Τα δέντρα δεν ψηφίζουν, αλλιώς θα τα πρόσεχαν

Το ύφος του είναι μεγαλόπρεπο, περήφανο. Είναι ανυποχώρητος σε ηθικές αξίες. Είναι λιγομίλητος αλλά ουσιώδης. Η ιστορία του θεάτρου τού έδωσε έναν από τους πιο δύσκολους ρόλους. Να συμβάλει στην αναγέννησή του.

Την εποχή της χούντας, όταν η Ελλάδα ήταν μια απέραντη στέπα, πνευματικά έρημη, μαζευόμασταν από νωρίς για να παρακολουθήσουμε τη σειρά «Εκείνος κι εκείνος», όπου έπαιζαν με τον αξέχαστο Βασίλη Διαμαντόπουλο. Μας πρόσφεραν ένα γέλιο εξυγιαντικό. Αλλαζε η διάθεσή μας. Ηταν αχτίδα χαραυγής στη σκοτεινιά της εποχής.

Μεγάλωσε στην Αθήνα, στη γειτονιά του Γκύζη. Η μάνα του ανάθρεψε τέσσερα παιδιά. Tρία κορίτσια, τη Μαρία, τη Γεωργία, την Κούλα, και τον μικρότερο, Γιώργο. Ο πατέρας του ήταν μαρκόνης (ασυρματιστής) στα πλοία. Στο 5ο Λύκειο Εξαρχείων, όπου πήγαινε, ανακάλυψε την έφεσή του για το θέατρο όταν έπαιζε παραστάσεις στην τάξη του.

Συναντηθήκαμε στην Καλλιτεχνούπολη ένα απόγευμα Σαββάτου, αγναντεύοντας τη Ραφήνα. Κοντά μας η γυναίκα του, Αθηνά, ηθοποιός, εξήντα χρόνια αχώριστοι. Η κόρη του Ιωάννα, σκηνοθέτρια, επειδή είχε υποχρεώσεις, δεν κατάφερε να ’ρθει, γι’ αυτό τη συνάντησα μια άλλη μέρα στην Πινακοθήκη Γκίκα. Απόφοιτη της Φιλοσοφικής, δούλευε παράλληλα και για το θέατρο. Συνεργάστηκε με τον Κοραή Δαμάτη και με τον Ανδρέα Βουτσινά σε σημαντικές παραστάσεις. Το 2001 σκηνοθέτησε τον πατέρα της στο έργο «Επιστάτης» του Πίντερ. Τη διακρίνει η σεμνότητα και η συγκροτημένη σκέψη για τη ζωή και το θέατρο.

Ενώ δεν ήμουν αισιόδοξη ότι θα δεχόταν ο Γιώργος Μιχαλακόπουλος ν’ ανοίξουμε το σεντούκι με τους θησαυρούς της καλλιτεχνικής του διαδρομής (σπάνια δίνει συνεντεύξεις), τύχη αγαθή, μίλησαν οικογενειακώς.

Γιώργος Μιχαλακόπουλος
Βασικό στοιχείο συνυφασμένο με την τέχνη μου είναι η αξιοπρέπεια

● Κύριε Μιχαλακόπουλε, τι σημαίνει πολιτισμός;

Η ανάσα. Τ’ οξυγόνο μας. Η ελευθερία. Η παιδεία. Πολλοί λένε ότι κάνουν πολιτισμό και ξεφεύγουν, το χρησιμοποιούν σαν άλλοθι. Την εποχή της πανδημίας δεν χειρίστηκαν καθόλου το κομμάτι του θεάτρου. Οι ηθοποιοί τα βόλευαν μόνοι τους. Δεν γίνονταν παραστάσεις. Ζούμε μια πολιτιστική αποσύνθεση. Θεωρώ ότι νομοτελειακά θα υπάρξει μια αντίδραση. Θ’ ανοίξουν τα θέατρα. Σίγουρα θα γίνουν λάθη, αλλά θα γίνουν και ενδιαφέροντα πράγματα.

● Μπορούν να στηρίξουν οι ηθοποιοί τόσα θέατρα; Υπάρχουν ελπίδες;

Αλίμονο αν δεν υπήρχαν. Πιστεύω ότι μέσα στις αντιξοότητες κάποιοι θα βρουν τον δρόμο τους. Νομίζω ότι και καλοί ηθοποιοί υπάρχουν και καλοί μαθητές και άνθρωποι που καταλαβαίνουν σωστά την τέχνη του θεάτρου. Θα προχωρήσει το θέατρο. Δεν σταμάτησε ποτέ.

● Διαπιστώνουμε μια σχολαστικότητα στην ενασχόλησή σας με τους ρόλους σας.

Ασχολούμαι με τη λεπτομέρεια, με την ιστορία του ρόλου και του κομματιού που αναλαμβάνω. Το ψάχνω για να ενταχθώ κι εγώ μέσα. Μπαίνω στην εποχή του. Οταν πιάνεις ένα κείμενο, δεν μπορείς ν’ ανοίγεις μόνο το δικό σου. Θες π.χ. να υποδυθείς τον Τζόνι, δεν μπορείς ν’ ασχοληθείς μόνο μ’ αυτόν. Πρέπει να διαβάσεις το έργο, τους άλλους ήρωες, γιατί ο ένας εξαρτάται απ’ τον άλλον. Δεν είσαι μόνος. Είναι μια συλλογική δουλειά που πρέπει να μοιράζεσαι. Οι έχοντες την εντύπωση ότι είναι μόνοι τους και κανένας άλλος πάνω στη σκηνή είναι εις βάρος της παράστασης και εις βάρος του εαυτού τους.

● Στη σκληρή εποχή της χούντας δοξαστήκατε τηλεοπτικά με τη σειρά «Εκείνος κι εκείνος».

Ηταν μια σειρά που έγραψε ιστορία. Τότε όλοι ήμασταν ύποπτοι. Απ’ τον θυρωρό μέχρι τον περιπτερά. Κάναμε μια μορφή αντίστασης με τον Βασίλη Διαμαντόπουλο σε κείμενα του Κώστα Μουρσελά. Θυμάμαι ένα φιλαράκι που μου είπε: «Ξέρεις τι ξύλο έχω φάει με το “Εκείνος κι εκείνος”;». Τον πετούσαν έξω απ’ το σπίτι για να μην κάνει φασαρία με τα γέλια του. Επεφτε όμως λογοκρισία στην ΕΡΤ. Ερχονταν ταγματάρχες, ταξίαρχοι καπνίζοντας τα πούρα τους για να κόψουν τα λόγια.

● Μπορείτε να θυμηθείτε μερικά;

Ο Μουρσελάς έγραφε για το μαρούλι που συμβόλιζε το κρατητήριο. Μιλούσαμε για το αυγό. «Εγώ –έλεγα– δεν θα μπω ποτέ στο αυγό». «Χωράμε και οι δυο» έλεγε ο άλλος. Το αυγό ήταν το σύστημα. Πού να καταλάβει ο ταγματάρχης τι σημαίνει αυγό.

Ηταν δυο τύποι, ο Λουκάς (Διαμαντόπουλος) και ο Σόλων (Μιχαλακόπουλος) που αρνούνταν να μπουν στο σύστημα. Είχαν την ψυχή του Ελληνα. Φλυαρούσαν λέγοντας αλήθειες που όμως άγγιζαν τα όρια της τρέλας. Ελεγε λοιπόν ο Λουκάς: «Εγώ θέλω να γίνω φιστικάς». Του απαντούσα: «Καλύτερα να γίνεις λούστρος». Ρωτούσε εκείνος: «Μπορείς να γίνεις ό,τι αποφασίσεις; Δηλαδή ένας δικαστής, ένας αρχιστράτηγος, ένας υπουργός αποφάσισαν να γίνουν κι έγιναν;». Υπήρχαν λέξεις και νοήματα που δεν τα καταλάβαιναν.

● Θα συμβιβαζόσασταν με μια κατάσταση, έστω κι από ανάγκη;

Το να επιβιώσεις, βέβαια, είναι μια ανάγκη. Ομως, δεν θα άντεχα κανέναν συμβιβασμό, όχι μόνο λόγω χαρακτήρα αλλά και λόγω ιδεολογίας. Βασικό στοιχείο συνυφασμένο με την τέχνη μου είναι η αξιοπρέπεια. Μ’ ενοχλούν οι άνθρωποι που όταν μιλούν για ιδεολογίες, ξεκινάνε από το προσωπικό τους συμφέρον. Ακόμα κι όταν υπηρετούσα από τη θέση του αντιδημάρχου Νεολαίας (επί θητείας Παπαθεοδώρου - Μπέη), εξυπηρετούσα τον άνθρωπο με γνώμονα την κοινωνική δικαιοσύνη.

● Ποιοι άνθρωποι έπαιξαν ρόλο στην επαγγελματική σας εξέλιξη;

Αρχικά ο Κουν. Σ’ αυτόν χρωστάω όλο το θεατρικό μου αλφάβητο. Απαιτητικός, σκληρός, αυστηρός για το αποτέλεσμα, όχι για να σε προσβάλει. Ηταν σπουδαίος δάσκαλος. Δεν μπορώ να βάλω κανέναν δίπλα στον Κουν. Ο Διαμαντόπουλος, επίσης σπουδαίος δάσκαλος και ηθοποιός. Οπως και ο Μοσχίδης.

● Πώς θα σχολιάζατε τη σεξουαλική παρενόχληση στο θέατρο;

Ανοιξε ο ασκός του Αιόλου. Προσωπικά, δεν θα ήθελα ν’ ανοίξει γιατί άλλη εικόνα έχει ο θεατής. Αυτό χαλάει το τοπίο και τις εντυπώσεις για τον ηθοποιό που θαυμάζει. Από κει και πέρα, καλώς τιμωρήθηκαν αυτοί που έπρεπε.

● Καταστρέψαμε την πατρίδα μας με τις πυρκαγιές. Δεν υπήρξε ποτέ σχέδιο σοβαρό για την προστασία των δασών.

Μα δεν ψηφίζουν τα δέντρα, αλλιώς θα τα πρόσεχαν. Εσείς είδατε ν’ ασχολούνται με κάποιο θέμα σοβαρά; Δεν κάνουμε αντιπολίτευση αυτή τη στιγμή. Μια αντικειμενική αλήθεια εκφράζω.

● Πώς βλέπετε την κατάσταση πολιτικά;

Μεγάλη κρίση περνάμε. Οπως βλέπω την κατάσταση και στις σχέσεις μας τις διαπροσωπικές. Κρίση εμπιστοσύνης και ασθένεια επαγγελματισμού.

● Ποιος είναι ο πιο δύσκολος ρόλος που αγαπήσατε και θέλετε να ξαναπαίξετε;

Εχω παίξει όλο το μοντέρνο ρεπερτόριο. Σέξπιρ, τραγωδίες, κωμωδίες κ.λπ. Ο Ερρίκος ο 4ος είναι ο αγαπημένος μου κι αυτόν θα ήθελα να ξαναπαίξω. Απλά να είμαι σε δημιουργική φάση. Αν δεν έχεις διάθεση, λειτουργούν όλα αρνητικά.

● Η γνωριμία σας με την Αθηνά πώς έγινε;

Η Αθηνά είναι χρόνια δίπλα και μπροστά. Χωρίς αυτήν δεν ξέρω αν θα πετύχαινα όσα έκανα. Είναι η ιδανική σύντροφος.

Αθηνά: Συναντηθήκαμε στο Θέατρο Κουν. Ο Γιώργος πήγαινε στο 3ο έτος κι εγώ στο 1ο. Είμαστε πάνω από 60 χρόνια μαζί. Παίξαμε και μερικά χρόνια στο θέατρο. Ιδρύσαμε κι ένα θέατρο, το «Σάτιρα», μαζί με τον Βασίλη Διαμαντόπουλο, το 1973. Μετά πήγαμε μια περιοδεία. Στη συνέχεια μας βούτηξε η χούντα και έσπασε τα πάντα. Τα καθίσματα, τα μαγνητόφωνα, όλα. Δεν μπορούσα όμως να συνεχίσω γιατί κάποιος έπρεπε να έχει και την ευθύνη των παιδιών. Εχουμε δύο κόρες που ασχολούνται με τον χώρο της τέχνης. Η μία είναι σκηνοθέτρια και η άλλη ζωγράφος. Δεν μπορούσα ταυτόχρονα να κάνω και καριέρα σ’ ένα τόσο δύσκολο και απαιτητικό επάγγελμα. Θυσίασα τη δουλειά μου για την οικογένεια. Αυτό το σύντομο όμως διάστημα που δούλεψα, θεωρώ ότι πρόσφερα την ψυχή μου.

Ιωάννα Μιχαλακοπούλου
Τις προκλήσεις πρέπει να τις βλέπεις και να μη βλέπεις μόνο το σκοτάδι

● Είσαι ευχαριστημένη από τη συνεργασία με τον πατέρα σου;

Τον είχα πρότυπο, κυρίως για τον τρόπο του, το ήθος και τη στάση του στα πράγματα. Είναι ο πατέρας μου, τον προσέχω, είναι άνθρωπός μου. Τώρα είναι μια απόλυτα τρυφερή σχέση γιατί είμαστε και οι δύο σε μια ώριμη ηλικία. Μεγάλωσα σ’ ένα σπίτι όπου είχα απέναντί μου ένα ζευγάρι-πρότυπο. Ολα τα είχε αλλά στο ανθρώπινο μέτρο. Με χιούμορ και αγάπη που όσο μεγαλώνει κανείς, αυτό το βρίσκει σπάνια.

● Πώς θα σχολίαζες σήμερα το «Ω τι κόσμος μπαμπά»;

Το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς είναι ότι κολλάει στο τώρα. Οταν γράφτηκε ήταν επίσης μια ταραχώδης εποχή παγκόσμια. Αλλά βλέπεις ότι δεν θα τελειώσει αυτή η διαδικασία όπου υπάρχουν ζητούμενα και φάσεις της ανθρωπότητας που σε απογοητεύουν. Το κανονικό είναι: Ω τι κόσμος μπαμπά που μ’ έφερες να ζήσω. Απ’ την άλλη, νομίζω ότι ζωή χωρίς δυσκολίες και χωρίς προκλήσεις δεν υφίσταται. Και καμιά φορά μέσα από δυσκολίες και στριμωξίδια προσωπικά και κοινωνικά μπορούν να βγουν και ωραία πράγματα. Εγώ γενικά είμαι φύσει αισιόδοξη και θετική στη σκέψη. Ακόμα και στις αρνητικές περιόδους, ακόμα και στην πανδημία που ζούμε, υπάρχουν θετικές πλευρές που μπορεί νομίζω ο καθένας να πάρει κάποια σημεία για τον εαυτό του. Η τεχνολογία σε κάποια πράγματα μπορεί και να βοήθησε παραπάνω, να άνοιξε παράθυρα.

Τις προκλήσεις πάντα πρέπει να τις βλέπεις και να μη βλέπεις μόνο το σκοτάδι. Εγώ στο «Ω τι κόσμος μπαμπά που μ’ έφερες να ζήσω» θα απαντούσα ότι θα τον αποδεχτώ και θα τον ζήσω γιατί εγώ θέλω να ζήσω. Είμαι θετική πάντα.

● Λειτουργούν σωστά οι δραματικές σχολές;

Στις δραματικές σχολές, πολλές φορές οι δάσκαλοι, μην ξέροντας πώς να προσεγγίσουν ένα παιδί, φτάνουν σε διδασκαλία που έχει να κάνει μ’ ένα δικό τους βίωμα. Χρειάζεται μια εκπαίδευση και στον δάσκαλο. Λείπει η σωστή κατάρτιση των εκπαιδευτικών. Δεν σημαίνει ότι όταν κάποιος είναι ηθοποιός μπορεί να γίνει και δάσκαλος. Να μην μπλέκονται τα πράγματα.

● Ποια στοιχεία θαυμάζεις στην υποκριτική τέχνη του πατέρα σου;

Σαν ηθοποιός γενικά έχει αυτό το στοιχείο το κωμικοτραγικό. Γι’ αυτό του πήγαινε τόσο πολύ ο Αριστοφάνης. Εχει αυτό το γλυκόπικρο. Την ίδια στιγμή που θα κάνει σάτιρα και θα γελάσεις, θα σε συγκινήσει και με την ευαισθησία του. Θεωρώ πολύ θελκτικό, σ’ ένα θεατρικό, σ’ ένα κείμενο, τις δύο όψεις.

● Η συγγένεια επιτρέπει την αυστηρότητα;

Η δυσκολία είναι ότι συνεργάζεσαι μ’ έναν πατέρα που είναι και δάσκαλος. Ξαφνικά, πρέπει να τον σκηνοθετήσεις με τη δική σου οπτική, διαφορετική πολλές φορές απ’ τη δική του. Δεν σημαίνει ότι επειδή είναι πατέρας σου μπορείς να το διαχειριστείς αυτό πιο εύκολα λόγω της οικειότητας. Νομίζω, όμως, ότι δουλέψαμε αρμονικά γιατί η συνεύρεσή μας με βρήκε εμένα πιο ώριμη κι εκείνον πιο ανοιχτό. Οπότε νομίζω ότι υπήρχε ακόμη περισσότερη αποδοχή, χαρά και συνεργασία. Χαίρεσαι περισσότερο όταν αυτό αφορά τη δική σου οικογένεια. Μ’ ενδιέφερε πάνω απ’ όλα η δική του επιτυχία. Ηθελα να τον βοηθήσω να λάμψει.

● Τι σ’ έκανε ν’ ασχοληθείς με τη μέθοδο Στανισλάφσκι;

Η μέθοδος Στανισλάφσκι και ό,τι ακολούθησε με το Αctor’s Studio και τον Στράσμπεργκ, που ουσιαστικά συνεχίζουν το έργο του, είναι να μάθει στον ηθοποιό να είναι αληθινός πάνω στη σκηνή. Οταν ερμηνεύει έναν ρόλο να παίρνει στοιχεία από τον εαυτό του και να μπορεί να μπολιάσει την προσωπικότητα που καλείται να υποδυθεί και να είναι αληθινός, να μην καμώνεται. Αυτό είναι σπουδαίο γιατί έτσι κανείς δεν μπορεί να ταυτιστεί πραγματικά. Αυτό γίνεται με έναν μηχανισμό που ουσιαστικά ελέγχεις μ’ έναν τρόπο να είναι συνειδητή η πορεία προς το ασυνείδητο. Είναι τεχνική, θέλει εκπαίδευση. Ενας ηθοποιός όταν εκπαιδεύεται, καλείται ούτως ή άλλως να σκαλίσει πράγματα, ν’ ανοίξει το μπαούλο με διάφορους τρόπους για να μπορεί να έχει έτοιμο το υλικό ανά πάσα στιγμή. Να μπορεί να το χρησιμοποιήσει για τους ρόλους του. Αυτό δεν σημαίνει ότι γίνεται ένα με τον ρόλο. Επαγγελματίας είναι, ξέρει τον τρόπο που θα ανακαλέσει τα πράγματα, τα έχει δουλέψει στην πρόβα, κι αυτό βγαίνει πάνω στη σκηνή, είναι αληθινό, συγκινεί, φτάνει στον θεατή.