Οταν η καρδιά του ναζισμού χτυπούσε στο Αουσβιτς

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ 10.07.2021, 22:11

Ολοένα πιο δημοφιλής τα τελευταία χρόνια στις κοινωνικές επιστήμες (Ιστορία, Κοινωνιολογία κ.λπ.) η βιογραφική έρευνα φωτίζει εποχές, βίους, σχέσεις, στιγμές του κόσμου που δένουν με τη μεγάλη Ιστορία. Προσφέρει αποτελέσματα που ελάχιστες άλλες μέθοδοι έρευνας μπορούν να πετύχουν. Αρκεί βέβαια να εμφανιστεί ένας Τζακ Φεργουέδερ και να «ζήσει» ακριβώς εκεί που έζησε ο ήρωάς του, ο Βίτολντ Πιλέτσκι.

Στον «Εθελοντή» ο Τζακ Φεργουέδερ, Ουαλός πολεμικός ανταποκριτής («Daily Telegraph», «The Washington Post» κ.ά.), βραβευμένος με το βραβείο British Costa Book, έδειξε την κλιμάκωση της πορείας του Ολοκαυτώματος∙ το στήσιμο του Αουσβιτς στην κατεχόμενη Πολωνία το 1940, με Πολωνούς κρατούμενος που χρησιμοποιήθηκαν, μεταξύ άλλων, για να χτίσουν και το κρεματόριο -τον Αύγουστο του 1940- στο οποίο αποτεφρώθηκαν τα πρώτα θύματα∙ το μεγάλο Αουσβιτς ΙΙ ή αλλιώς Μπίρκεναου (στήθηκε το 1941), όπου τον Σεπτέμβριο του 1941 δοκιμάστηκε το δηλητηριώδες αέριο Zyklon-B, στην πρώτη μεγάλη «παρτίδα» των Εβραίων που έφτασε στο Αουσβιτς στις 15 Φεβρουαρίου 1942 κ.λπ.

O Τζακ Φεργουέδερ, πάνω απ’ όλα, ανέδειξε τη μαρτυρία και το μαρτύριο του ηρωικού Βίτολντ Πιλέτσκι. Ξεκαθάρισε επίσης ότι το Ολοκαύτωμα δεν αφορούσε μόνο τους Εβραίους, αλλά και όσους αντιστάθηκαν στους χιτλερικούς: πολιτικούς κρατούμενους, αιχμαλώτους πολέμου, αντιστασιακούς, πατριώτες, κυρίως, κομμουνιστές και όσους δεν ταίριαζαν με τον ρατσισμό της άριας καθαρότητας ‒ ομοφυλόφιλους, τσιγγάνους, ανάπηρους αλλά και ολόκληρες εθνότητες και εθνικές ομάδες από την κατεχόμενη Ευρώπη.

Παρακολουθώντας τη ζωή του Βίτολντ Πιλέτσκι -του Πολωνού εθελοντή στο Αουσβιτς όπως έμεινε γνωστός στην Ιστορία- ο Φεργουέδερ μελέτησε πάνω από 2.000 πηγές σε δύο γλώσσες (πολωνικά και γερμανικά) από πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα αρχεία και ύστερα από πενταετή έρευνα ανασύνθεσε τη δεκαετία του 1940 στην Πολωνία, τη ζωή στο Αουσβιτς, τη στάση των Δυτικών και το τέλος του πολέμου.

Το φθινόπωρο του 1940 και ενώ οι Γερμανοί είχαν καταλάβει την Πολωνία, ο αξιωματικός του πολωνικού στρατού και μέλος της αντίστασης της Βαρσοβίας διεισδύει εθελοντικά στο Αουσβιτς.

Η αποστολή του «κρατούμενου 4859» ήταν να ενημερώσει τη Δύση για τα εγκλήματα που γίνονταν στο Αουσβιτς, να δημιουργήσει έναν αντιστασιακό πυρήνα κρατουμένων και -σε περίπτωση αποτυχίας των παραπάνω- να ζητήσει από τους Συμμάχους να βομβαρδίσουν το στρατόπεδο για να σταματήσει η φρικωδία. Τίποτε από αυτά δεν έγινε. Ο Βίτολντ Πιλέτσκι επί περίπου τρία χρόνια βίωσε τον εφιάλτη και είδε το στρατόπεδο συγκέντρωσης να μετατρέπεται σε εργοστάσιο θανάτου. Αυτό που αρχικά υποψιαζόταν -τη βιομηχανοποιημένη έκφραση του κακού- το κατέγραψε και δραπέτευσε από το Αουσβιτς τον Απρίλιο του 1943.

Οσοι ζούσαν στα στρατόπεδα, γνώριζαν ότι όποιος σκοτώνει αιχμαλώτους πολέμου, αμάχους και δημιουργεί εκατομμύρια θύματα, δεν κερδίζει τον πόλεμο. Ωστόσο η Πολωνία σήκωσε το τραύμα της. Η ναζιστική βαρβαρότητα μόνο «διάχυτες ειδήσεις» δεν ήταν: οι στρατιωτικές απώλειες μιλάνε για περίπου 320.000 νεκρούς, ενώ οι απώλειες των αμάχων έφτασαν στα 5,5 εκατομμύρια. Το σοκ του κόσμου όμως μετά την απελευθέρωση των στρατοπέδων από τους Συμμάχους το 1945 είχε σβήσει και στην πολιτική συζήτηση κυριαρχούσε ο Ψυχρός Πόλεμος.

Η Δύση αντιμετώπισε με σκεπτικισμό τις πληροφορίες του Βίτολντ Πιλέτσκι. Οι Αγγλοι δεν ήταν απολύτως πεπεισμένοι για τον αριθμό των θυμάτων και τις ναζιστικές κτηνωδίες κατά αμάχων. Επιπλέον δεν ήθελαν να βοηθήσουν τους Πολωνούς, φοβούμενοι ότι εμμέσως θα βοηθούσαν τους Σοβιετικούς.

Η προσπάθεια να ενημερώσει τους Συμμάχους για το Αουσβιτς (η «Εκθεση Βίτολντ» - Witold's Report) αποκαλύφθηκε δεκαετίες αργότερα μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και το άνοιγμα των πολωνικών κρατικών αρχείων.

Αυτό όμως που ανεβάζει την αξία του βιβλίου του Φεργουέδερ είναι το τραγικό τέλος του Πιλέτσκι. Η Πολωνία πέρασε στον έλεγχο των Σοβιετικών. Οι περισσότεροι της πολωνικής Αντίστασης ήταν ήδη νεκροί. Η νέα ηγεσία είχε ήδη συλλάβει 40.000 μέλη της Αντίστασης κατά των Γερμανών και τους είχε απελάσει στα γκουλάγκ της Σιβηρίας.

Οι Πολωνοί κομμουνιστές είχαν εντολή από τον Στάλιν να υποτάξουν την πολωνική Αντίσταση εν όψει των εκλογών του Ιανουαρίου του 1947, που θα μετέτρεπαν τη χώρα σε μονοκομματική δικτατορία και δορυφόρο των Σοβιετικών. Ο Πιλέτσκι συνελήφθη. Κατηγορήθηκε ως «αρχηγός συμμορίας» και «πράκτορας του δυτικού ιμπεριαλισμού». Η δίκη του ήταν μια από τις πρώτες παρωδίες σοβιετικού τύπου που είχαν δοκιμαστεί στη Ρωσία τη δεκαετία του 1930. Καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε στις 25 Μαΐου του 1948. Ξεχάστηκε.

Με ηθικοφιλοσοφικούς όρους ο Βίτολντ είχε πάρει μια απόφαση για τη ζωή του, την οικογένειά του, τη χώρα του. Εκανε κάτι τη στιγμή που αυτό το κάτι ήταν όχι μόνο συναρπαστικό αλλά και αφόρητο, πέρα από κάθε όριο. Το «φεύγω απ’ την καμινάδα, γίνομαι καπνός» ήταν η συνηθισμένη φράση στην καθομιλουμένη του Αουσβιτς και ήταν αυτό που συνέβη σε όλα τα στρατόπεδα των ναζί…

Ακόμα και τότε ο Βίτολντ ήταν καταδικασμένος στη δική του αίσθηση ελευθερίας. Ηταν ελεύθερος να σκεφτεί, να δράσει, να κάνει τις επιλογές του και μέσα από αυτές να βρει ποιος θα ήθελε να είναι. Εδρασε για τον εαυτό του ωσάν να δρούσε για λογαριασμό της οικογένειάς του, της χώρας του, της ανθρωπότητας, σηκώνοντας ένα βάρος που δεν του αναλογούσε ενάντια στη δράση του ανθρώπινου είδους στη χειρότερη μορφή της.