Τα πικρά δάκρυα της Ελένης Αλταμούρα

Τζίνα Δράκου και Γιοβάννα Καποδίστρια, οι πρωταγωνίστριες της παράστασης

Θέατρο «Αλκμήνη»

«Εμείς στην παράσταση δίνουμε την κοινωνική διάσταση των επαναστατικών ιδεών. Η σκοπιά μας είναι φεμινιστική», λέει ο σκηνοθέτης Κώστας Καποδίστριας για τη θεατρική διασκευή του βιβλίου της Ρέας Γαλανάκη «Ελένη ή Ο Κανένας» που παρουσιάζει το Θέατρο τση Ζάκυνθος στην Αθήνα, έως και τις 25 Φεβρουαρίου.

Πρεμιέρα χθες στις 9.30 μ.μ. της θεατρικής διασκευής του βιβλίου της Ρέας Γαλανάκη «Ελένη ή Ο Κανένας» στο θέατρο «Αλκμήνη» από το Θέατρο τση Ζάκυνθος σε σκηνοθεσία Κώστα Καποδίστρια. Ενα έργο που μιλάει για τη ζωγράφο Ελένη Αλταμούρα, σύμβολο της γυναικείας ανεξαρτησίας σε μια εποχή βαθιά πατριαρχική, ένα πλάσμα που, από τη στιγμή που ντύθηκε ανδρικά για να σπουδάσει ζωγράφος, ξεκίνησε να είναι ο Κανένας...

Σε θεατρική διασκευή της Γιοβάννας Καποδίστρια, βασισμένη στον ρέοντα λόγο της Ρέας Γαλανάκη, το έργο «Ελένη ή Ο Κανένας» μας αφηγείται την ιστορία της πρώτης Ελληνίδας ζωγράφου, της Ελένης Μπούκουρα-Αλταμούρα, που ντυνόταν σαν άνδρας για να πραγματοποιήσει τα όνειρά της σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο.

Η Ελένη γεννήθηκε το 1821 στις Σπέτσες, κόρη του Γιάννη Μπούκουρα, ο οποίος συνεργάστηκε στην Επανάσταση με τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, η οποία υπήρξε πρότυπο γυναικείας χειραφέτησης για την Ελένη.

Μια Ελληνίδα... Πάπισσα Ιωάννα; Ισως. Οπως διαβάζουμε στο βιβλίο της Ρέας Γαλανάκη (Αγρα, 1998), «Ναι, ήταν αλήθεια ότι ντύθηκα άνδρας για να αποκτήσω ένα πτυχίο, μα και να μελετήσω με γυμνό μοντέλο. [...] Δεν είχα άλλο τρόπο να παραβιάσω το απαγορευμένο». Ηθελε να σπουδάσει ζωγράφος, αλλά δεν γινόταν εκείνα τα χρόνια, οπότε ο πατέρας της τη συνόδευσε στην Ιταλία ντυμένη άνδρα, με το όνομα Χρυσίνης Μπούκουρας. Και εκεί, όμως, χρειάστηκε να παραμείνει μεταμφιεσμένη για να μπορέσει να παρακολουθεί μαθήματα στο εργαστήριο του ζωγράφου και επαναστάτη Σαβέριο Αλταμούρα. Ερωτεύτηκε τον δάσκαλό της και τότε, «Πρώτη φορά η εντός μου Ελένη εξεγέρθηκε εναντίον του Κανένα, όπως πάντα η ζωή εξεγείρεται εναντίον του θανάτου».

Εκανε μαζί του δύο παιδιά εκτός γάμου, τα οποία αργότερα πέθαναν σε νεαρή ηλικία από φυματίωση (όταν, γερασμένη πια, ζούσε αλλοπαρμένη μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, έλεγε πως τα παιδιά τα έχασε επειδή δεν ήταν ευλογημένος καρπός). Παντρεύτηκε τελικά τον Αλταμούρα (συνέχιζε, λένε, να φοράει ανδρικά ρούχα και ως παντρεμένη) και έκανε ένα παιδί ακόμα, αλλά εκείνος το πήρε και έφυγε με μια Αγγλίδα φίλη της Ελένης. Εκείνη γύρισε στις Σπέτσες με τα άλλα δύο παιδιά, τον πρώτο Ελληνα θαλασσογράφο Ιωάννη Αλταμούρα και τη Σοφία, τα οποία πέθαναν από φυματίωση.

Αίτιο, η αμφισβήτηση της πατριαρχίας· αιτιατό, η μοναξιά και η απομόνωση. Η Ελένη έζησε ως γυναίκα σε έναν κόσμο όπου χωρούσαν μόνο άνδρες. Κατάφερε, παριστάνοντας το αρσενικό, να σπουδάσει στις καλύτερες σχολές ζωγραφικής της Ευρώπης και τελικά πλήρωσε το τίμημα της ελευθερίας με προδοσία, για να φτάσει προς το τέλος της ζωής, με μυαλό σαλεμένο από όλα αυτά, να ασχολείται με μαγγανείες, να εγκαταλείψει τα εγκόσμια και να κάψει όλα τα έργα της.

«Η Ελένη ήταν πραγματικό πρόσωπο», μας λέει ο σκηνοθέτης Κώστας Καποδίστριας. «Εμείς στην παράσταση την αντιμετωπίζουμε ως γέννημα θρέμμα της Επανάστασης. Δίνουμε την κοινωνική διάσταση των επαναστατικών ιδεών. Η σκοπιά μας είναι φεμινιστική. Χρησιμοποιούμε δύο ηθοποιούς, αντί για μία, οπότε δεν είναι μονόλογος. Υπάρχει πρωτοπρόσωπη και τριτοπρόσωπη αφήγηση. Στο πρώτο πρόσωπο μιλάει και στη νεαρή και στη μεγαλύτερη ηλικία η Ελένη. Η έναρξη και το φινάλε είναι στο τρίτο πρόσωπο. Στο τέλος παραθέτουμε και τμήματα της συνέντευξης που της είχε πάρει η Καλλιρρόη Παρρέν για την “Εφημερίδα των Κυριών”. Κρατάμε σαν Ευαγγέλιο τα λόγια της Γαλανάκη, που τη θεωρώ μια από τις μεγαλύτερες συγγραφείς της γενιάς της. Το έργο το προσεγγίζουμε μέσα από ποιητικό ρεαλισμό. Του βάζουμε πολλά στοιχεία από το ποιητικό θέατρο. Δεν είναι καθημερινός λόγος, χωρίς να αποκλείουμε τον αφηγηματικό λόγο».

«Το Θέατρο τση Ζάκυνθος έχει ταυτότητα, έτσι δεν είναι;» ρωτάμε τον Κ. Καποδίστρια. «Ναι», μας λέει γελώντας, «δεν μπορούμε να το αφήσουμε να είναι ο Κανένας! Από το 1982 που το δημιουργήσαμε, θέλαμε να δουλέψουμε πάνω στο ζακυνθινό λαϊκό θέατρο, σε μια εποχή μάλιστα που είχε ήδη αρχίσει να προκαλεί τις πρώτες αλλοιώσεις στον πολιτισμό ο μαζικός τουρισμός στη Ζάκυνθο! Εμείς και στην Παιδική Σκηνή, με την οποία αυτό τον καιρό περιοδεύουμε με το “Ερωτευμένο σύννεφο” του Ναζίμ Χικμέτ, και στη Λαϊκή Σκηνή, με την οποία παίζουμε “Το καφενείο” του Κάρλο Γκολντόνι, αλλά και με την παράσταση “Ελένη ή Ο Κανένας”, προσπαθούμε να κρατήσουμε όσα κομμάτια πολιτισμού καταφέρουμε. Από τα μεγαλύτερα στοιχήματα που έχω βάλει στη ζωή μου είναι η διατήρηση του λαϊκού θεάτρου στη Ζάκυνθο. Σε αυτό είναι καταλυτική η βοήθεια του Στάθη Πίσκοπου με το απύθμενο ταλέντο του στον δεκαπεντασύλλαβο, ο οποίος διασκευάζει τα έργα».

♦ Info: «Ελένη ή Ο Κανένας» 
Θέατρο Αλκμήνη (Αλκμήνης 8-12, Κάτω Πετράλωνα, Κεραμεικός) 
Σκηνοθεσία: Κώστας Καποδίστριας 
Ηθοποιοί: Τζίνα Δράκου, Γιοβάννα Καποδίστρια 
Μουσική: Βασίλης Σταμάτης 
Σκηνογραφία-κοστούμια: Σταμάτης Χονδρογιάννης, Μίκα Συμβουλίδου 
Video: Γιάννης Μαρούδας 
Φωτογραφίες: Μπάμπης Σιγούρος, Γιάννης Μαρούδας 
3-25 Φεβρουαρίου, κάθε Δευτέρα και Τρίτη 21.30 Εισιτήρια: Κανονικό: 14 ευρώ, προπώληση: 12 ευρώ | Εισιτήρια: https://www.more.com