«Πάντα ήμουν με τα πόδια στη γη...»

Ο Καζαντζίδης υπήρξε κάτι σπάνιο, όχι μόνο φωνητικά αλλά και σαν προσωπικότητα... Φωνητικά τον έχετε ακούσει, τον ξέρετε καλά. Μέσα από το βιβλίο του Θανάση Λάλα θα γνωρίσετε τον «άλλο» Καζαντζίδη, μια προσωπικότητα που σκεφτόταν, μιλούσε και δρούσε.

Επίσης, στο βιβλίο αυτό, ο Καζαντζίδης «κλείνει» τη διαμάχη με τον Χρήστο Νικολόπουλο και ο Χρήστος απλώνει το χέρι του και κλείνει την πόρτα που τον πίκρανε... και, σαν δώρο της στιγμής, προσφέρει στους αναγνώστες προς ανάγνωση ένα ντοκουμέντο, ένα από τα γράμματα που του έστελνε ο Στέλιος από την Αμερική.

Στο βιβλίο υπάρχουν και πολλά λόγια για τον Στέλιο από τους Ακη Πάνου, Μαρινέλλα, Χατζιδάκι, Μάλαμα, Νταλάρα, Μπιθικώτση, Βιτάλη, Σαββόπουλου, Κουγιουμτζή, Αλεξίου και του Λευτέρη Παπαδόπουλου.

Μια μικρή γεύση μέσα από αποσπάσματα του βιβλίου

«Η φωνή εξαρτάται από τα βιώματα του ερμηνευτή»
Ο μεγάλος τραγουδιστής με τη φωνή του ερμηνεύει αυτό που θέλει να πει ο συνθέτης με τη μουσική του και ο στιχουργός με τους στίχους του;

«Από τη μια πλευρά υπάρχουν τα κοινωνικά θέματα και ο τρόπος που τα προσεγγίζει ο στιχουργός και ο συνθέτης. Μετά το τραγούδι, η σύνθεση του στίχου και της μουσικής παραδίδονται στον τραγουδιστή. Η φωνή δεν ερμηνεύει, ο τραγουδιστής ερμηνεύει».

Μπορεί δηλαδή δυο καλές φωνές να ερμηνεύσουν το ίδιο τραγούδι με άλλον τρόπο; Η παρτιτούρα είναι μπούσουλας ή νόμος;

«Η φωνή είναι ένα όργανο, όπως σου έχω πει. Το αποτέλεσμα που φτάνει στ’ αυτιά του ακροατή, έχει να κάνει με το όργανο, άλλα και με τη ζωή την ίδια, τις εμπειρίες του ανθρώπου που διαθέτει αυτό το όργανο. Αλλιώς λέει τη λέξη “μανούλα” ένας άνθρωπος που έχει μεγαλώσει στα πούπουλα κι αλλιώς ένας άνθρωπος που έχει μεγαλώσει μέσα στον πόνο και τα βάσανα.

Αλλα πράγματα λέει η ίδια λέξη για τον κάθε άνθρωπο. Δεν ξέρω αν με καταλαβαίνεις. Το όργανο, η φωνή, εξαρτάται από τα βιώματα και τις εμπειρίες του ερμηνευτή. Η ζωή και η εμπειρία του κάθε τραγουδιστή ερμηνεύουν αυτό που λέει το τραγούδι κι όχι η φωνή του».

Δεκτό... Λένε, όμως, πως ο Μπιθικώτσης όταν ηχογραφούσε το «Αξιον εστί» του Οδυσσέα Ελύτη, γύρισε και είπε στον Μίκη Θεοδωράκη που είχε γράψει τη μουσική: «Τι λέω, ρε Μίκη, εδώ; Δεν καταλαβαίνω τι τραγουδάω...» Δεν καταλάβαινε τους στίχους... Αλλά το «Αξιον εστί» ο Μπιθικώτσης το τραγούδησε μοναδικά. Πώς το εξηγείτε;

«Ναι, ισχύει κάποιες φορές κι αυτό. Υπάρχουν περιπτώσεις που ο δημιουργός, ο συνθέτης, γράφει μια μουσική πάνω σε μια φωνή, γράφει μια μουσική και ξέρει ότι αυτή η φωνή μπορεί να αποδώσει καλύτερα τη σύνθεση και το τραγούδι του. Στην περίπτωση που αναφέρεις, όμως, παρόλο που πολλοί λένε ότι ο Γρηγόρης τραγουδούσε χωρίς να ξέρει τι λένε οι στίχοι, εγώ έχω διαφορετική εντύπωση...

Μπορεί ο Γρηγόρης να μην μπορούσε να συλλάβει το έργο στο σύνολό του, γιατί είναι πολύ σύνθετο έργο το “Αξιον εστί”, αλλά το “...ανοίγω το στόμα μου”, αυτή τη φράση την έχει πει επικά ο Γρηγόρης, γιατί την είχε βιώσει και από τη μια και από την άλλη... Και για να χορτάσει την πείνα του τρώγοντας και για να τραγουδήσει και να χορτάσει την ψυχή του πεινασμένου που τον ακούει.

Ο Μπιθικώτσης βρέθηκε κι αυτός στη Μακρόνησο, από την άλλη πλευρά, του στρατιώτη κι όχι του εξόριστου, αλλά επειδή ήταν ευαίσθητος άνθρωπος, ένιωθε τι πάει να πει η φράση: “Ανοίγω το στόμα κι αναγαλλιάζει το πέλαγος” ή “...τις νύχτες που κλαίν’ των ανθρώπων τα βάσανα” ή “ένα το χελιδόνι κι η άνοιξη ακριβή / για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολύ / Θέλει νεκροί χιλιάδες να ’ναι στους τροχούς / Θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους”.

Μπορεί ο Γρηγόρης να μην έπιανε όλη τη σύνθεση του έργου, αλλά είχε σημεία που πατούσαν στα βιώματά του. Δεν πιστεύω ότι ο Γρηγόρης εκτέλεσε απλώς τις εντολές του Μίκη στο “Αξιον εστί” ή στον “Επιτάφιο”! Είναι ωραία τα ανέκδοτα για να γελάμε στην παρέα, αλλά τα μεγάλα έργα δεν φτιάχνονται με ανέκδοτα, αλλά με τις μεταγγίσεις αίματος του καθενός!»

«Η φωνή είναι ένα θείο δώρο»
Η φωνή σας αντέχει στον χρόνο;

«Η φωνή είναι ένα θείο δώρο, γι’ αυτό δεν έχουμε το δικαίωμα να την κακομεταχειριζόμαστε. Για μένα το να κακομεταχειρίζεσαι το θείο δώρο είναι ποινικό αδίκημα! Θα μπορούσε να υπάρχει ποινή, μέχρι και ισόβια κάθειρξη... (γέλια) Εγώ τραγουδάω ακόμα, γιατί την πρόσεξα τη φωνή μου. Την περιποιήθηκα... την προστάτεψα.

Από πολύ νωρίς άφησα το ξενύχτι στα κέντρα, σταμάτησα να καπνίζω. Αυτό θέλω να περάσει σαν μήνυμα όχι μόνο προς τους συναδέλφους, αλλά προς τον κόσμο όλο... Είμαι αντικαπνιστής. Δεν πίνω τίποτα πια. Τίποτα απ’ αυτά... Ζω πιο πολύ κοντά στη φύση».

Μπορεί να χαθεί μια μεγάλη φωνή; «Καίγεται» ένα φυσικό ταλέντο; Υπάρχουν «χαμένα ταλέντα»;

«Σίγουρα υπάρχουν φωνές που δεν ακούστηκαν όσο θα έπρεπε, φωνές που δεν δοξάστηκαν, ενώ το άξιζαν, και φωνές που χάθηκαν. Ταλέντα πραγματικά που χάθηκαν, δεν κατάφεραν να φτάσουν το ύψος που μπορούσαν να φτάσουν, ούτε καθιερώθηκαν ποτέ... Είναι δύσκολο να καθιερωθεί ένα ταλέντο. Θέλει προσπάθεια μεγαλύτερη από το ταλέντο που διαθέτει. Δεν ξέρω αν με καταλαβαίνεις...

Το ταλέντο, χωρίς πολλά άλλα πράγματα μαζί, είναι γυμνό μπροστά σε πολλές μπόρες. Πολλές φορές σκέφτομαι ότι ο άνθρωπος που τα καταφέρνει έχει τελικά δύο ταλέντα. Δεν φτάνει το ένα για να καθιερωθείς...»

«Η φήμη είναι ένα ανοιχτό παράθυρο»
«Πολλές φορές σκέφτομαι ότι ο άνθρωπος που τα καταφέρνει έχει δύο ταλέντα. Δεν φτάνει το ένα για να καθιερωθείς...» Αυτό δεν το έχω ξανακούσει... Μου αρέσει... Δεν μου το εξηγείτε λίγο περισσότερο, να το καταλάβω;

«Να, σκέφτομαι μερικές φορές ότι κι αν έχεις όποιο ταλέντο, μουσικό, ζωγραφικό, στο γράψιμο... χρειάζεσαι απαραιτήτως και το ταλέντο να ζεις, να επιβιώνεις, να αντιστέκεσαι στα κακά που σου κλέβουν το μυαλό κι έρχονται και κολλάνε πάντα σαν βδέλλες πάνω στους ταλαντούχους. Το ταλέντο σου δεν είναι μόνο μαγνήτης του καλού. Τραβάει πάνω του και το κακό! Ο καλός τραγουδιστής αργά ή γρήγορα θα γίνει γνωστός, θα περπατάει στον δρόμο και θα του μιλάνε όλοι...

Η φήμη είναι ένα ανοιχτό παράθυρο, μια ανοιχτή πόρτα... Εύκολα τα μυαλά παίρνουν αέρα και χάνεις τον εαυτό σου, τον στόχο σου, τις αξίες σου... Χωρίς να το πολυκαταλάβεις γίνεσαι άλλος... Η φήμη δεν είναι πάντα υγιεινή... Μπορεί και να σε αρρωστήσει... Γι’ αυτό χρειάζεται να έχεις και το ταλέντο να παραμένεις αυτό που είσαι. Να μην κολακεύεσαι με αυτό που δεν είσαι, αλλά αρέσει στους άλλους να είσαι. Δεν ξέρω αν με καταλαβαίνεις».

Πολύ καλά σας καταλαβαίνω, μην ανησυχείτε... Εσείς κινδυνέψατε να χαθείτε; Πιάσατε τα μυαλά σας να παίρνουν «αέρα»;

«Οχι, δεν κινδύνεψα. Ποτέ. Πάντα ήμουν με τα πόδια στη γη...»