DW: 35 χρόνια από την κατάληψη των κεντρικών της Στάζι

«Ασπίδα και σπαθί του κόμματος» - έτσι αποκαλούσε το Υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας (ΥΚΑ) το καθεστώς της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΔΓ). Στην πράξη αυτό σήμαινε βίαιες πρακτικές καταπίεσης και κατασκοπίας, με στόχο τον ίδιο τον πληθυσμό της ΛΔΓ. Η Στάζι, όπως αποκαλούσε ο κόσμος το ΥΚΑ, αποτελούσε το πιο σημαντικό σύστημα πρόληψης και καταστολής του Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος Γερμανίας (SED).

«Φέρτε ασβέστη και τούβλα!»

Η Στάζι ωστόσο δεν μπόρεσε να αποτρέψει την πτώση του Τείχους του Βερολίνου στις 9 Νοεμβρίου 1989 – και μαζί και τη δική της διάλυση. Εννέα ημέρες μετά την απροσδόκητη πτώση του Τείχους η μυστική αστυνομία της ΛΔΓ μετονομάζεται σε Υπηρεσία για την Εθνική Ασφάλεια (ΥΕΑ) – παρά το νέο της όνομα όμως συνεχίζει να ακολουθεί τις ίδιες παλιές πρακτικές.

Στις 15 Ιανουαρίου 1990 η Στάζι αποτελεί το κυρίαρχο ζήτημα στη σύσκεψη της στρογγυλής τράπεζας στο Βερολίνο. Εκπρόσωποι του καθεστώτος υπό τον επικεφαλής της κυβέρνησης Χανς Μόντροου και πολιτικοί ακτιβιστές διαβουλεύονταν αναφορικά με το τι μέλλει γενέσθαι με τη μαραζωμένη ΛΔΓ. Την ίδια ημέρα το Νέο Φόρουμ κάλεσε σε κινητοποίηση στα κεντρικά της Στάζι. «Φέρτε ασβέστη και τούβλα», έγραφε ένα φυλλάδιο. Η μυστική υπηρεσία πρέπει να εντοιχιστεί για συμβολικούς λόγους - «με φαντασία και χωρίς χρήση βίας» να καταληφθεί η τεράστια έκταση της υπηρεσίας.

«Μπήκαμε ανενόχλητοι»

Χιλιάδες άνθρωποι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα, μεταξύ αυτών και ο Άρνο Πόλτσιν από το ανατολικό Βερολίνο. Από εκείνη την ημέρα υπάρχει μία λεπτομέρεια που έχει χαραχθεί ανεξίτηλα στη μνήμη του τότε 27χρονου: «Το γεγονός ότι μπήκαμε στον χώρο ανενόχλητοι». Καμία αντίσταση, κανένας έλεγχος. Το αντίθετο.

Όταν μπήκε μέσα, ο Πόλτσιν είδε στον πάνω όροφο ενός κτηρίου μερικούς ένστολους των δυνάμεων ασφαλείας. Αυτοί ωστόσο δεν βρίσκονταν προφανώς εκεί με στόχο να εκφοβίσουν ή να απωθήσουν τον κόσμο που εισέβαλε στον χώρο, όπως αναφέρει στην DW ο Πόλτσιν. Αντιθέτως παρακολουθούσαν με «ενδιαφέρον και περιέργεια» τα όσα συνέβαιναν κάτω.

Δεν ήταν η πρώτη κατάληψη κτηρίου της Στάζι

Με την κατάληψη των κεντρικών της Στάζι πέφτει και το τελευταίο και πιο σημαντικό προπύργιο της μυστικής υπηρεσίας της ΛΔΓ. Όλα είχαν ξεκινήσει ωστόσο στα περίπου 300 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Βερολίνου: στην Ερφούρτη, εκεί όπου η καλλιτέχνιδα Γκαμπριέλε Στέτσερ είχε οργανώσει μαζί με μία ομάδα γυναικών την κατάληψη του τοπικού κτηρίου της Στάζι στις 4 Δεκέμβρη 1989. Τα σύνορα ήταν πλέον ανοιχτά, αλλά οι γυναίκες αυτές δεν εμπιστεύονταν την ειρήνη που επικρατούσε τότε. «Το κράτος δεν είχε παραιτηθεί ακόμη», δηλώνει στην DW η Γκαμπριέλε Στέτσερ.

Όπως λέει η Στέτσερ, δεν είχαν νιώσει κανέναν φόβο. Είχαν έναν ξεκάθαρο στόχο και ενεργούσαν βάσει σχεδίου. Όσο τρελό και αν ακούγεται, είχαν μάλιστα ενημερώσει εκ των προτέρων και τον τοπικό δήμαρχο για τα όσα επρόκειτο να κάνουν. Ο εισαγγελέας κλήθηκε να σφραγίσει τους χώρους στο κτήριο της Στάζι, προκειμένου να διασωθούν τα αρχεία. «Ξέραμε πως όλοι αυτοί οι φάκελοι ήταν ένας πραγματικός θησαυρός, ο θησαυρός μας». Τα αρχεία αυτά περιείχαν ολόκληρη τη ζωή τους – και αυτά χρησιμοποιούσε η Στάζι για να τους εξουσιάσει.

Γκαμπριέλε Στέτσερ, μία εχθρός του καθεστώτος

Για τη Στάζι η Στέτσερ ήταν ήδη από μικρή εχθρός του καθεστώτος. Το αδίκημα που είχε διαπράξει; Το 1976 είχε συμμετάσχει σε διαδήλωση ενάντια στην αφαίρεση της ιθαγένειας από τον συνθέτη Βολφ Μπίρμαν. Για αυτήν της την πράξη η Στέτσερ καταδικάστηκε σε έναν χρόνο φυλάκιση στις γυναικείες φυλακές του Χόενεκ. Παρ' όλα αυτά η Στέτσερ αρνήθηκε να εγκαταλείψει τη ΛΔΓ και έγινε γνωστή καλλιτέχνιδα. Μέσα στα χρόνια η Στάζι συνέχιζε να την παρακολουθεί.

Κατά τη Στέτσερ η κατάληψη του κτηρίου της Στάζι ήταν κάτι το «ιδιοφυές» και «μεγαλειώδες». Το ηχηρό μήνυμα της Ερφούρτης ακούστηκε τότε σε ολόκληρη την Ανατολική Γερμανία: «μπήκαν μέσα, ζήτησαν τα αρχεία της Στάζι και δεν έπεσε ούτε σφαίρα!», έλεγαν οι άνθρωποι.

Από εκείνη την ημέρα η Στάζι άρχισε να συνθηκολογεί σε όλες τις περιοχές της ΛΔΓ – μονάχα στο Βερολίνο χρειάστηκε να περάσει περισσότερος καιρός, έως ότου να συμβεί αυτό. Η ΛΔΓ ήταν εξάλλου ένα κράτος με ένα συγκεντρωτικό κέντρο εξουσίας, όπως εξηγεί ο Μάρκους Μέκελ, που το 1990 διετέλεσε για λίγο υπουργός Εξωτερικών της ΛΔΓ μετά τις πρώτες ελεύθερες εκλογές. Το Βερολίνο «ήταν το κέντρο της εξουσίας, όπως και το κέντρο του μηχανισμού καταστολής». Και η κατάρρευση της Στάζι ξεκίνησε ανεπιστρεπτί, «όταν έγινε ασταθής και η κυβέρνηση και δεν υπήρχε πλέον καμία άλλη διέξοδος». Και αυτό συνέβη ακριβώς τη 15η Ιανουαρίου 1990.

Η συνθηκολόγηση του Χανς Μόντροου

Τρεις ημέρες μετά την εισβολή στα κεντρικά της Στάζι ο τελευταίος επικεφαλής κυβέρνησης της ΛΔΓ, ο Χανς Μόντροου, υποχωρεί διατάζοντας τη διάλυση της μυστικής υπηρεσίας. Το άνοιγμα των αρχείων της Στάζι ήταν «ένα τεράστιο επίτευγμα» της Φόλκσκαμμερ της ΛΔΓ, επισημαίνει στην DW ο Μέκελ – και αυτό παρά την αντίθετη βούληση των εκπροσώπων της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.

Ο καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας Χέλμουτ Κολ προτιμούσε να παραμείνουν κρυφά τα αρχεία. Προκειμένου να αποφευχθεί κάτι τέτοιο, ο Άρνο Πόλτσιν καταλαμβάνει επιτυχώς μαζί με άλλους ομοϊδεάτες του για δεύτερη φορά τα κεντρικά της Στάζι. Ο βασικός στόχος των ακτιβιστών της ΛΔΓ έχει επιτευχθεί: «Οι φάκελοί μας ανήκουν σε εμάς». Ο Πόλτσιν φοβόταν όμως πως οι μυστικές υπηρεσίες της Δυτικής Γερμανίας θα κατάφερναν να αποκτήσουν πρώτες πρόσβαση στα αρχεία, «προτού οι πολίτες της ΛΔΓ να έχουν την ευκαιρία να μάθουν τι ακριβώς συνέβαινε».

Η καθοριστική συμβολή των ακτιβιστών

Χωρίς τη συμβολή των ακτιβιστών σε πολλές περιοχές της ΛΔΓ και σε διάφορα χρονικά σημεία δεν θα μπορούσε ποτέ να επιτευχθεί η διάλυση της Στάζι και το άνοιγμα των αρχείων. Το 2021 οι φάκελοι αποφασίστηκε να μεταφερθούν στα ομοσπονδιακά αρχεία – και παραμείνουν στη διάθεση όποιου πολίτη θέλει να τους μελετήσει.

Ο Μάρκους Μέκελ θεωρεί πως αυτή η εξέλιξη αποτελεί μία ικανοποιητική λύση, όπως και πρότυπο για άλλες χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ. Για τον ίδιο η εισβολή στα κεντρικά της Στάζι στις 15 Ιανουαρίου 1990 ήταν βαρύνουσας ιστορικής σημασίας: «Ήταν ένα πολύ σπουδαίο γεγονός, του οποίου τη μνήμη πρέπει να διατηρήσουμε ζωντανή».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς

Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.