Ενας Ελληνας εξερευνητής του 16ου αιώνα

Ο Χουάν Ντε Φούκα (1536-1602, ελληνικό όνομα: Ιωάννης Απόστολος Φωκάς Βαλεριάνος), εξερευνητής του 16ου αιώνα, με μακρινή καταγωγή από τη βυζαντινή οικογένεια των Φωκάδων και γεννημένος στο Βαλεριάνο της Κεφαλονιάς, αποδείχτηκε πως ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που εξερεύνησε τις δυτικές ακτές της Βόρειας Αμερικής (Ουάσινγκτον, Ορεγκον, Βρετανική Κολομβία) με την ελπίδα να ανακαλύψει τα μυθικά περάσματα του Ανιάν (υποτίθεται ότι ένωναν τον Ατλαντικό με τον Ειρηνικό ωκεανό) για λογαριασμό του ισπανικού θρόνου.

Πίστευε ότι ανακάλυψε το μυθικό πέρασμα (Διαπλεύσαμε τα ξακουστά Στενά του Ανιάν για τα οποία χύθηκαν τόνοι μελάνι! Αποδείξαμε πως το αμφισβητούμενο Βορειοδυτικό Πέρασμα πράγματι υπάρχει! Το ανακαλύψαμε εμείς! σελ.333). Είχε, όμως, απατηθεί στην εκτίμησή του.

Ο συγγραφέας διευκρινίζει: Ο Φούκα πίστεψε πως ο πορθμός ήταν η μυθική Βορειοδυτική Δίοδος μεταξύ Ατλαντικού και Ειρηνικού. Ετσι, όταν βγήκε ξανά στον Ειρηνικό, αρκετά βορειότερα, θεώρησε λανθασμένα πως είχε φτάσει στον βόρειο Ατλαντικό. (σελ. 414).

Στην πραγματικότητα, αυτό που ανακάλυψε ήταν τα Στενά ανάμεσα στο νότιο άκρο της νήσου Βανκούβερ και τις ΗΠΑ, ένα πέρασμα που οδηγούσε μέσα στο λιμάνι του Βανκούβερ, χωρίς καθόλου αυτό να μειώνει την αξία της ανακάλυψής του, καθόσον ήταν ο πρώτος που προσέγγισε τον Ν.Δ. Καναδά. Δικαιολογημένα το στενό αυτό πέρασμα φέρει το όνομα: «Στενά Juan de Fuca».

Ο Γιάννης Κατσίκης, γνωστός για τα ταξιδιωτικά του βιβλία –ακολουθώντας τον δρόμο του Καζαντζάκη ως προς αυτό το είδος της γραφής, μετέχοντας ο ίδιος στις αφηγήσεις του και σχολιάζοντας με φιλοσοφικό τρόπο– παρουσιάζει εδώ μια άλλη μορφή του συγγραφικού ταλέντου του βιογραφώντας τον επιφανή Ελληνα εξερευνητή με μυθιστορηματικό τρόπο. Ενα είδος απαιτητικό η μυθιστορηματική βιογραφία, προκειμένου το αποτέλεσμα να μην προδώσει ούτε το ιστορικό πρόσωπο που βιογραφείται αλλά ούτε και τη λογοτεχνία, την οποία κατά βάση υπηρετεί.

Ο Γιάννης Κατσίκης χειρίζεται με άψογο τρόπο τις πηγές του αλλά ταυτόχρονα εμπιστεύεται, ως ταξιδευτής ο ίδιος, τον σπουδαίο παράγοντα της επιτόπιας έρευνας· αν σ’ αυτά προσθέσουμε και την άνεση της μετάπλασης μιας αληθινής ιστορίας σε μυθιστορηματική, έχουμε ένα βιβλίο που από τη μια παρέχει πληθώρα πληροφοριών για τη ζωή του Χουάν ντε Φούκα και τις θαλασσινές του περιπέτειες αναζήτησης των Στενών, αλλά από την άλλη προσφέρει την αναγνωστική τέρψη ενός μυθιστορήματος.

Παρακολουθεί τον Ντε Φούκα στη σαραντάχρονη διαδρομή που διένυσε στα ταξίδια του ως πλοηγός στον στόλο των Δυτικών Ινδιών του ισπανικού θρόνου, στις Φιλιππίνες, στο Μεξικό ώς τις δυτικές ακτές της Βόρειας Αμερικής – περιπέτειες, διαψεύσεις, προδοσίες, ανακαλύψεις. Αρχειακό υλικό του αποτελεί το κείμενο του εμπόρου και πρόξενου της Αγγλίας στη Φλωρεντία Michael Lok, στον οποίο ο Ντε Φούκα είχε αφηγηθεί τις εξερευνήσεις του, με την ελπίδα να βρει έναν πολύτιμο σύμμαχο για να εξασφαλίσει πλοία και χρήματα από την Αγγλία προκειμένου να συνεχίσει τα ταξίδια του.

Η ιστορία, όπως μεταφέρθηκε στον Lok, δημοσιεύτηκε το 1625 στο βιβλίο του Αγγλου ταξιδιωτικού συγγραφέα Samuel Purchas. Στο ενδιαφέρον Παράρτημα στο τέλος του βιβλίου, όπου παρατίθενται πληροφορίες όχι μόνο για τον Ντε Φούκα αλλά και για άλλους Ελληνες που μετείχαν στην εξερεύνηση του Νέου Κόσμου, διαβάζουμε το κείμενο αυτό μεταφρασμένο από τον συγγραφέα.

Επιστρατεύοντας παράλληλα όποια πολύτιμη πληροφορία παρέχει η σύγχρονη βιβλιογραφία αλλά και το διαδίκτυο, ο Κατσίκης σκιαγραφεί το πορτρέτο του Ιωάννη Φωκά/Χουάν ντε Φούκα, με τη μυθοπλασία καλά δουλεμένη από τον έμπειρο συγγραφέα που δίνει και την ανθρώπινη πλευρά του χαρακτήρα του εξερευνητή, πέρα από τις ικανότητές του ως θαλασσοπόρου. Οπως εδώ που φαίνεται ο ασίγαστος πόθος του για την περιπέτεια στα θαλασσινά ταξίδια:

-Δε μ’ ενδιέφερε η καριέρα για την οποία με προόριζε ο κύρης μου. Τελεία και παύλα, θα γινόμουν καπετάνιος! Ημουν αποφασισμένος να ζήσω τις περιπέτειες των βιβλίων. Να κάνω ανακαλύψεις μεγαλύτερες των άλλων εξερευνητών. (σελ. 84).

Ταυτόχρονα παρουσιάζει μια πλούσια σε πληροφορίες εικόνα της εποχής του ανταγωνισμού των αποικιοκρατών, των συνωμοσιών, της πειρατείας, της βίας απέναντι στον ιθαγενή πληθυσμό των περιοχών που οι ακάματοι εξερευνητές ανακάλυπταν – τίποτα δεν δίνεται χωρίς το σκληρό τίμημα, κυρίως σε μια εποχή που η ανθρώπινη αξία υποβιβάζεται χάριν του κέρδους και της εξουσίας. Πώς να μη φαντάζουν δαίμονες οι λευκοί εισβολείς;

Ενας νεαρός ναύτης, ήταν δεν ήταν δεκαεφτά χρόνων, άπλωσε το χέρι να χαϊδέψει ένα γυμνό παιδάκι. […] Το μικρό έμπηξε τα κλάματα. Ούρλιαξε κατατρομαγμένο καταβάλλοντας προσπάθειες να ξεφύγει απ’ το μητρικό χέρι, να τρέξει μακριά, να χωθεί ανάμεσα στο πλήθος, να μην τ’ αγγίξει χέρι λευκού. Οι Σπανιόλοι απόρησαν, ο ξανθός νέος έμοιαζε άγγελος. Μόνο μετά την επάνοδο στις Φιλιππίνες έμαθαν πως οι Ινδοί Δραβίδες ζωγράφιζαν λευκούς τους δαίμονες. (σελ. 105).

Ιδιαίτερα προσεγμένη η έκδοση, με χάρτες κατατοπιστικούς της πορείας των εξερευνήσεων, με πίνακες και με φωτογραφικό υλικό συνοδευτικό της αφήγησης. Μια πλήρης, επομένως, παρουσίαση –με ισοζυγισμένες την ιστορία και τη μυθοπλασία– του εξερευνητή Χουάν ντε Φούκα και του σημαντικού επιτεύγματός του αλλά και της εποχής που άνοιξε τους ορίζοντες του τότε γνωστού κόσμου.

*Ποιήτρια και δοκιμιογράφος

Τη σελίδα αυτήν δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Οι παρουσιάσεις είναι των ίδιων των αναγνωστών, εκείνων ακριβώς για τους οποίους γράφτηκε το βιβλίο. Είναι γραμμένες από αναγνώστες και απευθύνονται σε αναγνώστες. Και αυτό τις κάνει πιο προσωπικές, πιο προσιτές και πιο ανθρώπινες. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας στο [email protected]