσεων ώστε να διασωθεί η κατοικία. Εφόσον οι πιστωτές προβούν σε ενέργειες ρευστοποίησης της 1ης κατοικίας, τότε το κράτος παρεμβαίνει με σκοπό να αποφευχθεί η έξωση.

Στο στάδιο της ρευστοποίησης από τους πιστωτές, παρέχεται ουσιαστική στήριξη από την πολιτεία, μέσω της δημιουργίας ενός ιδιωτικού φορέα για την απόκτηση των ακινήτων, ο οποίος θα επιλεγεί από το Κράτος, μέσω διαγωνιστικής διαδικασίας.

Ο εν λόγω φορέας θα υποχρεούται να αποκτήσει το ακίνητο που συνιστά την 1η κατοικία ευάλωτων κοινωνικά ομάδων, η οποία έχει δρομολογηθεί σε διαδικασία πλειστηριασμού, κατόπιν κήρυξης πτώχευσης ή αναγκαστικής εκτέλεσης.

Επιπρόσθετα, ο φορέας υποχρεούται να παραχωρήσει την κατοικία προς χρήση στο ευάλωτο νοικοκυριό για 12 έτη, κατόπιν της καταβολής μισθώματος, το οποίο θα υποστηρίζεται από το κράτος, με τη μορφή επιδόματος ενοικίου και αποφεύγεται η έξωση εάν αποκτούσε κάποιος τρίτος το ακίνητο. Ο φορέας υποχρεούται να προσφέρει στον οφειλέτη τη δυνατότητα να αποκτήσει και πάλι το ακίνητό του εντός 12 ετών.

Το χρέος των 234 δισ.

Το συνολικό χρέος του ιδιωτικού τομέα (1/3 ιδιώτες και 2/3 επιχειρήσεις) για το έτος 2020 ανέρχεται σε 234 δισ. ευρώ.

● 45,2%, ήτοι 105,6 δισ. ευρώ αφορά χρέος προς τη Φορολογική Αρχή,
● 39,3% (91,7 δισ. ευρώ) είναι προς τράπεζες και servicers και
● 15,5% (36,3 δισ. ευρώ) αφορά οφειλές προς τα ασφαλιστικά ταμεία.