«Τα φαντάσματα της Εθνικής Βιβλιοθήκης»

Αν αφαιρέσει κάποιος τα έργα των ευεργετών από το κέντρο της Αθήνας τι ακριβώς θα απομείνει; Αλήθεια, μπορεί να φανταστεί κανείς πώς θα ήταν η ελληνική πρωτεύουσα χωρίς το Ζάππειο, το Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Αρσάκειο, την «Αθηναϊκή Τριλογία» (Πανεπιστήμιο, Ακαδημία, Εθνική Βιβλιοθήκη) και τόσα άλλα; Μπορεί κανείς να προσπεράσει εύκολα τον μεγάλο κατάλογο των ευεργετών της πόλης των Αθηνών, χωρίς να σταθεί ιδιαίτερα στον Σίνα, τον Αβέρωφ, τον Τοσίτσα, τον Στουρνάρη, τον Ζάππα και τους αδελφούς Βαλλιάνου;

Τη δωρεά των αδελφών Βαλλιάνου, τη Βαλλιάνειο Βιβλιοθήκη που στέγασε μέχρι πρόσφατα στο κέντρο της Αθήνας την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας, πραγματεύεται το ρεαλιστικό μυθιστόρημα του γνωστού ιατρού, πανεπιστημιακού δασκάλου και ακαδημαϊκού Χαράλαμπου Μουτσόπουλου «Τα φαντάσματα της Εθνικής Βιβλιοθήκης».

Ο συγγραφέας, τιμώντας το όνειρο των τριών δωρητών, την προσφορά τους στην παιδεία του έθνους, θλίβεται για την τύχη που επιφυλάχθηκε για αυτό το ιστορικό κτίριο και θεσμό από όσους υποτίθεται ότι νοιάζονται για το μέλλον αυτής της χώρας. Και αυτό δεν το λέει με διαμαρτυρίες και κατηγορίες.

Επινοεί, με αριστοτεχνικό τρόπο, ως κεντρικό πρόσωπο και πρωταγωνιστή τον «νυχτοφύλακα» της Εθνικής Βιβλιοθήκης, που αφουγκράζεται τις ψυχές των αδελφών Βαλλιάνου να περιτριγυρίζουν τις νύχτες στην κεντρική αίθουσα της ΕΒΕ, να συνομιλούν, να κρατούν σημειώσεις, να αναπολούν τον πολυτάραχο βίο τους και να αγωνιούν για το μέλλον του ιστορικού κτιρίου, που με τις οικονομίες τους δώρισαν χωρίς καμιά απαίτηση στο ελληνικό κράτος.

Ο Χαράλαμπος Μουτσόπουλος, πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης το διάστημα 2011-2013, έζησε από κοντά την περιπέτεια της Εθνικής Βιβλιοθήκης και τα όσα γράφει είναι ενδιαφέροντα για όποιον νοιάζεται για το πνευματικό και πολιτιστικό παρόν και μέλλον της χώρας μας. Γνωρίζουμε ότι το ενδιαφέρον του Χαράλαμπου Μουτσόπουλου για τις ευεργεσίες, σαν αυτές των αδελφών Βαλλιάνου, δεν είναι τυχαίο.

Στην Ηπειρο όπου γεννήθηκε, είχε ζωντανά τα παραδείγματα Ηπειρωτών ευεργετών, όπως των Ζωσιμάδων (Ζωσιμαία Σχολή, Ζωσιμαία Ακαδημία), του Ζώη Καπλάνη, του Δόμπολη, των αδελφών Ριζάρη και τόσων άλλων και τιμά την προσφορά των μεγάλων ευεργετών στην παιδεία και την ευποιία του Ελληνισμού.

Στο καλογραμμένο αυτό βιβλίο, ο αναγνώστης θα μάθει πολλά στοιχεία για την πολυκύμαντη ζωή των αδελφών Βαλλιάνου. Αμείωτο παραμένει το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέσα από τις συνομιλίες των πνευμάτων των δύο αδελφών. Ως άυλοι, μπορούν αθέατοι να εισχωρούν στα γραφεία ισχυρών και μέσα από τις συνομιλίες τους ο νυχτοφύλακας γίνεται γνώστης αποφάσεων για το μέλλον του ιστορικού κτιρίου της «Αθηναϊκής Τριλογίας».

Αυτές οι συνομιλίες είναι επινόηση του συγγραφέα, ώστε να δοθούν με λογοτεχνικό τρόπο και καλλιτεχνική αρτιότητα υψηλά νοήματα, που αν δίνονταν διαφορετικά θα μπορούσαν να ερμηνευτούν ως πρόκληση, έστω και αθέλητη, από ορισμένους, οι οποίοι ενδεχομένως διαπνέονται από διαφορετικά αισθήματα και πρακτικές αναφορικά με την πολιτιστική μας κληρονομιά, την οποία με μεγάλη ευκολία μπορούν να θεωρούν μετακινούμενη, ενοικιαζόμενη ή ακόμη κι εκποιούμενη.

Το τέλος της μυθιστορηματικής αφήγησης φτάνει στις αρχές του 2017, την τελευταία φορά που ο νυχτοφύλακας παρακολουθεί τη συνομιλία των αδελφών. Αυτή η συνομιλία φαίνεται να απηχεί τις απόψεις του συγγραφέα για τη Βαλλιάνειο Βιβλιοθήκη, μέσα από την ερμηνεία που παραθέτει ότι έδωσε ο νυχτοφύλακας για τον θρήνο των ψυχών των Βαλλιάνων σχετικά με το μέλλον της δωρεάς τους:

«Κατανόησα ότι δεν θρηνούσαν μόνο για τον αργό θάνατο του μεγαλοπρεπούς οικοδομήματος της Βιβλιοθήκης, που οι ίδιοι, αυτοδημιούργητοι, έφτιαξαν και δώρισαν στο κράτος. Θρηνούσαν για την παραμέληση της πολιτιστικής κουλτούρας του έθνους μας, για την υποβάθμιση του πιο σπουδαίου πολιτιστικού θεσμού, της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, για την αποσύνθεση της "Αθηναϊκής Τριλογίας" και για τις αξίες και τα νοήματα που συνοδεύουν τα κτίρια, κυρίως τα εμβληματικά νεοκλασικά κτίρια, που ελάχιστα επιζούν στην πόλη μας».

Ενα τέτοιο κτίριο-κόσμημα δεν αξίζει μια τέτοια μεταχείριση και επιφυλασσόμενη άγνωστη τύχη.

Σ’ αυτό κατοικεί μόνιμα το πνεύμα μεγαλόψυχων ανθρώπων, με όλες τις έμπρακτες αξίες που υπηρέτησαν και δίδαξαν.

Η μεταφορά, λοιπόν, της Εθνικής Βιβλιοθήκης παραβίασε την επιθυμία των δωρητών που σκοπό είχε την ενίσχυση της εκπαίδευσης, της οποίας τα αποτελέσματα ασκούσαν έντονη επιρροή και ώθηση στην κοινωνία και το έθνος.

Συνεπώς, για την ηθική αποκατάσταση και επαναβεβαίωση του σεβασμού της επιθυμίας και βούλησης των δωρητών, επιβάλλεται η αναπαλαίωση του κτιρίου των Βαλλιάνων και η αξιοποίηση, ανάδειξη και προβολή του πνευματικού πλούτου της Εθνικής Βιβλιοθήκης με σύγχρονες τεχνολογίες, αποκαθιστώντας εν μέρει τη θέση που είχε και τη θέση που της αρμόζει.

*Ο Κ. Κολλιός είναι καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ και ο Α. Μαμώλος είναι καθηγητής της Γεωπονικής Σχολής του ΑΠΘ