Η κυριαρχία του Χόλιγουντ |

Ο κινηματογράφος αποτελεί τη μοναδική τέχνη που εμφανίστηκε τον 20ό αιώνα. Είναι η πρώτη μορφή τέχνης που βασίζεται σε ψυχο-αντιληπτικές ψευδαισθήσεις που προκαλούνται από μια μηχανή. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί και μια μορφή βιομηχανικής παραγωγής και κατά συνέπεια υπόκειται στις αρχές της Πολιτικής Οικονομίας. Δηλαδή στη συσσώρευση κεφαλαίου, στο εμπόρευμα και την αξία του, αλλά και στις σχέσεις εξουσίας που συνιστούν η παραγωγή, η διανομή και η κατανάλωση πόρων.

Η παντοδυναμία των ΗΠΑ

Στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου η κινηματογραφική παντοδυναμία των ΗΠΑ ήταν αναμφισβήτητη. Στην Ευρώπη, όπου η βιομηχανία είχε ισοπεδωθεί, λόγω του σχεδίου Μάρσαλ άνοιξαν υποχρεωτικά όλες οι αγορές στα αμερικανικά προϊόντα. Η γενικότερη κρίση των ευρωπαϊκών κρατών επέτρεψε στον αμερικανικό κινηματογράφο να διαφημίζει όχι μόνο το προϊόν του, αλλά και την ίδια την Αμερική.

Στη μεταπολεμική περίοδο η αμερικανική κινηματογραφική βιομηχανία άρχισε να αλλάζει. Η εποχή των στούντιο τελείωσε το ’49, όταν οι εταιρείες αποκόπηκαν από την κυριότητα των αιθουσών. Στην πραγματικότητα δεν αποκόπηκαν τελείως από την εκμετάλλευση, αλλά τη μεταβίβασαν σε διάδοχες θυγατρικές εταιρείες. Από το ’50 και μετά τα περισσότερα στούντιο άλλαξαν ιδιοκτησιακό καθεστώς, περνώντας στον έλεγχο μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων με μεγάλη ποικιλία προϊόντων, ενώ ξεκίνησε η παραγωγή των λεγόμενων blockbusters.

Ταυτόχρονα η κοινωνικοπολιτική σταθερότητα, η αστικοποίηση και η ραγδαία αύξηση των γεννήσεων είχαν δραστικές επιπτώσεις στην πορεία των κινηματογράφων. Η προσέλευση άρχισε να πέφτει δραματικά καθώς μέρος του πληθυσμού μετακινήθηκε στα προάστια και η αύξηση των οικογενειακών υποχρεώσεων περιόρισε τις ψυχαγωγικές εξόδους. Η μεγαλύτερη κρίση στον τομέα όμως επήλθε από μια δεύτερη τεχνολογική εξέλιξη. Η μεσαία τάξη αντικατέστησε το ραδιόφωνο με την τηλεόραση, που εισέβαλε σε όλα τα σπίτια και άρχισε να «κλέβει» το κινηματογραφικό κοινό. Αρχικά οι εταιρείες τη θεώρησαν μια περαστική μόδα, καθώς οι περισσότερες εκπομπές ήταν χαμηλού προϋπολογισμού και ποιότητας.

Οταν όμως αντιλήφθηκαν ότι το κοινό δεν κουραζόταν από το νέο μέσο, υιοθέτησαν μια καινούργια στρατηγική: «Θα τους δώσουμε αυτό που η τηλεόραση δεν μπορεί να τους προσφέρει». Ετσι, οι ταινίες έγιναν έγχρωμες, η οθόνη μεγαλύτερη, η τεχνική βελτιώθηκε, ενώ τα θέματα που υιοθέτησε το Χόλιγουντ από το ’60 και μετά έγιναν πιο τολμηρά. Αυτή ήταν η πρώτη φάση της κινηματογραφικής βιομηχανίας. Οταν τελικά αποδείχτηκε ότι η τηλεόραση ήταν δυνατότερη, το Χόλιγουντ κατάλαβε ότι εφόσον δεν μπορούσε να την πολεμήσει, θα έπρεπε να συμμαχήσει. Με τον τρόπο αυτό τα δύο μέσα συνεργάστηκαν με διάφορες μεθόδους, όπως τη δημιουργία προγραμμάτων ειδικά για την τηλεόραση, ενώ στην πορεία η τηλεόραση κατέληξε να είναι μια σημαντική πηγή κέρδους για την κινηματογραφική παραγωγή.

Τη δεκαετία του ’60 ο έλεγχος τόσο της τηλεόρασης, όσο και των μεγάλων εταιρειών παραγωγής πέρασε στα χέρια των κεφαλαιούχων της Wall Street. Εφόσον και τα δύο μέσα ελέγχονταν από τον ίδιο συνασπισμό τραπεζιτών, φρόντισαν να διευθετήσουν το θέμα με ομαδικό πνεύμα. Ο μεν κινηματογράφος στράφηκε στο μεγάλο θέαμα, η δε τηλεόραση στις φτηνές ταινίες και τα ψυχαγωγικά σόου. Αυτή ήταν η δεύτερη φάση της κινηματογραφικής βιομηχανίας, κατά την οποία η διαδικασία συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης κεφαλαίου πήρε τη μορφή της διαφοροποίησης. Τα κινηματογραφικά μονοπώλια μεταβλήθηκαν σε πολυ-επικοινωνιακά, εφόσον επέκτειναν τις δραστηριότητές τους και στα λοιπά ΜΜΕ.

Η τρίτη φάση ξεκίνησε το 1980 και εκτείνεται μέχρι σήμερα: είναι η εποχή των νέων τεχνολογιών και μέσων, κατά την οποία η διεθνοποίηση των κινηματογραφικών εταιρειών μέσα από μια σειρά συγχωνεύσεων και εξαγορών οδηγεί στη δημιουργία γιγαντιαίων πολυεθνικών, πολυ-επικοινωνιακών μονοπωλίων. Δηλαδή στην υπερ-συγκέντρωση κεφαλαίου στη βιομηχανία των ΜΜΕ, ο κινηματογράφος γίνεται ένα οπτικοακουστικό μέσο.

Τα τελευταία χρόνια το Χόλιγουντ έχει μεταμορφωθεί. Η ψηφιακή τεχνολογία ελαχιστοποιεί τη σημασία του «σκηνοθέτη-δημιουργού» ενισχύοντας τη σημασία του «σκηνοθέτη-τεχνοκράτη». Οι πολυεθνικές κινηματογραφικές εταιρείες γίνονται όλο και πιο απρόσωπες, ενώ τα παλιά «ιερά τέρατα» των αμερικανικών και ευρωπαϊκών παραγωγών αποτελούν παρελθόν. Αναφορικά με το μοντέλο παραγωγής, για να κατανοήσει κανείς την τέχνη του κινηματογράφου, πρέπει καταρχάς να αναγνωρίσει ότι μια ταινία παράγεται τόσο από μηχανές, όσο και από ανθρώπινη εργασία.

Το Χόλιγουντ προελαύνει

Το επιτυχημένο χολιγουντιανό σύστημα χαρακτηρίζεται από τον απόλυτο καταμερισμό εργασίας. Η παραγωγή χωρίζεται σε διαφορετικά τμήματα (σενάριο, οργάνωση παραγωγής, ηθοποιοί, σκηνογραφία, καλλιτεχνική διεύθυνση κ.λπ.), καθένα από τα οποία διεκπεραιώνεται από διαφορετική ομάδα συνεργατών. Παρ’ όλο που μια ταινία δημιουργείται από διάφορους παράγοντες, κυρίως παραγωγούς και πρακτορεία καλλιτεχνών, συνήθως έχει τη μορφή του «πακέτου». Αν το στούντιο ενδιαφέρεται, θα ετοιμάσει ένα προσχέδιο χρηματοδοτικής συμφωνίας.

Το σχέδιο προχωράει με βήματα, το πρώτο από τα οποία είναι η έρευνα και η ανάπτυξη: το σενάριο ξεκινάει με τη σύλληψη μιας ιστορίας βασισμένης είτε σε ένα προϋπάρχον κείμενο, είτε σε μια νέα ιδέα, είτε σε ένα αληθινό γεγονός. Στη συνέχεια γράφεται ή αναθεωρείται, ενώ ετοιμάζονται ο προϋπολογισμός και το πρόγραμμα γυρισμάτων. Ταυτόχρονα «κλείνονται» ο σκηνοθέτης και οι ηθοποιοί.

Το αμερικανικό μοντέλο έχει επηρεάσει τον τρόπο παραγωγής, τα κανάλια διανομής, τη δομή της αφήγησης, τον τρόπο που βλέπουμε τις ταινίες. Κατόρθωσε μέσα από μονοπωλιακές πρακτικές, βιομηχανικές δομές, έλεγχο του κεφαλαίου και κυβερνητική παρέμβαση να διεισδύσει στις παγκόσμιες αγορές, ασκώντας ισχυρή οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική πολιτική. Και παρά τις όποιες κρίσεις εμφανίστηκαν στην πάροδο των χρόνων, καταφέρνει πάντα να μεταλλάσσεται και να προσαρμόζεται στις ανάγκες των καιρών.

Ο κινηματογράφος υπόκειται σε μια συγκεκριμένη παραγωγική διαδικασία με τον ίδιο τρόπο που έχουν οργανωθεί όλες οι βιομηχανίες (παραγωγή, χονδρεμπόριο, λιανική πώληση). Οι τεχνολογικές εξελίξεις τον διαμορφώνουν και εναπόκειται στους παραγωγούς να τις χρησιμοποιήσουν προς όφελός τους. Είναι αδύνατον να υπάρξει κινηματογράφος χωρίς χρήματα. Ο κινηματογράφος συγκεντρώνει τις άλλες τέχνες και ο δημιουργός του μέσω της έκφρασης αποτυπώνει σκέψεις, συναισθήματα, ιδέες, καταστάσεις. Οι τεχνολογικές εξελίξεις τον διευκολύνουν να βελτιωθεί τεχνικά και να γίνει πιο προσιτός. Εξαρτάται από το ταλέντο του σκηνοθέτη και την ομάδα των συνεργατών του, προκειμένου το αποτέλεσμα να γίνει αποδεκτό και να αγαπηθεί από το κοινό. Αλλωστε ο κινηματογράφος εκτός από προϊόν είναι και τέχνη.