Από την Οδύσσεια στην Ιθάκη

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ 29.11.2020, 22:40

Τι σας έρχεται στον νου όταν ακούτε τη λέξη Ρομά; Το «Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο» ή «Ο καιρός των Τσιγγάνων»; Ωστόσο, παρά τις παγιωμένες αντιλήψεις γύρω από τους Ρομά, σήμερα στην πλειονότητά τους είναι μόνιμα εγκατεστημένοι και παρά το γεγονός ότι συνήθως μιλούν άλλοι για αυτούς μέσα από τις μελέτες τους, σήμερα θα παρουσιάσουμε ένα δικό τους έργο.

«Οταν ήμουν μικρό παιδί, πάντα άκουγα τις μαρτυρίες ανθρώπων που ήταν οι Τσιγγάνοι πρόσφυγες της Πόλης. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν οι παππούδες μας και εγώ άκουγα διάφορες ιστορίες από τη ζωή τους στα τσαντίρια και την ύπαιθρο που με γοήτευαν, αλλά και συγχρόνως μου προκαλούσαν πόνο. Το ταξίδι γι’ αυτούς ήταν πολύ δύσκολο: να διασχίσουν την κοιλάδα της σκιάς και να φτάσουν στο ξέφωτο. Αρχισα να σκέφτομαι πως έπρεπε να μοιραστώ τις αφηγήσεις τους με τον κόσμο προκειμένου να μη χαθούν στη λήθη. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν τη δική τους οδύσσεια και επειδή πάντα αναζητούσαν μέσα από την κοινωνική αμφισβήτηση τη δική τους Ιθάκη θέλησα να φέρω στο φως αυτές τις εξιστορήσεις» λέει στην «Εφ.Συν.» ο ένας από τους συγγραφείς, ο Κωνσταντίνος Χηνάς. Σε αυτό του το ταξίδι, όμως, υπήρξε και ένας άλλος ονειροπόλος ταξιδιώτης, ο Νίκος Μπατζαλής, με τον οποίο συνεργάστηκε προκειμένου να γίνει γνωστή η οδύσσεια αυτών των ανθρώπων.

Σύμφωνα με τον «συνταξιδιώτη» του, Νίκο Μπατζαλή, «το πόνημα «ΓΚΟΓΚΙ - ΜΝΗΜΗ, Οι Ρομά από την Πόλη στην Ελλάδα» είναι η ιστορική δικαίωση για τους Ανατολίτες χριστιανούς Τσιγγάνους της Κωνσταντινούπολης, που έφυγαν ως πρόσφυγες με τα ατυχή γεγονότα του 1922. Είναι 25 χρόνια έρευνας και καταγραφής της συγκεκριμένης διαλέκτου, με λεξικό και κανόνες γραμματικής σε μια έκδοση “διαβατήριο” στον κόσμο των Ελλήνων Τσιγγάνων ανατρέποντας στερεότυπα αιώνων».

Για το περιεχόμενο της έκδοσης συζητήσαμε με την επιμελήτριά του Κατερίνα Θανοπούλου.

● Συνήθως έχουμε μια στερεοτυπική αντίληψη για τους Ρομά και σήμερα μιλάμε για ένα βιβλίο που συνέγραψαν Ρομά. Ποιο κομμάτι της ιστορίας τους φωτίζει το βιβλίο;

Το βιβλίο φωτίζει όλη τη διαδρομή των προσφύγων χριστιανών Τσιγγάνων της Πόλης από το 1922, που ήρθαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών και εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές της πατρίδας μας, μέχρι τις μέρες μας τόσο μέσα από την παράθεση υλικού, εθίμων - ηθών - γλώσσας, σπάνιων αδημοσίευτων φωτογραφιών όσο και μέσα από τις ιστορίες που διασώθηκαν στόμα με στόμα, τις μαρτυρίες και τις αφηγήσεις. Είναι η πρώτη φορά που εκδίδεται μια τέτοια προσπάθεια, γραμμένη, μάλιστα, από δυο Τσιγγάνους που επί χρόνια ερευνούσαν και συγκέντρωναν υλικό – ιστορίες, παραδόσεις, φωτογραφίες κ.ά.

Μέσα από τα κείμενα φαίνεται ο αγώνας αυτών των ανθρώπων να αναδείξουν την εντιμότητα, την εργασία, τη γλώσσα, τις παραδόσεις τους, την ανάγκη τους να είναι Ελληνες πολίτες με δικαιώματα και υποχρεώσεις και όχι πολίτες δεύτερης κατηγορίας, παραβατικοί και ύποπτοι, όπως στερεοτυπικά επικρατεί. Οι Τσιγγάνοι ήταν και παραμένουν κομμάτι των ευρωπαϊκών κοινωνιών και έχουν μακρά ιστορία κοινωνικής ένταξης, όπως αναφέρει και ο καθηγητής Γιάννης Γεωργίου στο σημείωμά του για το βιβλίο και αυτό προσπαθούμε να αναδείξουμε σε αυτήν την έκδοση.

● Τι είναι αυτό που ξεχωρίζετε από αυτή την έκδοση;

Μέσα από την επιμέλεια της έκδοσης αυτού του βιβλίου γνώρισα πτυχές που και η ίδια δεν γνώριζα, είδα «σκαμμένες» από τον χρόνο φιγούρες που δάκρυσαν μόλις πήραν το βιβλίο στα χέρια τους, Τσιγγάνοι, μεγάλοι πια, χωρίς να έχουν μάθει να διαβάζουν είδαν την προφορική γλώσσα τους γραμμένη με τη σημασία και τους κανόνες της. Αυτό που ξεχωρίζω, λοιπόν, σε αυτή την έκδοση είναι αυτή η καταγραφή τόσο της γλώσσας τους ρομανί τσιπ –που έγινε από τον Νίκο Μπατζαλή– όσο και των προφορικών ιστοριών, που έγραψε ο Ντίνος Χηνάς, με τη συμβολή της φιλολόγου Θεώνης Μαρτζάκλη. Η συλλογή αυτή του γλωσσικού υλικού έχει μεγάλη σημασία μια και μέσα από μια συγκριτική ματιά θα εμπλουτίσει την υπάρχουσα λεξιλογική μας δεξαμενή της ελληνο-ρομανί διαλέκτου και ταυτόχρονα θα διατηρήσει μια προφορική γλώσσα που κινδυνεύει να χαθεί.

● Γιατί να το διαβάσει κάποιος; Τι έχει να του πει;

Το βιβλίο δίνει στον αναγνώστη, με ποικίλους τρόπους, τη δυνατότητα να γνωρίσει τον κόσμο των Ελλήνων Τσιγγάνων που ήρθαν από την Πόλη. Ιστορικά, λαογραφικά και γλωσσικά στοιχεία δένονται με το φωτογραφικό υλικό και τις ιστορίες αγάπης διαμορφώνοντας έτσι ένα ελκυστικό βιβλίο για κάθε αναγνώστη, πόσο δε μάλλον για κάποιον πιο εξειδικευμένο σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η ιστορία, η λαογραφία ή η κοινωνική ένταξη.

● Το βιβλίο «ΓΚΟΓΚΙ - ΜΝΗΜΗ, Οι Ρομά από την Πόλη στην Ελλάδα» κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Απαρσις», ενώ την έκδοση στηρίζουν η Πανελλαδική Συνομοσπονδία Ελλήνων Ρομά (Ελλάν Πασσέ) και η Ενωση Διαμεσολαβητών, που είναι θεσμικός φορέας και αποτελείται από τα άτομα Ρομά, τα οποία διαμεσολαβούν μεταξύ κράτους και κοινοτήτων Ρομά.