Το Αλφαβητάρι των Ελληνοτουρκικών Σχέσεων: Χωρικά ύδατα και αιγιαλίτιδα ζώνη

Με την τουρκική πλευρά να επιδιώκει και να πυροδοτεί συνεχώς ένταση στο Αιγαίο, ακούμε και διαβάζουμε σε καθημερινή βάση πλέον για λέξεις, όπως ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα, γκρίζες ζώνες, ακόμα και χωρικά ύδατα. Λέξεις που μέχρι τώρα μας ήταν άγνωστες ή τουλάχιστον συγκεχυμένες στο μυαλό μας. Άραγε πόσο σίγουροι είμαστε ότι γνωρίζουμε με ακρίβεια τι σημαίνει καθεμία από αυτές;

Σε αυτήν τη νέα σειρά podcast 4 επεισοδίων του ΣΚΑΪ με τίτλο «Το Αλφαβητάρι των Ελληνοτουρκικών Σχέσεων», ο δημοσιογράφος Στέφανος Νικολαΐδης συζητά με τον καθηγητή Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και βουλευτή της ΝΔ, Άγγελο Συρίγο, για τη σημασία βασικών και θεμελιωδών εννοιών γύρω από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Επεισόδιο 1: Χωρικά ύδατα και αιγιαλίτιδα ζώνη - Το casus belli

Στο πρώτο επεισόδιο της σειράς, ο Άγγελος Συρίγος εξηγεί με τρόπο εύληπτο και κατανοητό τι σημαίνει αιγιαλίτιδα ζώνη, σε τι διαφέρουν τα 6 με τα 12 ναυτικά μίλια, καθώς και πώς προέκυψε το casus belli της Τουρκίας.

Μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο το επεισόδιο εδώ.

Αιγιαλίτιδα Ζώνη = Χωρικά Ύδατα

Το Αιγαίο προέκυψε ως στρατηγική κίνηση της Τουρκίας όταν έκανε την εισβολή στο νησί, ώστε να δημιουργήσει στην Ελλάδα ένα δεύτερο μέτωπο. Μέχρι το '74 μοναδικό αγκάθι μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και κύριο θέμα αναφοράς ήταν η Κύπρος και το δεύτερο ήταν οι δύο μειονότητες, η μουσουλμανική στην Ελλάδα και η ελληνική στην Τουρκία.

Δημιουργώντας ένα δεύτερο μέτωπο στην Ελλάδα, η Τουρκία έκανε την Ελλάδα να ασχολείται πλέον με δύο ζητήματα, οπότε από το '74 και μετά ξεκινάει αυτό το θέμα. Και είναι γεγονός ότι ξεκινάει με την αιγιαλίτιδα ζώνη.

Οι έννοιες «αιγιαλίτιδα ζώνη», «χωρικά ύδατα» ή «χωρική θάλασσα» είναι απολύτως ταυτόσημες.

Αιγιαλίτιδα ζώνη είναι μια περιοχή που ξεκινάει από τις ακτές και εκτείνεται έως 12 μίλια από τις ακτές, στην οποία το κράτος έχει κυριαρχία, δηλαδή εξομοιώνεται η κατάσταση σε αυτή την περιοχή με το χερσαίο έδαφος.

Είναι απολύτως όμοια; Όχι, δεν είναι απολύτως όμοια. Στο χερσαίο έδαφος δεν μπορεί κάποιος να «βγει βόλτα», να του πεις «πού πας;» και να σου απαντήσει «περνάω από εδώ για να φτάσω σε μια άλλη χώρα». Έχει αυστηρούς όρους εισόδου, ελέγχου από συγκεκριμένες οδούς και με συγκεκριμένα κριτήρια.

Αντιθέτως, στην αιγιαλίτιδα ζώνη υπάρχει εθιμικά, δηλαδή εδώ και πολλούς αιώνες, το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης. Δηλαδή κάποιος μπορεί να μπει μέσα (ακόμη και εμπορικό ή πολεμικό πλοίο), ο οποίος να διασχίσει αυτήν την περιοχή χωρίς να πάρει άδεια από το κράτος, εφόσον τη διασχίζει με συγκεκριμένο τρόπο, δηλαδή με ταχύ τρόπο, ακολουθώντας την ευθεία, την συντομότερη οδό και αποφεύγοντας να κάνει κινήσεις που δημιουργούν προβλήματα στην ασφάλεια και στην άμυνα ενός κράτους.

Αυτό είναι το μοναδικό σημείο το οποίο διαφοροποιεί την αιγιαλίτιδα ζώνη ως προς τα θέματα κυριαρχίας σε σχέση με το χερσαίο έδαφος και ό, τι ισχύει στην αιγιαλίτιδα ζώνη ισχύει και στον εναέριο χώρο πάνω από την αιγιαλίτιδα ζώνη.

Σε τι διαφέρουν τα 6 με τα 12 ναυτικά μίλια

Παραδοσιακά, τα κράτη μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα είχαν 3 ναυτικά μίλια χωρικά ύδατα. Από τις αρχές του 20ού αιώνα αρχίζουν σιγά- σιγά να επεκτείνουν τα χωρικά τους ύδατα. Η Ελλάδα το 1936 τα έκανε 6 μίλια και ακολούθησε η Τουρκία τη δεκαετία του '60, που επίσης τα έκανε 6 μίλια.

Το 1970 πάρα πολλά κράτη έχουν πλέον υιοθετήσει χωρικά ύδατα 12 μιλίων. Το 1973 αρχίζει η τρίτη συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία ομόφωνα, με την εξαίρεση της Τουρκίας, αποδέχεται ότι υπάρχει ένας καθολικός κανόνας ότι τα χωρικά ύδατα πρέπει να εκτείνονται έως 12 μίλια από τις ακτές. Μάλιστα, έκτοτε έχουμε μία καθολική αποδοχή αυτού του ορίου.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2009 υπήρχαν 148 χώρες από τις 152 παράκτιες χώρες του κόσμου, οι οποίες είχαν χωρικά ύδατα 12 μιλίων. Τρεις χώρες, το Μαυροβούνιο, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και η Σιγκαπούρη, δεν μπορούσαν να επεκτείνουν τα χωρικά τους ύδατα πέραν των 12 μιλίων για γεωγραφικούς λόγους. Και μία χώρα, η Ελλάδα μπορούσε να το επεκτείνει στα 12 μίλια, αλλά το κρατούσε στα 6 μίλια.

Αυτή η κατάσταση άλλαξε εν μέρει το 2021, όταν η Ελλάδα ψήφισε έναν νόμο και επεξέτεινε τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια στην περιοχή του Ιονίου, οπότε η χώρα μας πλέον έχει 6 μίλια στο Αιγαίο και 12 μίλια στην περιοχή του Ιονίου.

Για ποιον λόγο η κατάσταση διαφέρει στο Αιγαίο από το Ιόνιο;

Η επίσημη ελληνική θέση, όπως αναφέρεται και στον κυρωτικό νόμο με τον οποίο αποδεχτήκαμε τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας τον Μάιο του 1995, είναι ότι η Ελλάδα διατηρεί το δικαίωμά της να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια και θα το πράξει αυτό στο μέλλον.

Υπήρχαν διάφοροι λόγοι στο παρελθόν. Το 1973, όταν ετέθη για πρώτη φορά ως ζήτημα, είχαν μόλις ξεκινήσει τις εργασίες τους στον ΟΗΕ και συζητούσαν για αυτό ακριβώς το θέμα. Οπότε η ελληνική θέση ήταν «ας περιμένουμε να δούμε τι θα πει η συμφωνία που θα βγει».

Η Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας υπεγράφη το 1982 και πράγματι αποδέχτηκε τα χωρικά ύδατα 12 μιλίων. Αλλά αυτή η συμφωνία ετέθη σε ισχύ το 1994, όχι το 1982 και η Ελλάδα την κύρωσε το 1995.

Αλλά αμέσως μετά η Τουρκία με ψήφισμα της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης, προέβη σε μία ευθεία απειλή. Είπε ότι εάν η Ελλάδα προχωρήσει σε επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, αυτό θα συνιστά αιτία πολέμου (casus belli) για την Τουρκία, διότι παραβιάζει ζωτικά συμφέροντα της συγκεκριμένης χώρας.

Η αλήθεια για το casus belli της Τουρκίας στο Αιγαίο

Στον κόσμο επικρατεί η εντύπωση ότι η Τουρκία μάς απείλησε πρώτη φορά με casus belli το 1995 με το ψήφισμα της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης. Δεν είναι αληθές αυτό.

Η πρώτη φορά που ελέχθη ήταν στις 9 Ιουνίου του 1974, όταν είχε αρχίσει ένταση μεταξύ των δύο χωρών γύρω από τα θέματα υφαλοκρηπίδας, οπότε ο Τούρκος κυβερνητικός εκπρόσωπος είπε ότι οι δύο χώρες θα συγκρουστούν πολεμικά αν χρειαστεί σε περίπτωση αυξήσεως των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια.

Η θέση αυτή άλλαξε με το πέρασμα των ετών. Ενώ πρώτα ήταν «δεν θέλουμε η Ελλάδα να αυξήσει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια», μετά έγινε «δεν θέλουμε η Ελλάδα να αυξήσει τα χωρικά της ύδατα πέραν των 6 μιλίων».

Το casus belli είναι μια εντελώς παράνομη πράξη. Αντίκειται σε βασικούς κανόνες του διεθνούς δικαίου και για την ακρίβεια στο άρθρο 2 παράγραφος 4 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ, που ορίζει ότι τα κράτη στις σχέσεις τους πρέπει να αποφεύγουν τη χρήση βίας ή την απειλή χρήσης βίας. Υπό αυτήν την έννοια, είναι μια εντελώς παράνομη κίνηση. Από εκεί και πέρα όμως, είναι μια απειλή την οποία οφείλεις να λάβεις υπόψιν σου, όχι για να ακυρώσεις τα σχέδιά σου, αλλά για να πάρεις τα μέτρα σου, ώστε όταν θα προχωρήσεις σε μια τέτοια κίνηση, να αποτρέψεις το ενδεχόμενο πολέμου.

Τι συμβαίνει με τον εναέριο χώρο Ελλάδας - Τουρκίας

Το 1936 η Ελλάδα επεξέτεινε τα χωρικά της ύδατα στα 6 μίλια, αλλά 5 χρόνια πιο πριν, το 1931, είχε ορίσει ότι ο εναέριος χώρος της επεκτείνεται στα 10 μίλια.

Να διευκρινίσουμε κάτι. Όταν έγιναν αυτά τα πράγματα, ακόμη οι έννοιες του εναερίου χώρου και των χωρικών υδάτων ήταν πράγματα εν εξελίξει. Το 1931 η αεροπορία βρισκόταν ακόμη στα πρώτα της βήματα και δεν ήταν περίεργο ότι είχε μεγαλύτερη έκταση ο εναέριος χώρος από τα χωρικά ύδατα.

Στο διάβα των χρόνων η Ελλάδα ποτέ δεν προχώρησε σε ταύτιση του εναέριου χώρου με τα χωρικά ύδατα και έτσι εξακολουθούμε να έχουμε 6 ναυτικά μίλια χωρικά ύδατα και 10 ναυτικά μίλια εναέριο χώρο. Αυτό είναι ένα σημείο το οποίο δικαιολογείται από πλευράς διεθνούς δικαίου.

Κατά κάποιον τρόπο έχει δημιουργηθεί ένα «διεθνές έθιμο» στην περιοχή του Αιγαίου, αλλά είναι ένα σημείο το οποίο εκμεταλλεύεται η Τουρκία πάρα πολύ, λέγοντας ότι δεν υπάρχει άλλη χώρα στον κόσμο στην οποία, ενώ βρίσκεσαι στα 7 μίλια από τις ακτές ενός κράτους, αν είσαι μέσα στη θάλασσα, είσαι σε διεθνή χώρο. Αν βγεις στον αέρα όμως, παραβιάζεις τον ελληνικό εθνικό εναέριο χώρο.

Αυτό είναι κάτι το οποίο πρέπει να δούμε, διότι δημιουργεί και μια αίσθηση γραφικότητας μερικές φορές στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Πώς λύνεται αυτό; Λύνεται με επέκταση των χωρικών υδάτων προκειμένου να ταυτιστούν με το εναέριο χώρο.

Το FIR Αθηνών και οι τουρκικές προκλήσεις

Το FIR είναι τα αρχικά του Flight Information Region, σημαίνει δηλαδή «Περιοχή Πληροφοριών Πτήσεων».

Μετά το 1944 δημιουργήθηκε ο Διεθνής Αεροναυτιλιακός Οργανισμός, ο οποίος χώρισε τον πλανήτη σε μεγάλες περιοχές και σε υποπεριοχές. Σε αυτές τις υποπεριοχές δημιουργούσε ένα κέντρο τοπικό ελέγχου της εναέριας κυκλοφορίας, για να μη συγκρούονται τα αεροσκάφη μεταξύ τους. Κάποιες χώρες, η Ιταλία, επί παραδείγματι, μπορούν να έχουν τρία τέτοια κέντρα πληροφοριών πτήσεως.

Η Ελλάδα έχει ένα κέντρο πληροφοριών πτήσεως, το FIR Αθηνών, ενώ η Τουρκία έχει στη Κωνσταντινούπολη το Istanbul FIR και στην Άγκυρα το Ankara FIR.

Αυτά τι κάνουν; Δεν ασκούν κυριαρχία. Ασκούν μια διοικητική αρμοδιότητα. Κατευθύνουν τα αεροπλάνα να μη συγκρουστούν μεταξύ τους.

Πώς προέκυψε το πρόβλημα με το FIR Αθηνών; Τα όρια του FIR Αθηνών είναι τα όρια των ανατολικών νησιών του Αιγαίου. Η Τουρκία είχε συμφωνήσει για αυτό όταν συζητήθηκε πρώτη φορά το θέμα το 1952.

Το 1974, όμως, όταν άρχισαν τα προβλήματα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, η Τουρκία ζήτησε να μεταφερθούν τα όρια με τα οποία πληροφορείται αν κάποιο αεροπλάνο έχει μπει μέσα στον τουρκικό εναέριο χώρο από τα όρια των ανατολικών νησιών στη μέση του Αιγαίου. Θέλησε αυθαίρετα δηλαδή να επεκτείνει το FIR της Κωνσταντινουπόλεως στη μέση του Αιγαίου. Αυτό δεν έγινε αποδεκτό από την Ελλάδα. Ούτως ή άλλως ήταν θέμα διεθνούς συμφωνίας.

Είναι ένα από τα ελάχιστα θέματα που η Τουρκία υποχρεώθηκε να υποχωρήσει. Παρόλα αυτά, είναι ένα θέμα που υπάρχει διαρκώς. Η Τουρκία δεν δέχεται το όριο του FIR Αθηνών και συχνά στέλνει αεροσκάφη μέσα τα οποία παραβιάζουν τους κανόνες εναέριας κυκλοφορίας, χωρίς να ενημερώνει το FIR Αθηνών, με αποτέλεσμα να υπάρχουν προβλήματα στην εναέρια κυκλοφορία και να μπορούν να δημιουργηθούν συγκρούσεις.

Πηγή: skai.gr

Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.