Κινηματογραφικές μνήμες από τη δικτατορία

Νομίζουμε ότι τις ξέρουμε απέξω κι ανακατωτά, γιατί είναι όλες πολυπαιγμένες και διάσημες, γιατί είναι «σταθμοί», «ταινίες-ορόσημο» του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου. Και πολλές φορές ξεχνάμε αυτό που τις συνδέει, που δεν είναι μόνο η εναλλακτική γλώσσα και θεματολογία σε αντίδραση προς τον παλιό, εμπορικό κινηματογράφο, αλλά και μια απόπειρα καταγραφής, ανάδειξης, σχολιασμού μιας δύσκολης και κρίσιμης πολιτικά εποχής, της χούντας. Με όλα τα εμπόδια της λογοκρισίας.

Γι’ αυτό, πέρα από επετειακή σημασία, έχει μεγάλο ενδιαφέρον και χρησιμότητα σε μεγάλους αλλά και νέους σινεφίλ το αφιέρωμα «Μνήμες Δικτατορίας», που παρουσιάζει η Ταινιοθήκη της Ελλάδος μέσα από την ψηφιακή της σελίδα με επιμέλεια της Μαρίας Κομνηνού. Από την Τετάρτη 21 ώς την Τρίτη (Μεγάλη) 27 Απριλίου θα προβληθούν δέκα ταινίες μυθοπλασίας και δύο ντοκιμαντέρ, όλα γυρισμένα λίγο πριν, στη διάρκεια και λίγο μετά τη χούντα. Το καθένα με την ιδιαίτερη ματιά και καλλιτεχνική «τρέλα» του δημιουργού του, πολιτική, κοινωνική, ακόμα και ερωτική ή ακραία σεξουαλική. Και είναι ταινίες σπουδαίων σκηνοθετών που τότε ξεκινούσαν (οι περισσότεροι) το ταξίδι τους στην τέχνη.

Ο Ροβήρος Μανθούλης στο «Πρόσωπο με πρόσωπο» (1966) σατιρίζει την ανερχόμενη τάξη των νεόπλουτων στη δεκαετία του ‘60 μέσα από τις ερωτικές και άλλες περιπέτειες άβουλου καθηγητή Αγγλικών, ο οποίος κάνει μαθήματα σε νεαρή κοπέλα που προορίζεται για σύζυγος Αγγλου επιχειρηματία. Ο τολμηρός και ασυγκράτητος Νίκος Κούνδουρος γυρίζει το καλοκαίρι του 1966 στην Κρήτη και ολοκληρώνει στο Λονδίνο, στα χρόνια της χούντας και της αυτοεξορίας του, το ερωτικό «Vortex ή το πρόσωπο της Μέδουσας» (1967) με επίκεντρο μια γυναίκα χωρίς σεξουαλικές αναστολές, που σαν μέδουσα ή αράχνη «ρουφάει» κάθε άντρα.

Η συνάντηση ενός νεαρού μικροαστού, έτοιμου να βολευτεί, με συνειδητοποιημένη νεαρή δασκάλα είναι η ιστορία στην «Ανοιχτή επιστολή» (1967) του Γιώργου Σταμπουλόπουλου, λογοκριμένη από τη χούντα. Στο θρυλικό «Κιέριον» (1968) ο Δήμος Θέος ερευνά μυθοπλαστικά, με ήρωα έναν δημοκρατικό δημοσιογράφο, τη δολοφονία του Πολκ και συγχρόνως απεικονίζει το φοιτητικό κίνημα και τις αυταρχικές μεθόδους της αστυνομίας.

Στη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του, «Μέρες του ‘36» (1972), ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, με όχημα μια ιστορία ομηρίας βουλευτή από κρατούμενο, επιστρέφει στη δικτατορία του Μεταξά, στα παρασκήνια και τις πολιτικές συγκρούσεις που μας οδήγησαν εκεί. Ενώ ο ανθρωποκεντρικός Παύλος Τάσιος στο «Ναι μεν αλλά» (1972), με τον Αλέξη Δαμιανό στον ρόλο δημοσιογράφου που ψάχνει την αλήθεια γύρω από ένα έγκλημα και μια αυτοκτονία, μιλά για τις επιπτώσεις των βίαιων κοινωνικών αλλαγών στην ανθρώπινη συμπεριφορά και ψυχολογία.

Ποτέ δεν θα χάσει την κινηματογραφική του τελειότητα και την κοινωνική πικρή αλήθεια του το «Προξενιό της Αννας» (1972) του Παντελή Βούλγαρη με μια οικογένεια μικροαστών να συντρίβει τα όνειρα της ψυχοκόρης τους για αγάπη και ανεξαρτησία. Το ίδιο πρωτοπόρα παραμένει η ταινία της Τώνιας Μαρκετάκη «Ιωάννης ο βίαιος»(1973), που πατάει πάνω στην πραγματική ιστορία ενός ψυχοπαθή δολοφόνου μιας άγνωστής του κοπέλας, για να προχωρήσει σε ένα ριψοκίνδυνο ψυχολογικό και κοινωνικό πορτρέτο του ίδιου και της εποχής.

Τα «Μέγαρα» (1974) των Σάκη Μανιάτη και Γιώργου Τσεμπερόπουλου καταγράφουν την πρώτη μαζική εκδήλωση κατά της χούντας, την εξέγερση των αγροτών στα Μέγαρα εναντίον της απόφασης της χούντας να απαλλοτριώσει τα χωράφια τους για διυλιστήριο πετρελαίου, μια εποχή που οικολογία και περιβάλλον δεν υπήρχαν καν ως έννοιες. Ενώ η Φρίντα Λιάππα στο αγέραστο «Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις» (1977) ανατέμνει τη μεταπολίτευση, τις ιδεολογικές, καλλιτεχνικές και κοινωνικές τάσεις της μέσα από την ερωτική σχέση αριστερής δημοσιογράφου με ηθοποιό.

Τέλος, ο Δημήτρης Μακρής στην «Καγκελόπορτα» (1978) εμπνέεται από το αριστουργηματικό μυθιστόρημα του Αντρέα Φραγκιά με τις παράλληλες ιστορίες διαφορετικών ανθρώπων, δεξιών και αριστερών, σε μια αυλή της δεκαετίας του ‘50. Και ο Νίκος Καβουκίδης συγκεντρώνει στο ντοκιμαντέρ του «Μαρτυρίες» (2019) ίχνη από κινητοποιήσεις και αγώνες στη μεταπολίτευση συνδέοντάς τα με την εξέγερση του Πολυτεχνείου.

♦ Ιnfo

Δωρεάν online στο tainiothiki.gr