Mε αφορά η λειτουργία της τέχνης στο εδώ και στο τώρα

Δέκα ερωτήσεις, περισσότερο αφορμές και σπινθήρες για μια συνομιλία, ανάμεσα σ’ έναν επίμονο αναγνώστη κι ένα πρόσωπο της γραφής. Σήμερα η Σοφία Αυγερινού απέναντι σ’ ένα ερωτηματολόγιο που επιχειρεί να ψηλαφίσει, εντός κι εκτός αφηγηματικής επιφάνειας, διαθέσεις, εμμονές, αναγωγές.

● Γράφετε συνεχώς το ίδιο βιβλίο ή στο έργο σας εντοπίζετε τομές και ασυνέχειες;

Επειδή δεν γράφω πολύ, κάθε βιβλίο μου είναι διαφορετικό από τα προηγούμενα. Στο μεσοδιάστημα αλλάζω, κατ’ ανάγκην, ως άνθρωπος και επομένως ως συγγραφέας. Υπάρχουν, βέβαια, και κάποιες εμμονές, όπως η χρήση συμβόλων ή το δευτερεύον μοτίβο της προβληματικής σχέσης με το οικογενειακό περιβάλλον.

● Εκτός από τη λογοτεχνία, τι άλλο καθορίζει και φωτίζει το έργο σας;

Η φιλοσοφία.

● Υπάρχει κάποιο βιβλίο που βιαστήκατε να το παραδώσετε στον εκδότη σας και κάποιο άλλο που το απωθείτε, το «φοβάστε» μέχρι σήμερα;

Ούτε το ένα, ούτε το άλλο. Κάθε φορά που παραδίδω ένα βιβλίο στον εκδότη, εκείνη τη στιγμή πιστεύω απόλυτα σ’ αυτό. Εκ των υστέρων, φυσικά, είναι πιθανόν να το εκτιμήσω διαφορετικά, αλλά και πάλι λαμβάνοντας υπόψη τη θέση που κατέχει στην προσωπική μου εξέλιξη.

● Τρεις τίτλοι βιβλίων που σας σφράγισαν, στο πέρασμα του χρόνου, εντός κι εκτός κειμένου…

Είκοσι χιλιάδες λεύγες κάτω από τις θάλασσες, Εγκλημα και τιμωρία, Οι υπνοβάτες.

● Υπάρχουν αρνητικές κριτικές που σας βοήθησαν και θετικές που υπομειδιάσατε;

Η αρνητική κριτική τη στιγμή που εκδίδεται ένα βιβλίο είναι δύσκολο να μας «ανοίξει τα μάτια», ακριβώς γιατί είμαστε δέσμιοι της στιγμής. Αργότερα, ναι, μπορεί να βοηθήσει. Μια υπερβολικά ένθερμη θετική κριτική βασίζεται συνήθως σε υπερ-ερμηνεία του κειμένου, όταν ο κριτικός προβάλλει δικές του αναζητήσεις στο υπό κρίση έργο. Αλλά ποιος θα θέσει τα όρια;

● Υπάρχει κάποιος παλαιότερος και κάποιος νεότερος Ελληνας συγγραφέας που σας έλκει η γραφή του;

Πέρα από τον Παπαδιαμάντη, που αποτελεί σχολείο για όλους μας, με γοητεύει η γραφή του Αλεξάνδρου στο Κιβώτιο, αλλά και η ανατρεπτική διάθεση του Γιάννη Σκαρίμπα και του Μάριου Χάκκα.

● Σήμερα, υπάρχουν λογοτεχνικές συντροφιές που διαμορφώνουν το πνευματικό κλίμα της εποχής;

Υπάρχουν σε μικρή κλίμακα, πολλές μικρές συντροφιές, νομίζω. Δεν πιστεύω όμως ότι διαμορφώνουν το κλίμα της εποχής, κυρίως επειδή η εποχή μας δεν ευνοεί την ανάπτυξη ενός «πνευματικού» κλίματος, ούτως ή άλλως.

● Για ποιον λόγο η παρουσία της ελληνικής λογοτεχνίας, εκτός συνόρων, είναι τόσο νωθρή και αποσπασματική;

Υπηρετούμε μια «μικρή» γλώσσα και αυτό σίγουρα δεν είναι ο τελευταίος λόγος για την ισχνή παρουσία μας στη διεθνή βιβλιογραφία. Εξίσου σίγουρα δεν ευθύνεται η υποτιθέμενη εσωστρέφεια των προβληματισμών ή οι λεγόμενες ιδεολογικές αγκυλώσεις της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ο 21ος αιώνας έχει ήδη δώσει πολλά δείγματα ανανεωτικής γραφής. Ομως μια μικρή γλώσσα πρέπει, αν μη τι άλλο, να υπηρετείται από γενναίες πολιτικές υπέρ του βιβλίου. Επειδή στη χώρα μας η πνευματική υπόσταση των ανθρώπων αγνοείται, ως κάτι ιδιωτικό και υποδεέστερο, όταν δεν περιφρονείται ως ενοχλητική για το κυρίαρχο αφήγημα της προόδου και της επιτυχίας, η λογοτεχνία υφίσταται τις συνέπειες: ανύπαρκτη υποστήριξη των λογοτεχνών και των μεταφραστών, μικροπολιτική και ουσιαστική απουσία μας σε διοργανώσεις διεθνούς κύρους, κατάργηση των σχολικών βιβλιοθηκών, που θα διαμόρφωναν την επόμενη γενιά αναγνωστών. Υπό αυτή την έννοια, είναι θαύμα που το βιβλίο εξακολουθεί να υπάρχει ως αγαθό στην Ελλάδα – ούτε λόγος για το εξωτερικό.

● Η πολιτική συγκυρία, εντός και εκτός της χώρας, αλλά και η γλώσσα και ο τρόπος της ενημέρωσης αγγίζουν το συγγραφικό εργαστήρι σας;

Μόνο έμμεσα, όπως μας επηρεάζουν τα βιώματά μας ως πολίτες. Η πραγματικότητα, για μένα, φιλτράρεται με πολλούς τρόπους περνώντας στον χώρο της λογοτεχνίας, ακριβώς γιατί μόνο έτσι μπορεί η τέχνη να μιλήσει πειστικά για τα πράγματα.

● Σας απασχολεί αν, μετά θάνατον, θα σας θυμούνται μέσα από το έργο σας;

Οχι πολύ. Σημαντικότερο είναι να αναπτύσσεται ένας διάλογος με τους αναγνώστες όσο βρισκόμαστε εν ζωή. Η υστεροφημία αφορά τις επόμενες γενιές. Εμένα με αφορά η λειτουργία της τέχνης στο εδώ και στο τώρα.

Η Σοφία Αυγερινού γεννήθηκε στην Αθήνα το 1975. Σπούδασε Γερμανική Φιλολογία, Νομικά και Φιλοσοφία του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εχει δημοσιεύσει τρία μυθιστορήματα (Ο άλλος Λάζαρος, Νεφέλη 2014, Τρεις κόρες, Νεφέλη 2017, Το χρονικό μιας Διαβολούπολης, Εστία 2003) και έχει μεταφράσει, μεταξύ άλλων, Χέρμαν Μπροχ, Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, Γιεβγκένι Ζαμιάτιν, Ε.Τ.Α. Χόφμαν, Κλάους Μαν και Αλέξανδρο Δουμά.