Από τα βάθη της Αφρικής στο Φαρ Ουέστ

Η Ιστορία ως επιστημονικός κλάδος δεν ήταν ποτέ απαλλαγμένη προκαταλήψεων, ιδεολογιών, εθνικών συμφερόντων και πολιτικών σκοπιμοτήτων. Με λίγα λόγια, δεν ήταν ποτέ ουδέτερη. Και δεν θα μπορούσε να είναι καθώς γράφεται, αναπαράγεται και διαδίδεται εντός συγκεκριμένων πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών. Η Ιστορία γράφεται ουσιαστικά από τους «νικητές». Υπό μία τέτοια οπτική είναι πλήρως ερμηνεύσιμο το γεγονός της υποβάθμισης του ρόλου μειονοτικών ομάδων πληθυσμού στην Ιστορία και της ελλιπούς καταγραφής της ιστορικής διαδρομής αυτών των ομάδων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της «αδικίας» είναι η Ιστορία των μαύρων ανθρώπων στις ΗΠΑ, που μόνο κατά τις τελευταίες δεκαετίες διορθώνεται και συμπληρώνεται ώστε να τους περιλάβει στο πλαίσιο όχι ενός κακώς εννοούμενου αναθεωρητισμού, αλλά μιας επιβεβλημένης αντικειμενικότητας και αναγκαίας σφαιρικότητας.

Στην τέχνη η αδικία αυτή γίνεται εξόφθαλμη μέσω των κινηματογραφικών γουέστερν και των αντίστοιχων κόμικς που ήταν εξαιρετικά δημοφιλή ιδιαίτερα μέχρι τη δεκαετία του 1960. Με εξαίρεση ελάχιστες περιπτώσεις, οι μαύροι χαρακτήρες εμφανίζονταν σπάνια και μόνο σε υποδεέστερους ρόλους. Ηταν πάντα υπηρέτες, γκουβερνάντες, υπάκουοι σκλάβοι σε φυτείες ή εξτρεμιστικά στοιχεία που ο σκληρός, λευκός πιστολάς ή ο καλόκαρδος γαιοκτήμονας τους έβαζε στη θέση τους. Τέτοιες προσλήψεις της Ιστορίας, ευτυχώς, φαίνονται πια παρωχημένες και οπισθοδρομικές. Αργά αλλά σταθερά, οι μαύροι απέκτησαν όλο και μεγαλύτερους ρόλους είτε σε μυθοπλασίες είτε σε βιογραφίες και ιστορικού περιεχομένου έργα.

Αυτή η τάση γίνεται ορατή και στα κόμικς με ιστορικά θέματα ή θέματα που χρησιμοποιούν ιστορικά πρόσωπα. Σε αντιδιαστολή με παλαιότερα κόμικς, τα πράγματα είναι πια καλύτερα. Ειδικά στις βιογραφίες, είναι πολύ καλύτερα. Για παράδειγμα, αν κάποιος συγκρίνει τον τόμο «The Big Book of the Weird Wild West» της Paradox, θυγατρικής της DC, του 1998 με σημερινές εκδόσεις, υπάρχει τεράστια διαφορά. Στο Big Book, σειρά που δημιουργούσαν κατά κανόνα δημιουργοί εναλλακτικών κόμικς με προοδευτικές ιδέες και σίγουρα όχι ρατσιστές ή πολιτικά χειραγωγούμενοι και καθοδηγούμενοι καλλιτέχνες, περιλαμβάνονται 64 μικρές και παράξενες ιστορίες που βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα του Φαρ Ουέστ. Από αυτές εμφανίζονται μαύροι χαρακτήρες μόνο σε τρεις!

Σε αντίθεση με μια τέτοια επιλεκτική χρήση των ιστορικών τεκμηρίων, μια νέα έκδοση με τίτλο «Black Heroes of the Wild West» (εκδόσεις Toon Graphics, 60 σελίδες) επικεντρώνεται στις βιογραφίες τριών μαύρων ανθρώπων που έγραψαν Ιστορία στην Αγρια Δύση έστω κι αν το χρώμα του δέρματός τους ήταν διαφορετικό από αυτό της πλειονότητας των κατοίκων. Δημιουργός είναι ο James Otis Smith, ένας μαύρος σχεδιαστής κόμικς που ζει στο Μπρούκλιν, στην πρώτη του απόπειρα να υπογράψει ο ίδιος τόσο το σενάριο όσο και τα σχέδια τριών βιογραφικού τύπου ιστοριών μετά από πολλά βιβλία μυθοπλασίας («Showtime at the Apollo», «Gang of Fools» κ.ά.), στα οποία είχε συμμετάσχει. Τον πρόλογο υπογράφει ο Kadir Nelson, ζωγράφος και εικονογράφος που έχει σχεδιάσει στα έργα του πολλές φορές μαύρους χαρακτήρες από την εποχή της Αγριας Δύσης. Μεταξύ άλλων, ο Nelson τονίζει τη μονομέρεια με την οποία οι λευκοί δημιουργοί του παρελθόντος αντιμετώπισαν τους μαύρους των ΗΠΑ παρουσιάζοντας συχνά ολόκληρες ιστορίες χωρίς να εμφανίζεται ούτε ένας Αφροαμερικανός, ακόμα και σε περιοχές της Δύσης όπου το 30% του πληθυσμού αποτελούσαν άνθρωποι με μαύρο χρώμα.

Η πρώτη ιστορία αφορά τη ζωή της Mary Fields, της δεύτερης γυναίκας και πρώτης Αφροαμερικανίδας που οδήγησε ταχυδρομική άμαξα. Η Fields γεννήθηκε στο Τενεσί από οικογένεια σκλάβων και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στη Μοντάνα. Για μεγάλο διάστημα εργάστηκε σε ιεραποστολή που φρόντιζε τα παιδιά των γηγενών Αμερικανών, ενώ ήταν διάσημη για τον τρόπο που χειριζόταν τα όπλα και για τις ικανότητές της στη χαρτοπαιξία. Είχε καταφέρει να αποκτήσει την ελευθερία της, αλλά πάντα της άρεσαν οι προκλήσεις. Εργάστηκε σε ποταμόπλοιο, έγινε ιδιοκτήτρια εστιατορίου, ανέλαβε τη λειτουργία καθαριστηρίου, αλλά η πιο μεγάλη πρόκληση ήταν όταν ανέλαβε την ταχυδρομική άμαξα και μετέφερε καθημερινά αντικείμενα σε δύσβατα, χιονισμένα, παγωμένα τοπία διανύοντας εκατοντάδες χιλιόμετρα. Οι λευκοί την αποκαλούσαν «Μαύρη Μαίρη» λόγω του χρώματος των ρούχων της αλλά και του δέρματός της, ενώ οι γηγενείς της είχαν δώσει το παρατσούκλι «Λευκό Κοράκι» καθώς, όπως έλεγαν, «συμπεριφέρεται σαν λευκή αλλά έχει μαύρο δέρμα». Σήμερα θεωρείται εθνική ηρωίδα σε πολλές περιοχές της Μοντάνα και γιορτάζονται οι επέτειοι της γέννησης και του θανάτου της.

Στη δεύτερη ιστορία ο James Otis Smith φιλοτεχνεί ένα στιγμιότυπο από την πλούσια ζωή του Bass Reeves, του μαύρου σερίφη του Αρκάνσας που αποτέλεσε και συμπρωταγωνιστή του Λούκι Λουκ στην πρόσφατη περιπέτεια με τίτλο «Μπελάδες στις Φυτείες» των Jul και Achde. Ο Reeves ήταν ο πρώτος μαύρος σερίφης και στην περίπου τριακονταετή καριέρα του στην επιβολή του νόμου με κάθε μέσο υπολογίζεται ότι συνέλαβε περισσότερους από 3.000 παρανόμους ενώ κατόρθωσε να μη δεχτεί ποτέ σφαίρα στο κορμί του.

Τέλος, στην τρίτη ιστορία, πρωταγωνιστής είναι ο Bob Lemmons, ο ξακουστός mustanger του Τέξας που έμεινε στην Ιστορία για την επιδεξιότητα με την οποία παγίδευε τα άγρια άλογα της Δύσης. Ο Lemmons που γεννήθηκε ως σκλάβος, απέκτησε την ελευθερία του μετά τη λήξη του αμερικανικού εμφύλιου και από μικρή ηλικία ασχολήθηκε με τα άλογα. Στις αχανείς και παρθένες εκτάσεις του Τέξας εντόπιζε αγέλες αλόγων και με τρομερή υπομονή κατόρθωνε να οδηγήσει τα ζώα σε ράντσα ώστε να εξημερωθούν και να αξιοποιηθούν από τους ανθρώπους σε διάφορες εργασίες, κυρίως ως μεταφορικά μέσα.

Εκτός από τις σύντομες ιστορίες με τους θρυλικούς Αφροαμερικανούς της Αγριας Δύσης, το βιβλίο του James Otis Smith περιλαμβάνει ένα λεπτομερές παράρτημα για τους καουμπόι που σε αντίθεση με τα χολιγουντιανά στερεότυπα δεν ήταν πάντα λευκοί, αρρενωποί και γενναίοι αναβάτες αλόγων. Πολλοί ήταν γηγενείς Αμερικανοί, Μεξικανοί, Αφροαμερικανοί ή άνθρωποι μικτής προέλευσης, όλοι τους σκληρά εργαζόμενοι με πενιχρά εισοδήματα. Επιπλέον, περιγράφεται η ιστορία της σχέσης των γηγενών Αμερικανών με τους Αφροαμερικανούς που ήταν πάντα άριστη σε αντίθεση με τις σχέσεις αυτών των δύο πληθυσμών με τους ευρωπαϊκής καταγωγής Αμερικανούς, που φέρθηκαν πάντα με απληστία και βία εναντίον τους.

Τέλος, στο «Black Heroes of the Wild West» περιλαμβάνεται ένα σύντομο ιστορικό των εργασιών που συνήθως αναλάμβαναν οι μαύροι στο Φαρ Ουέστ, δίνονται παραδείγματα γυναικών που ξεχώρισαν με τους αγώνες τους καθώς και μια επιλεγμένη βιβλιογραφία. Συνθέτοντας έτσι μια όμορφη εισαγωγική έκδοση για την Ιστορία των μαύρων ανθρώπων της Δύσης που απέχει σημαντικά από την εικόνα που αποτυπώνεται στην επίσημη Ιστορία των «νικητών».

■ Στο «The Big Book of Weird Wild West» (εκδόσεις Paradox, 1998) περιλαμβάνονται 64 σύντομες ιστορίες ανθρώπων ή περιστατικών στο Φαρ Ουέστ και περιέργως οι Αφροαμερικανοί εκπροσωπούνται μόνο σε τρεις από αυτές!

■ Ενα ενδιαφέρον χρονικό της παρουσίας μαύρων χαρακτήρων στα κόμικς με δεκάδες παραδείγματα, ορισμένα εκ των οποίων από την εποχή της δουλείας, δίνει ο Fredrik Stromberg στο «Black Images in the Comics» (εκδόσεις Fantagraphics Books, 2003).

■ Ο Bass Reeves, ένας από τους τρεις θρυλικούς Αφροαμερικανούς του James Otis Smith συνεργάστηκε με τον Λούκι Λουκ στην πιο πρόσφατη ιστορία του «μοναχικού και μόνου καουμπόι» με τίτλο «Μπελάδες στις Φυτείες» (εκδόσεις Μαμούθ Κόμιξ, 2020). Σε μια πανέξυπνη μυθοπλασία που μιλά για τον ρατσισμό, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τον αγώνα για ισότητα, αξιοπρέπεια και χειραφέτηση των μαύρων.