Η γεωργία μπορεί να προστατεύσει το περιβάλλον;

Ολο και περισσότερες έρευνες αναδεικνύουν το μεγάλο πρόβλημα της καταστροφής, της υποβάθμισης της ποιότητας των καλλιεργούμενων εδαφών από τη χρήση φυτοφαρμάκων, λιπασμάτων και ζιζανιοκτόνων που χρησιμοποιεί κατά κόρον η εντατική γεωργία, η οποία ορθώς δαιμονοποιείται μέχρι σήμερα για τη συνεισφορά σημαντικού ποσοστού στις συνολικές εκπομπές υποξειδίου του αζώτου και μεθανίου, αερίων που τρέφουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, που με τη σειρά του τρέφει την κλιματική αλλαγή.

Ομως το έδαφος είναι ένα οικοσύστημα από μόνο του που προσφέρει τις δικές του, πολλές, ανεκτίμητης αξίας υπηρεσίες. Και αφού τα εδάφη είναι αυτά που στο σώμα τους καλλιεργούμε τις τροφές μας, θα έπρεπε να είναι το στολίδι της γεωργίας και των αγροτών. Μέχρι τώρα όμως το μοντέλο της εντατικής γεωργίας που έχουμε υιοθετήσει παγκοσμίως μόνο φιλικό προς το έδαφος και το περιβάλλον δεν είναι. Επομένως δεν είναι φιλικό ούτε και προς τους ανθρώπους.

«Σε παγκόσμιο επίπεδο, το έδαφος εκτιμάται ότι περιέχει τρεις φορές περισσότερο άνθρακα από την ατμόσφαιρα και σχεδόν τέσσερις φορές περισσότερο απ' ό,τι περιέχεται στη ζωντανή ύλη. Ωστόσο, με την επέκταση της γεωργίας, η περιεκτικότητα σε άνθρακα πολλών εδαφών έχει μειωθεί. Εκτιμάται ότι σε πολλές περιπτώσεις μέχρι 70% αυτών των ζημιών θα αποκατασταθεί μέσω της βελτιωμένης χρήσης γης ή της διαχείρισης της γης με προσθήκη οργανικού υλικού. Για παράδειγμα, οι πρακτικές καλλιέργειας no-tillage (χωρίς όργωμα) θα μπορούσαν να αυξήσουν τον άνθρακα του εδάφους κατά περίπου 16% σε παγκόσμιο επίπεdo» (πηγή: FOODPRINT).

Πρόσφατα, ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) δημοσίευσε έναν χάρτη ο οποίος δείχνει ότι «τα πρώτα 30 εκατοστά του παγκόσμιου εδάφους περιέχουν περίπου τη διπλάσια ποσότητα άνθρακα απ’ ό,τι το σύνολο του ατμοσφαιρικού αέρα. Μετά τους ωκεανούς, το έδαφος είναι η δεύτερη μεγαλύτερη φυσική καταβόθρα άνθρακα, υπερέχοντας των δασών και των λοιπών ειδών βλάστησης όσον αφορά την ικανότητά του να δεσμεύει διοξείδιο του άνθρακα από τον αέρα».

Αυτά τα στοιχεία καταγράφονται και στη Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Χρήση της γης για τη βιώσιμη παραγωγή τροφίμων και τις οικοσυστημικές υπηρεσίες», που δημοσιεύτηκε στην επίσημη εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Επίσης, ενδυναμώνεται και ο ρόλος των αγροτών: «Οι αγρότες ως ιδιοκτήτες και χρήστες των γεωργικών εκτάσεων εκπληρώνουν μια ιδιαίτερη αποστολή στην παροχή υπηρεσιών οικοσυστήματος, υπηρεσίες οι οποίες πρέπει να αναγνωριστούν και να υποστηριχθούν».

Πρόσφατα δημοσιεύτηκε η έκθεση της IUCN που δίνει τέλος στη διαμάχη ανάμεσα σε γεωργούς και περιβαλλοντολόγους, αναδεικνύοντας απλώς τη θετική συμβολή που μπορεί να έχει η γεωργία στην αναχαίτιση της κλιματικής αλλαγής, υπό την προϋπόθεση όμως ότι θα αλλάξει χαρακτήρα, θα εγκαταλείψει δηλαδή τις μέχρι τώρα πρακτικές εντατικής γεωργίας.

Αν λοιπόν οι αγρότες υιοθετήσουν φιλικές προς το έδαφος γεωργικές πρακτικές, αυξάνοντας έτσι τη βιοποικιλότητα των εδαφών που καλλιεργούν, μπορούν να αυξήσουν σημαντικά τις αποδόσεις των καλλιεργειών τους. Αυτά είναι τα συμπεράσματα της έκθεσης που εκπόνησε η Διεθνής Ενωση Προστασίας της Φύσης, που είχε τίτλο «Common Ground: Restoring Land Health for Sustainable Agriculture» (Κοινό έδαφος: αποκαθιστώντας την υγεία των εδαφών προς μια βιώσιμη γεωργία), έρευνα που διαλύει τον μύθο ότι η προστασία του περιβάλλοντος δεν μπορεί να συμβαδίσει με την παγκόσμια παραγωγή τροφής, όπως χαρακτηριστικά δήλωσε και ο Dr Bruno Oberle, γενικός διευθυντής της IUCN.

Είναι η πρώτη φορά που μια έρευνα ποσοτικοποιεί τα πιθανά κοινωνικά οφέλη αλλά και μετρά τα οικονομικά οφέλη της υιοθέτησης -σε παγκόσμιο επίπεδο και σε μεγάλη κλίμακα- των μεθόδων βιώσιμης γεωργίας που θα ενισχύσουν την οργανική ύλη και τη βιοποικιλότητα του εδάφους. Ποιες είναι αυτές οι μέθοδοι;

Περιλαμβάνουν την αγροδασοπονία, την «αναγεννητική γεωργία» (conservation agriculture σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας είναι το σύστημα γεωργίας που αποδέχεται την ελάχιστη διατάραξη του εδάφους μέσω μειωμένου ή καθόλου οργώματος, την εδαφοκάλυψη και την καλλιέργεια πολλών διαφορετικών ειδών), καθώς και τη χρήση κοπριάς και εδαφοκάλυψης με οργανικά υλικά (φύλλα, άχυρο, φλοιό δέντρων κ.λπ.).

Υπολογίστηκε λοιπόν ότι η αύξηση των αποδόσεων καλλιεργειών καλαμποκιού, σιταριού και ρυζιού θα φτάσει τα 132 δισεκατομμύρια δολάρια. Συνάμα όμως η αύξηση των αποθηκών οργανικού άνθρακα στα καλλιεργήσιμα εδάφη παγκοσμίως θα ενισχύσει και την ικανότητά τους να αποθηκεύουν νερό, κατά 37 δισ. κυβικά μέτρα, μειώνοντας έτσι τις ανάγκες για άρδευση κατά ca. 4% παγκοσμίως, εξοικονομώντας δυνητικά περί τα 44 δισ. δολάρια σε ετήσια βάση.

Με αυτόν τον τρόπο τα πλούσια σε βιοποικιλότητα εδάφη θα βοηθήσουν στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.

Στην έρευνα μάλιστα εκτιμάται ότι η ετήσια αύξηση της ικανότητας αποθήκευσης οργανικού άνθρακα κατά 0,4% από τα καλλιεργήσιμα εδάφη θα οδηγήσει σε απορρόφηση ακόμα μεγαλύτερων ποσοστών άνθρακα, περίπου 1GtC.

Ο αριθμός αυτός ισοδυναμεί με την απομάκρυνση του 10% όλων των ανθρωπογενών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σύμφωνα με τις μετρήσεις εκπομπών άνθρακα που εκλύονταν στην ατμόσφαιρα το 2017.

Ετσι η συνεισφορά της βιώσιμης γεωργίας στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, σύμφωνα πάντα με την έκθεση της IUCN, μπορεί να εξοικονομήσει περί τα 600 δισ. δολάρια κάθε χρόνο στον χρονικό ορίζοντα 2020-2050.

«Η έκθεση αναδεικνύει ότι όχι μόνο αγρότες και περιβαλλοντολόγοι μπορούν να συνεργαστούν αλλά και ότι η συνεργασία τους μπορεί να εξασφαλίσει τροφή και νερό για όλους τους ανθρώπους στη Γη επί μακρό χρονικό διάστημα. Υγιή, ζωντανά εδάφη μπορούν πράγματι να αυξήσουν την ανθεκτικότητα της παραγωγής τροφής ενάντια στις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και μπορούν να εξασφαλίσουν την πρόσβαση σε ασφαλή, θρεπτική τροφή, ιδιαίτερα των ευάλωτων ομάδων στις αναπτυσσόμενες χώρες» δήλωσε ο Ludovic Larbodière, Senior Expert για τη Γεωργία και το Περιβάλλον στην IUCN. Κατέληξε δε λέγοντας: «Για να πετύχουμε το όραμα της μετάβασης σε μια βιώσιμη γεωργία θα πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την γεωργία, δηλαδή όχι μόνο ως πάροχο τροφής, πρώτων υλών και ενέργειας, και θα πρέπει να επιβραβεύσουμε και να ενθαρρύνουμε τους αγρότες για τις πρόσθετες υπηρεσίες που μπορούν να προσφέρουν στην κοινωνία».

Η έκθεση στον επίλογό της τονίζει σθεναρά την αναγκαιότητα ευρύτερης χρήσης αγρο-οικολογικών προσεγγίσεων και παροτρύνει όσους εμπλέκονται στον τομέα της γεωργίας να υιοθετήσουν φιλόδοξους στόχους για την υγεία των εδαφών, συστήνει στα κράτη να ανταμείβουν τους αγρότες που θα υιοθετήσουν βιώσιμες γεωργικές πρακτικές και ταυτόχρονα συμβουλεύει οι κρατικές επιδοτήσεις και η ιδιωτική χρηματοδότηση να ανακατευθυνθούν και να στραφούν προς τη βιώσιμη γεωργία, που στην ουσία θα οδηγήσει στην υγεία και την ευημερία των πολιτών.

Τα στοιχεία δείχνουν

● Μελέτες που έγιναν για την επίδραση στο φαινόμενο του θερμοκηπίου των λιπασμάτων αζώτου για την παραγωγή αραβοσίτου στις ΗΠΑ έδειξαν ότι το N2O είναι υπεύθυνο για 31% έως 59% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ενώ 63-97 kg CO2eq ανά τόνο ξηρού καλαμποκιού συνδέονται με αζωτούχα λιπάσματα (Kim S. & Dale B.E., 2008).

Επίσης, το αποτύπωμα άνθρακα κατά την αξιολόγηση οργανικού και συμβατικού σίτου στις ΗΠΑ έδειξε ότι χαμηλότερες τιμές αναφέρονται για τη βιολογική γεωργία (160 kg CO2eq/t) από τη συμβατική καλλιέργεια (190 kg CO2eq/t) και οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (N2O) ισοδυναμούν με 30 kg CO2eq/t (Meisterling K. et al., 2009).

● Στον τομέα της αγροτικής παραγωγής, το μεγαλύτερο περιθώριο βελτίωσης βρίσκεται στη χρήση λιπασμάτων και εμπλουτισμού του εδάφους. Η μείωση της χρήσης ανόργανων λιπασμάτων και η μερική αντικατάστασή τους από οργανικά λιπάσματα και εδαφοβελτιωτικά, χωρίς να επηρεάζεται η απόδοση της παραγωγής, θα έχει ως αποτέλεσμα πολλαπλά οφέλη στο χωράφι. Οι στόχοι από τη χρήση ενός βιολογικού λιπάσματος είναι πολλαπλοί. Κύριος σκοπός είναι η επάρκεια θρεπτικών συστατικών, προκειμένου να καλυφθούν οι καλλιεργητικές ανάγκες του πεδίου εφαρμογής. Παράλληλα βελτιώνει τη δομή του εδάφους και ενθαρρύνει/συμβάλλει στην ανάπτυξη του μικροβιακού πληθυσμού στο χώμα αλλά και στις ρίζες του φυτού. Η σημασία των μικροβίων είναι ιδιαίτερα υψηλή, εφόσον αποτελούν παράγοντα ανοργανοποίησης των σύνθετων συστατικών του εδάφους, επιτρέποντας στο φυτό να απορροφήσει τα απαραίτητα θρεπτικά μέσω του ριζικού συστήματος.

● Η υγεία του εδάφους, που αναφέρεται επίσης ως ποιότητα του εδάφους, ορίζεται ως η συνεχής ικανότητά του να λειτουργεί ως ένα ζωτικό οικοσύστημα που ευνοεί τη συνύπαρξη φυτών, ζώων και ανθρώπων.

Η σημασία της διαχείρισης των εδαφών με τον τρόπο αυτό καθίσταται άμεση προτεραιότητα ώστε να υπάρξει βιωσιμότητα για τις μελλοντικές γενιές.

Επιπρόσθετα, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι το έδαφος περιέχει οργανικά υλικά και ζώντες οργανισμούς που με τη σειρά τους περιέχουν ενώσεις άνθρακα που εκτελούν σημαντικές λειτουργίες οι οποίες απαιτούνται για την παραγωγή τροφίμων.
Πηγή: Foodprint

● Το έδαφος αποτελείται από ανόργανα σωματίδια, νερό, αέρα και οργανική ουσία, συμπεριλαμβανομένων των ζωντανών οργανισμών. Είναι ένας πολύπλοκος και δυναμικός έμβιος πόρος, όπου συντελούνται πολλές ζωτικής σημασίας λειτουργίες: παραγωγή τροφίμων και άλλης βιομάζας, αποθήκευση, διήθηση και μετασχηματισμός ουσιών, συμπεριλαμβανομένου του νερού, του άνθρακα και του αζώτου.

Το έδαφος επίσης χρησιμεύει ως ενδιαίτημα και δεξαμενή γονιδίων και αποτελεί το θεμέλιο για τις ανθρώπινες δραστηριότητες, τα τοπία και την κληρονομιά, καθώς και για τον εφοδιασμό με πρώτες ύλες.
Πηγή: https://esdac.jrc.ec.europa.eu/projects/SOCO/FactSheets/EL%20Fact%20Sheet.pdf

● Τα υγιέστερα εδάφη και χερσαία οικοσυστήματα θα μπορούσαν να δεσμεύουν και να αποθηκεύουν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα απ’ ό,τι σήμερα. Οι χώροι πρασίνου και οι φυσικές περιοχές θα μπορούσαν επίσης να βοηθήσουν τους ανθρώπους και τη φύση να προσαρμοστούν στις αναπόφευκτες αλλαγές του κλίματός μας. Το έδαφος από μόνο του δεν μπορεί να αναστρέψει την κλιματική αλλαγή, αλλά πρέπει να συνυπολογιστεί ως παράγοντας και θα μπορούσε να αποτελέσει ισχυρό εταίρο στις προσπάθειές μας.

● Η αποκατάσταση οικοσυστημάτων και η βελτίωση της ποιότητας του εδάφους θα μπορούσαν να αποτελέσουν ιδιαίτερα αποδοτικό από οικονομική άποψη μέτρο όσον αφορά τη δράση για το κλίμα με τριπλό αντίκτυπο.

Σύμφωνα με τον FAO, η αποκατάσταση εδαφών που είναι επί του παρόντος υποβαθμισμένα θα μπορούσε να επιφέρει απομάκρυνση έως και 63 δισεκατομμυρίων τόνων άνθρακα, η οποία θα μπορούσε να αντισταθμίσει ένα σημαντικό ποσοστό των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Δεύτερον, τα υγιή εδάφη διατηρούν τον άνθρακα υπογείως.
Τρίτον, πολλές φυσικές και ημιφυσικές περιοχές λειτουργούν ως ισχυροί μηχανισμοί άμυνας έναντι των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Πηγή: Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος

Τι λέει η Ευρώπη;

Φύση και βιοποικιλότητα, αντικειμενικός στόχος: να προστατευτεί και να αποκατασταθεί η λειτουργία των φυσικών συστημάτων και να σταματήσει η απώλεια βιοποικιλότητας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και στον κόσμο, καθώς και να προστατευτούν τα εδάφη από τη διάβρωση και τη ρύπανση.

Η ύπαρξη υγιών και ισορροπημένων φυσικών συστημάτων αποτελεί ουσιώδη παράγοντα στήριξης της ζωής και της λειτουργίας της κοινωνίας. Χρειάζεται να αντιμετωπιστούν οι πιέσεις από τη ρύπανση, τη μη αειφόρο χρήση της γης και της θάλασσας και οι κίνδυνοι για τη βιοποικιλότητα. Κλειδί αντιμετώπισης της απειλής της ρύπανσης είναι η πλήρης εφαρμογή της νομοθεσίας για το περιβάλλον. Πολύτιμες περιβαλλοντικά περιοχές θα πρέπει να προστατευτούν από το κοινοτικό πρόγραμμα Natura 2000, το οποίο πρέπει να εφαρμοστεί πλήρως. Η επέκταση της προστασίας στην ευρύτερη ύπαιθρο απαιτεί πλέον μια εις βάθος και αποτελεσματική ένταξη της διάστασης του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας στις πολιτικές για τη γεωργία, το τοπίο, τα δάση και τη θάλασσα, σε συνδυασμό με νέες πρωτοβουλίες, π.χ. την ανάπτυξη μιας στρατηγικής για τα εδάφη της Ευρώπης. Μεγαλύτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.

Η κυβέρνηση των αρίστων δεν έχει κατανοήσει την ευρωπαϊκή νομοθεσία και στήνει βιομηχανικά αιολικά πάρκα σε βραχονησίδες και τόπους που ανήκουν στο δίκτυο προστασίας Natura 2000. Είναι σαφές ότι θα προκαλέσουν ανήκεστο βλάβη.
https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52001DC0031:EL:HTML