Το μετασχηματιστικό σύγχρονο όραμα του Σεζάν

Ηταν ο μοναδικός ζωγράφος που αγάπησα όταν ήμουν έφηβη. Τα έργα του που ακροβατούσαν ανάμεσα στον ιμπρεσιονισμό και τον μοντερνισμό, τα με βαριές πινελιές πορτρέτα του, τα κομμένα περιγράμματα, τα συμπαγή φρούτα, τα παραμορφωμένα τοπία και χώροι, οι συγκλονιστικές σπασμένες προοπτικές, οι πολυεπίπεδες αντιλήψεις και η εξαιρετική σπουδή σκιάσεων και χρώματος, μου αποκάλυψαν έναν καινούργιο κόσμο, μου ενέπνευσαν μια διαφορετική ματιά για την πραγματικότητα και τον κόσμο γύρω μου, μου αποκάλυψαν έναν ιδιαίτερα ευφυή και πρωτοπόρο καλλιτέχνη.

Ο Πολ Σεζάν (Paul Cézanne, 19 Ιανουαρίου 1839 - 22 Οκτωβρίου 1906) είναι ο Γάλλος καλλιτέχνης που με το συνολικό έργο του έθεσε τα θεμέλια της μετάβασης από τη σύλληψη της καλλιτεχνικής προσπάθειας του 19ου αιώνα σε έναν νέο και ριζικά διαφορετικό κόσμο της τέχνης στον 20ό αιώνα.

Πραγματικός επαναστάτης και καινοτόμος, άλλαξε το τοπίο της τέχνης. Είναι ο δημιουργός που ανέτρεψε τους κρατούντες κανόνες της ζωγραφικής αλλά και τις συμβατικές θεωρίες του χρώματος.

Οι επόμενες γενιές θα έβλεπαν τον κόσμο τελείως διαφορετικά, καθώς κατάφερε να οικοδομήσει τη γέφυρα που συνέδεσε τον ιμπρεσιονισμό στα τέλη του 19ου και της νέας τάσης, της καλλιτεχνικής έρευνας του Κυβισμού στις αρχές του 20ού.

Οι επαναλαμβανόμενες εξερευνητικές πινελιές του είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικές και σαφώς αναγνωρίσιμες, καθώς χρησιμοποιεί στα έργα του επίπεδα χρώματος που με μικρές πινελιές σχηματίζουν σύνθετα πεδία.

Είναι ο καλύτερος ζωγράφος της εποχής του που όμως ένιωθε τον εαυτό του ως αποτυχία λόγω της κριτικής που υπέστη το πρωτοποριακό έργο του. Τόσο ο Ανρί Ματίς (Henri Matisse, 1869-1954) όσο και ο Πάμπλο Πικάσο (Pablo Picasso, 1881-1973) δήλωσαν ότι ο Σεζάν «είναι ο πατέρας όλων μας».

Ο Πολ γεννήθηκε στην Εξ αν Προβάνς της Γαλλίας, βαφτίστηκε και έγινε πιστός καθολικός αργότερα στη ζωή του. Ο πατέρας του υπήρξε συνιδρυτής μιας τραπεζικής εταιρείας και η οικογένεια ευημερούσε οικονομικά καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του καλλιτέχνη, παρέχοντάς του οικονομική ασφάλεια που δεν ήταν διαθέσιμη στους περισσότερους από τους συγχρόνους του και τελικά του εξασφάλισε μια μεγάλη κληρονομιά 400.000 φράγκων.

Η μητέρα του, με ισχυρή προσωπικότητα, ζωηρή και ρομαντική φύση, του ενέπνευσε το όραμα της ζωής του. Μεγάλωσε σε ασφαλές οικογενειακό περιβάλλον με τις δύο μικρότερες αδερφές του, Μαρία και Ρόουζ, και το 1852 μπήκε στο Collège Bourbon, όπου έγινε φίλος με τον Εμίλ Ζολά (Émile Zola, 1840-1902), ο οποίος μάλιστα φοιτούσε σε μικρότερη τάξη, και τον Jean-Baptiste Baille (1841-1918) - τρεις φίλοι που έγιναν γνωστοί ως «Les Trois Inséparables» (Οι τρεις αχώριστοι).

Το 1857 άρχισε να παρακολουθεί την Ελεύθερη Δημοτική Σχολή Σχεδίου στο Εξ, όπου σπούδασε σχέδιο υπό τον Ζοζέφ Ζιμπέρ, έναν Ισπανό μοναχό. Από το 1858 έως το 1861, ικανοποιώντας τις επιθυμίες του πατέρα του, ο Πολ παρακολούθησε τη νομική σχολή του τοπικού Πανεπιστημίου, ενώ συγχρόνως λάμβανε μαθήματα ζωγραφικής.

Αντιμετωπίζοντας τις αντιρρήσεις του πατέρα του για τις καλλιτεχνικές του επιδιώξεις, φεύγει από το σπίτι του για το Παρίσι το 1861, αφού ενθαρρύνθηκε από τον φίλο του, Ζολά, ο οποίος ήδη ζούσε στη γαλλική πρωτεύουσα. Τελικά ο πατέρας του συμφιλιώθηκε με τον Πολ και υποστήριξε την επιλογή της καριέρας του προσφέροντάς του την πολυπόθητη οικονομική εξασφάλιση.

Στο Παρίσι γνωρίζεται με τον ιμπρεσιονιστή Καμίλ Πισαρό (Camille Pissarro, 1830-1903) που του ασκεί με το έργο του έντονη διαμορφωτική επιρροή και αναπτύσσουν μια σχέση δασκάλου-μαθητή. Την επόμενη δεκαετία όμως αναπτύσσεται μεταξύ τους μια ισότιμη συνεργατική σχέση.

Ενώ στην αρχή της καριέρας του ασχολείται συχνά με τα τοπία, ζωγραφισμένα βέβαια ευφάνταστα, αργότερα ενδιαφέρθηκε περισσότερο να εργαστεί με άμεση παρατήρηση και σταδιακά ανέπτυξε ένα ελαφρύ, «ευάερο» στιλ ζωγραφικής. Ωστόσο στο ώριμο έργο του Σεζάν υπάρχει η ανάπτυξη ενός στερεοποιημένου, σχεδόν αρχιτεκτονικού στιλ ζωγραφικής.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του αγωνίστηκε να αναπτύξει μια αυθεντική παρατήρηση του κόσμου, με την ακριβέστερη μέθοδο αναπαράστασής του σε χρώμα που μπορούσε να βρει. Για τον σκοπό αυτό διέταξε δομικά ότι αντιλαμβανόταν σε απλές μορφές και σε πολλά χρωματικά επίπεδα.

Οι ιμπρεσιονιστές «πρόγονοί» του απεικόνισαν την ομορφιά του φωτός και τον κρυστάλλινο αέρα, κατέγραψαν μοναδικά το παιχνίδι του ήλιου, της σκιάς της ομίχλης και των αντανακλάσεων αποτυπώνοντας τις καλειδοσκοπικές ατμόσφαιρες που τυλίγουν τα αντικείμενα χρησιμοποιώντας το δομημένο περιβάλλον ως θέατρο της φωτοσκίασης.

Ο Σεζάν ωστόσο απλοποίησε τις φυσικές μορφές στα γεωμετρικά τους απαραίτητα σχήματα (ο κορμός του δέντρου εκλαμβάνεται ως κύλινδρος και το μήλο ή το πορτοκάλι ως σφαίρα).

Επιπλέον η επιθυμία του Σεζάν είναι να συλλάβει την αλήθεια της αντίληψης στον περιβάλλοντα χώρο που τον οδήγησε να εξερευνήσει τη διοφθαλμική όραση γραφικά, καθιστώντας ελαφρώς διαφορετικές, αλλά ταυτόχρονες οπτικές αντιλήψεις των ίδιων φαινομένων, δίνοντας όμως την αίσθηση στον θεατή μιας αισθητικής εμπειρίας του βάθους, πολύ διαφορετική από εκείνη των προηγούμενων αλλά και της συγκεκριμένης προοπτικής ενός μόνο σημείου.

Το ενδιαφέρον του για νέους τρόπους μοντελοποίησης του χώρου και του όγκου προήλθε από τη στερεοσκοπική θεωρία που αναπτυσσόταν στην εποχή του. Οι καινοτομίες του Σεζάν ώθησαν τους κριτικούς της εποχής να αμφισβητούν πολλές φορές σκληρά το έργο του, κάνοντας περίεργες αναφορές και προτείνοντας εξηγήσεις όπως ότι είχε προβλήματα καθαρής όρασης.

Εδωσε νέα πνοή στην τέχνη της ζωγραφικής με τολμηρό όραμα και ριζοσπαστική προσέγγιση, παρά το γεγονός πως τα έργα του απορρίπτονταν από τα επίσημα σαλόνια του Παρισιού. Οι δημιουργίες του απεικονίζουν σφιχτά συμπιεσμένες μορφές και δυναμικές εντάσεις μεταξύ γεωμετρικών σχημάτων.

Μέχρι το 1895 καταφέρνει να παρουσιάσει μόλις δύο φορές έργα του με τους ιμπρεσιονιστές (στην πρώτη ιμπρεσιονιστική έκθεση το 1874 και την τρίτη ιμπρεσιονιστική έκθεση το 1877). Τότε όμως είναι που ο Παριζιάνος έμπορος τέχνης Ambroise Vollard (1866-1939) διοργανώνει την πρώτη ατομική έκθεση του καλλιτέχνη. Παρά την αυξανόμενη δημόσια αναγνώριση και την οικονομική επιτυχία του, ο Σεζάν επιλέγει την καλλιτεχνική απομόνωση για να εργάζεται, συνήθως ζωγραφίζοντας στη νότια Γαλλία και στην αγαπημένη του Προβηγκία, μακριά από το Παρίσι.

Δυστυχώς πέθανε από πνευμονία καθώς ενώ ζωγράφιζε σε ένα χωράφι ξέσπασε καταιγίδα, που όμως δεν τον εμπόδισε να εργαστεί για ακόμα δύο ώρες κάτω από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες.

Αυτήν την εποχή το πρωτοποριακό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ) στη πολύβουη Νέα Υόρκη παρουσιάζει μια μεγάλη έκθεση που προσφέρει μια νέα ματιά στον περίφημο σύγχρονο καλλιτέχνη Πολ Σεζάν, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στη δημιουργική διαδικασία του με μολύβι και ακουαρέλα σε χαρτί προσφέροντας στο διψασμένο κοινό μια φρέσκια ματιά σ’ αυτό το βαθιά πρωτότυπο αλλά λιγότερο γνωστό σώμα εργασίας του.

Με τίτλο «Cézanne Drawing» ενώνει αρμονικά και παραθέτει στους θεατές 250 έργα σε χαρτί -συμπεριλαμβανομένων σχεδίων, σκίτσων και σπάνιες ακουαρέλες- που προέρχονται από τη συλλογή του MoMA, καθώς και δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές από όλο τον κόσμο. Παράλληλα εκτίθεται και μια επιλογή ελαιογραφιών. Αυτά τα έργα που παρουσιάζονται μαζί, αποκαλύπτουν πώς αυτή η θεμελιώδης φιγούρα της σύγχρονης τέχνης -που συχνά αναγνωρίζεται ως καινοτόμος ζωγράφος- παρήγαγε τα πιο ριζοσπαστικά έργα του σε χαρτί.

Η έκθεση που θα διαρκέσει μέχρι τις 25 Σεπτεμβρίου και ξεδιπλώνεται στον τρίτο όροφο της ανατολικής πλευράς του κεντρικού κτιρίου της αμερικανικής μητρόπολης.

Σε μεμονωμένα φύλλα χαρτιού αλλά και σε χοντρά μπλοκ ζωγραφικής ο Σεζάν δημιουργούσε καθημερινά και κάνει τη διαδικασία αναζήτησής του ορατή σε όλους μας. Γραμμές που επαναλαμβάνονται και μετατρέπονται σε πολυεπίπεδες «πλύσεις» ακουαρέλας διερευνούν τη διαφάνεια και τη φωτεινότητα των έργων του. Πειραματίζεται συνεχώς και επιστρέφει συχνά σε θέματα και αντικείμενα που εμφανίζονται στους υπέροχους πίνακές του.

Αποτυπώνει τα αντικείμενα κοντά του, την οπτική τους πάνω στο τραπέζι της κουζίνας, τις φιγούρες της γυναίκας του και του γιου του, ρολόγια και λαμπτήρες που κοσμούν το σπίτι του, τοπία από τις πεζοπορίες του στο αγαπημένο του Mont Sainte-Victoire για να ανακαλύψει θέα που θα τον εμπνεύσει ή ακόμα πυκνά δάση που ξεχύνονται από τη φαντασία του ώστε να αφηγηθούν όλα όσα οραματίστηκε.

Στο χαρτί αποτυπώνει παραστατικά και με αμεσότητα τα εμβληματικά μοτίβα που αναγνωρίζουμε στα πολύτιμα ζωγραφικά έργα του – ζωηρές νεκρές φύσεις, πρισματικά τοπία και προσεκτικά χορογραφημένους λουόμενους.

«Το σχέδιο είναι απλώς η διαμόρφωση αυτού που βλέπετε», έγραψε ο Σεζάν και η αναζήτηση μέσω της πρακτικής της σχεδίασης, πίστευε, πως του δίδαξε «να βλέπει καλά»

Βλέποντας τον κόσμο μέσα από τα μάτια του αναγνωρίζουμε το πέρασμα του χρόνου, το θαύμα της φύσης και το φυλλομέτρημα των εποχών, τις έρευνές του για τα όρια του χρώματος και την τολμηρή του προσέγγιση στην ανθρώπινη φιγούρα.

Συγκλονισμένοι διαπιστώνουμε πως τα σχέδιά του μιλούν εύγλωττα τόσο για τον δικό τους χρόνο όσο και για τις δικές μας στιγμές.

🔖 «Cézanne Drawing». Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ). Μέχρι 25 Σεπτεμβρίου. 

❗️ Μένουμε ασφαλείς! Λόγω της πανδημίας ξεναγούμαστε και απολαμβάνουμε διαδικτυακά εκθέσεις και συλλογές στο μουσείο και παίρνουμε μέρος σε online ξεναγήσεις και εκδηλώσεις.