Πώς χάθηκε μια σπουδαία δωρεά

Το Μουσείο-Ελαιοτριβείο Βρανά στη Λέσβο θα εξακολουθήσει να λειτουργεί αποκλειστικά από την Πολιτιστική Αστική μη κερδοσκοπική Εταιρεία Αρχιπέλαγος, αφού η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού γύρισε χωρίς δισταγμό την πλάτη στην πρόταση δωρεάς της.

Τελικά αποσύρθηκαν όλες οι διατάξεις της Ιδρυσης Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου από το νομοσχέδιο του υπουργείου Πολιτισμού που ψηφίστηκε πρόσφατα, με το άρθρο για τη μακρόχρονη εξαγωγή συλλογών μουσείων για 25+25 χρόνια να ξεσηκώνει θύελλα αντιδράσεων και να μονοπωλεί το ενδιαφέρον.

Οι διατάξεις της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη χαρακτηρίστηκαν απαράδεκτες και σύσσωμη η αντιπολίτευση συντάχτηκε με το Μουσείο Βρανά, που έχει ανασυσταθεί από τις στάχτες του χάρη στο πείσμα και τη γενναιοδωρία της ομάδας που βρίσκεται στον ιδρυτικό πυρήνα του και οραματίστηκε τη μετατροπή σε μουσείο ενός από τα παλαιότερα σωζόμενα ελαιοτριβεία της ακριτικής Λέσβου, το οποίο ανήκε στην οικογένεια του Οδυσσέα Ελύτη.

Μετά τη συζήτηση του νομοσχεδίου (3-10/12/20) στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής, ο Φορέας του Μουσείου έκανε γνωστό ότι «με αίσθημα ευθύνης, εγκαίρως, πριν σταλεί στην Ολομέλεια της Βουλής, ζητήσαμε την απόσυρση των διατάξεων, διότι ο Φορέας μας δεν επιθυμεί να εμπλακεί το Μουσείο σε άγονους διαξιφισμούς διότι ο Πολιτισμός πρέπει να ενώνει, να αναδεικνύει και να σηματοδοτεί την ομοψυχία» και ευχαρίστησε τους βουλευτές Λέσβου και τα μέλη της Επιτροπής για τη συνεργασία τους. Είχε προηγηθεί η σχετική επιστολή προς τον πρόεδρο της Επιτροπής και τους εισηγητές, όπου ο πρόεδρος του Αρχιπελάγους, Νίκος Σηφουνάκης, εξηγούσε αναλυτικά τους λόγους που ζητήθηκε η απόσυρση των διατάξεων.

Τι συνέβη λοιπόν; Η κυβέρνηση διά του αρμόδιου υπουργείου Πολιτισμού λειτούργησε με την ξεπερασμένη λογική του 1960 και με την πρόθεση: φτιάχνουμε ένα μουσείο για να διορίζει στο Διοικητικό Συμβούλιο όποιον επιθυμεί ο εκάστοτε υπουργός Πολιτισμού, δίνοντας τη δυνατότητα στη συγκεκριμένη περίπτωση ο υπουργός να επιλέγει τον πρόεδρο με τον αναπληρωτή του, δύο μέλη με τους αναπληρωτές τους και χωρίς να προβλέπεται θεσμική εκπροσώπηση.

Η Εταιρεία Αρχιπέλαγος, ωστόσο, για να προχωρήσει στη δωρεά του Μουσείου, η αναστήλωση και η αποκατάστασή του οποίου εκτός από κόπο και μόχθο την εικοσαετία 1997-2017 κόστισαν και αρκετά εκατομμύρια ευρώ, έχει βάλει προϋποθέσεις ώστε να εξασφαλίζεται διαχρονικά η καλή λειτουργία του και η διαφάνεια. Η επιλογή προέδρου και η θεσμική εκπροσώπηση στο Δ.Σ. από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς (TICCIH) περιλαμβάνονταν στο έγγραφο Δωρεάς. Είχε σταλεί τον Απρίλιο του 2017 στο υπουργείο Πολιτισμού και στην τότε υπουργό Λυδία Κονιόρδου -η οποία αποδέχτηκε την πρόταση- προκειμένου το Μουσείο Βρανά να περάσει στον στόλο του Δημοσίου.

Ηταν η πρώτη απόφαση που έλαβε το Δ.Σ. του Αρχιπελάγους μετά τον θάνατο του Νίκου Κούνδουρου, ο οποίος επί 20 χρόνια ήταν πρόεδρος, ο άνθρωπος που συνδέθηκε με το έργο και θεωρούσε ότι το Μουσείο-Ελαιοτριβείο Βρανά έπρεπε να περάσει στη διαχείριση του κράτους και να μην αποτελεί μέλημα μιας συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων. Στην πρόταση δωρεάς της Εταιρείας -Συμβολαιογραφική Πρόταση 39588/14/03/2018- αναφέρεται ρητώς ότι αν το νομοσχέδιο δεν καλύπτει τις προϋποθέσεις της, η δωρεά δεν μπορεί να συσταθεί.

Αρνητική ήταν η εικόνα που προκάλεσε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, η οποία υποστήριξε ότι δεν γνώριζε τη Συμβολαιογραφική Πράξη Δωρεάς. Πώς προχώρησε όμως στις διατάξεις του νόμου χωρίς να έχει γνώση; Χωρίς να συνεργαστεί με το Δ.Σ. της δωρήτριας Εταιρείας Αρχιπέλαγος που ματαίως επί 14 μήνες ζητούσε μια συνάντηση «έστω με έναν εξουσιοδοτημένο υπάλληλο»;

Ο Νίκος Σηφουνάκης στην επιστολή του προς τον πρόεδρο της Επιτροπής και τους βουλευτές αναφέρει ότι η Εταιρεία Αρχιπέλαγος ενημερώθηκε τυχαία όταν αναρτήθηκε για διαβούλευση το σχέδιο νόμου στον Δικτυακό Τόπο του ΥΠΠΟΑ.

Στη συνέχεια διαπιστώθηκε ότι το κείμενο που κατατέθηκε στη Βουλή είχε αλλαγές σε σχέση με εκείνο της διαβούλευσης. «...ιδρύεται Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου ως να πρόκειται περί “αναγκαστικής κρατικής απαλλοτρίωσης” όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στη γνωμοδότηση που καταθέτουμε συνημμένως ο νομικός μας σύμβουλος κ. Π. Κασσαβέτης αλλά και ο συμβολαιογράφος κ. Σταμάτης Καταπόδης που συνέταξε τη Συμβολαιογραφική Πρόταση Δωρεάς», γράφει ο πρόεδρος του Αρχιπελάγους. «Δεν υπάρχει καμία πρόνοια για τους εργαζόμενους που προσφέρουν επί χρόνια στο Μουσείο κάτω από δύσκολες συνθήκες στη Λέσβο των εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών. Στενοχωρεί βαθειά το γεγονός ότι σχεδόν τρία χρόνια μετά την πρόταση δωρεάς εξακολουθεί να υπάρχει απόσταση στη συναντίληψη».

Το Μουσείο-Ελαιοτριβείο Βρανά θα εξακολουθήσει να λειτουργεί με τη φροντίδα των μελών του «και όσο αντέξουμε» όπως ειπώθηκε στην «Εφ.Συν». Στα δέκα χρόνια λειτουργίας του δεν έχει λάβει καμία επιχορήγηση. Τελικά το υπουργείο Πολιτισμού στάθηκε ανίκανο να παραλάβει τη δωρεά ενός σπουδαίου Μνημειακού συμβόλου της Βιομηχανικής και της Τοπικής Ιστορίας, που συνδέει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Θα περίμενε κανείς μεγαλύτερη ευαισθησία απέναντι στην ιστορία της Λέσβου, στο Μουσείο του Αρχαιότερου Ατμοκίνητου Ελαιοτριβείου του Αιγαίου και των προσώπων που κατάφεραν να το αποκαταστήσουν, να το αναδείξουν και εν τέλει να δημιουργήσουν έναν πολύπλευρο μουσειακό χώρο με άρτιες υποδομές και τέσσερις μόνιμες εκθέσεις - ανάμεσά τους κι εκείνη που παρουσιάζει τη σχέση του Οδυσσέα Ελύτη με τον τόπο καταγωγής του.

Τη νομοθετική ρύθμιση αποδοχής της δωρεάς είχε έτοιμη η προηγούμενη πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ στο νομοσχέδιο που δεν έφτασε ποτέ στη Βουλή λόγω των εκλογών του 2019. Μάλιστα η τότε υπουργός Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά, σε μια πράξη συμβολισμού, είχε επισκεφτεί το Μουσείο-Ελαιοτριβείο Βρανά κατά τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων.