«Πρέπει να ψάξουμε νέα σύνορα για να κάνουμε έναν καλύτερο κόσμο»

Η παράσταση, τα παιδιά, ο Βαλαής... όλοι μαζί αρχίζουν να μας συστήνουν ή, καλύτερα, να μας ξανασυστήνουν αντικείμενα που τελικά καταλαβαίνουμε πως ήταν κάτι πολύ περισσότερο από πράγματα καθημερινής χρήσης: το αναλογικό τηλέφωνο με το καντράν, το πικάπ, τα έντυπα περιοδικά, το κασετόφωνο. Σε μια τεράστια οθόνη απέναντί μας γράφει «ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΘΕΙΤΕ». «Αυτό είναι ένα τηλέφωνο», μας λέει η Πένυ Ελευθεριάδου (ηθοποιός, χορεύτρια και χορογράφος που «κινείται» εξαιρετικά ανάμεσα στις τρεις ιδιότητες) και μας δείχνει ένα παλιό τηλέφωνο, που η σημερινή γενιά Z (οι γεννημένοι από το 1997 και μετά) ίσως να μην έχει δει καν ποτέ της. Αρχίζει και γυρίζει το καντράν, ενώ κάποιοι από εμάς αρχίζουμε να θυμόμαστε. Να θυμόμαστε ότι ξέραμε αριθμούς απέξω, ότι δεν μπορούσαμε να πάρουμε τηλέφωνο ό,τι ώρα θέλαμε, ότι κάναμε πλάκες σε άγνωστους αριθμούς, καθώς δεν υπήρχε αναγνώριση κλήσης, ότι είχαμε χρόνο να σκεφτούμε τι θα πούμε και πώς θα το πούμε μέχρι να το σηκώσει ο άλλος: «Είχες χρόνο να βάλεις τις σκέψεις σου σε τάξη», λέει η Πένυ.

Ο Στράτος Νταλαμάγκος παίζει δίσκους σε ένα πικάπ. «Που άλλαξε τον τρόπο που ακούγαμε μουσική», λέει, κάνοντας μια νοητή τομή στον χρόνο, καθώς ο ίδιος είναι πολύ πολύ νέος – γενιάς Ζ κι αυτός. Μας θυμίζει το πώς φροντίζαμε έναν δίσκο, πόσο προσωπική ήταν η διαδικασία επιλογής, αγοράς και χρήσης του δίσκου. Και μετά, ξαφνικά, εκεί στη δεκαετία του 1990, το πικάπ από μέσο αναπαραγωγής της μουσικής έγινε μέσο δημιουργίας, με την εμφάνιση των djs – κάτι που δεν έγινε ποτέ με κανένα άλλο μέσο μετά, ούτε με το cd, ούτε με τίποτε άλλο. Εν τω μεταξύ, η Νοεμή Βασιλειάδου συνομιλεί με τα άλλα δύο παιδιά της γενιάς της, θέτοντας νέα πλαίσια πάνω σε έννοιες όπως η πορνογραφία, η χυδαιότητα κ.λπ.

Χάσμα γενεών

Ο Γιώργος Βαλαής ανεβάζει, μαζί με τα τρία αυτά παιδιά, την παράσταση «Z_X» για το χάσμα γενεών ανάμεσα στη δική του γενιά (την Χ ή seX όπως την έλεγαν) και τη σημερινή Ζ. Η γράφουσα ανήκει στην ενδιάμεση, στους millennials, οπότε μπορούσα να καταλάβω και τους μεν και τους δε, καθώς η δική μου γενιά στάθηκε στο μεταίχμιο μιας ασύλληπτα πρωτοποριακής γενιάς (σε όλα τα πεδία δράσης: πολιτικό, ιδεολογικό, πολιτισμικό, μουσικό, σεξουαλικό...) και της σημερινής, όπου αν δεν είσαι συνδεδεμένος με το κινητό, απλά δεν υπάρχεις. Και δεν υπάρχει και ο κόσμος γύρω σου: «Αν πεις σε έναν σημερινό νέο να κοιτάξει τα σύννεφα για μισή ώρα...» ακούγεται στην παράσταση, «θα νιώσει ότι έχει σταματήσει ο χρόνος και η ζωή του έληξε, γιατί δεν ξέρει τι έχει συμβεί μέσα σε αυτή τη μισή ώρα στον κόσμο!» σκεφτόμαστε εμείς. 

Και όλα αυτά (και πόσα ακόμα) συμβαίνουν γιατί ο Γιώργος Βαλαής ήθελε να κάνει μια παράσταση σύγχρονη, με μοντέρνο λόγο, αλλά απτό και βαθύ, ως μια χαρτογράφηση ενός γενεαλογικού χάσματος ανάμεσα σε δύο γενιές. Είναι μια υποκειμενική έρευνα πάνω σε αντικείμενα και έννοιες που σημάδεψαν την καθημερινότητα των «X» και κληρονομήθηκαν άλλοτε ασυνείδητα, άλλοτε μετασχηματισμένα στους «Z», μέσα από κείμενα του Βαλαή και της ομάδας του, με έννοιες επηρεασμένες από τον Μαρκ Φίσερ, ειδικά σε σχέση με θέματα που αφορούν στην ακύρωση του μέλλοντος. Τελικά γι’ αυτό μιλάμε; Για μια «ακύρωση του μέλλοντος»;

«Ζούμε σε ένα αδιάκοπο παρόν, σε ένα αέναο “τώρα” – αυτό είναι το πρόβλημα που έχουμε», μας απαντά ο Γ. Βαλαής. «Προχθεσινές ειδήσεις μοιάζουν σαν να έχουν γίνει πριν από 5-6 μήνες. Η πληροφορία είναι τόσο πολλή! Καραδοκεί και μας κλέβει κάθε μελλοντική αλλά και παρελθοντική στιγμή στην οποία θέλουμε να σταθούμε. Συνέχεια αντιμετωπίζουμε ένα καινούργιο περιεχόμενο (content) το οποίο έρχεται υπό τη μορφή notifications και ήχων στο κινητό μας, το οποίο αρχίζει πια να μην έχει κανένα νόημα, νομίζω. Eίναι τέτοια η παραγωγή πληροφορίας που ζούμε σε μια έλλειψη – αυτό, δηλαδή, που παράγει ο καπιταλισμός: υπάρχει μια πληθώρα πραγμάτων, αλλά εσύ ζεις σε μια έλλειψη».

«Οπότε το ερώτημα είναι: Τι θ’ απογίνεις στη ζωή σου, αν ζεις σε μια έλλειψη; Για ποιο μέλλον ν’ αγωνιστείς, αν υπάρχει μόνο παρόν;» συνεχίζει. «Ναι, θα υπάρχει πάντα η τέχνη, αλλά το θέμα είναι τι είδους τέχνη θα μπορεί να κάνει καθένας. Η τέχνη ήδη έχει αρχίσει νομίζω να γίνεται πιο ψυχαγωγική από όσο της επιτρέπεται. Εχει μεταμορφωθεί σε κάτι που απορρίπτει τον όποιο προβληματισμό. Λες και δεν μπορεί να υπάρξει ψυχαγωγία δίχως να είναι τελείως κούφια, στεγνή νοημάτων και αισθήσεων...».

Oι σύγχρονοι αγώνες

Ο ίδιος δεν δηλώνει απαισιόδοξος, αλλά προβληματισμένος: «Η νέα γενιά των σημερινών παιδιών που είναι ανάμεσα στα 20 και τα 30, έχει κάνει και αυτή τους δικούς της αγώνες, με το κίνημα του #MeToo και των δικαιωμάτων, της γυναικείας φωνής που έχει βάρος και αντιστέκεται σε κάθε μορφή κακοποίησης και της εξερεύνησης της ταυτότητας και της συμπεριληπτικότητας. Δεν είναι απλά πράγματα αυτά, ειδικά για μια γενιά που έζησε τη ματαίωση εκ γενετής: μεγάλωσε μέσα στην κρίση και μετά στον κορονοϊό. 

Είναι μια γενιά πραγματιστών πιστεύω, και αυτό διάβασα και σε σχετικές μελέτες. Αποφασίζουν για το τώρα, με πραγματιστικά κριτήρια. Μην ξεχνάμε βέβαια πως έχουν αλλάξει τα μέσα παραγωγής τώρα πια: οι αλλαγές που έχουμε βιώσει τα τελευταία 40 με 50 χρόνια είναι μόνο τεχνολογικές. Δεν έχουμε καταφέρει να κάνουμε ούτε μια πιο δίκαιη κοινωνία, ούτε περισσότερο ανθρώπινη. Βέβαια, βλέπουμε πως πλέον η κοινωνία, παρά τους παραπάνω αγώνες, τείνει να γίνει όλο και πιο συντηρητική και αυταρχική απέναντι σε κάθε τι διαφορετικό. Οπότε νομίζω πως πρέπει να ψάξουμε να βρούμε νέα σύνορα για να κάνουμε έναν καλύτερο κόσμο. Η τεχνολογία δίνει κάποιες δυνατότητες, αλλά ταυτόχρονα είμαστε πολύ περιορισμένοι. Πρέπει ν’ ανοίξουμε τους ορίζοντες, να θέσουμε νέα σύνορα σε σχέση με ποια είναι η κοινωνία μέσα στην οποία θέλουμε να ζήσουμε. Δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς», δηλώνει.

Τον ρωτάμε αν, εξαιτίας της εμμονής με την εξερεύνηση της ταυτότητας, χάθηκαν οι συλλογικότητες, οι παρέες. «Παρέες νομίζω υπάρχουν ακόμη» απαντά. «Οχι βέβαια ισχυρά κινήματα πλέον. Είναι που ζούμε και το τέλος των ιδεολογιών. Τα παιδιά αυτά το έζησαν. Μια ματαίωση κάπως. Ωστόσο, ναι, δεν ξέρουν τι θα πει “συνδικάτο” και συλλογική δράση – αν εξαιρέσουμε φυσικά τις απίστευτες πορείες για τα Τέμπη, όπου είμαστε όλοι μαζί. Αλλά ναι: ψάχνοντας την ταυτότητα, ίσως χάσαμε το όλον. Αναδείξαμε το δέντρο (πράγμα σημαντικό βέβαια), αλλά χάσαμε το δάσος. Κανείς δεν μιλάει πια, παρά ελάχιστοι, για ταξική συνείδηση, ενώ ο κόσμος συνεχίζει να είναι εντελώς ταξικός. Ακόμα και στις ομάδες που αγωνίζονται για την ύπαρξή τους». «Προφανώς έτσι είναι, καθώς υπάρχει και ο Κασσελάκης, υπάρχει όμως και το πρεζάκι γκέι που τείνουμε να το ξεχνάμε», σημειώνουμε, «λες και η λέξη ταξικότητα είναι πλέον μπανάλ». «Ανθρωποι που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα – αυτό υπάρχει. Και κάνουμε ότι δεν τους βλέπουμε, γιατί έχει “εξελιχθεί η κοινωνία μας”», απαντάει ο Γ. Βαλαής.

Πειραματισμός

«Η δική μου γενιά, η Χ, πειραματιζόταν με τα πάντα, από τη μουσική ώς το σεξ – και είχαμε πολλά ερεθίσματα. Σήμερα, όπως μου λένε και τα παιδιά, ενώ από τη μια έχουν επιδείξει απίστευτη αντίσταση στον ρατσισμό και τον σεξισμό, την ίδια στιγμή δεν φλερτάρουν. Την ερωτική αυτή διαδικασία τη θεωρούν άβολη. Κάποτε το φλερτ ήταν παιχνίδι – ακόμα και σεξιστικό, ναι. Οπότε τι άφησε η δική μου γενιά στη δική τους; Αφήσαμε ίχνη ή μόνο βάρη; Εχουν δίκιο από τη μια πως τους παραδώσαμε έναν κόσμο ο οποίος είναι ατελής και βίαιος. Αλλά κάθε όμορφο της γενιάς μου νομίζω χάνεται. Χάνονται τα ίχνη μας. Ταυτόχρονα, χάνεται η ανοχή στην αποτυχία, στον πόνο, σε κάθε δυσάρεστο συναίσθημα αλλά και στο ερωτικό παιχνίδι... Πάντως εγώ έχω κρατήσει το πικάπ που είχα στα δικά μου νιάτα. Και μαζί με τα παιδιά αυτά αναζητούμε μια νέα προοπτική», καταλήγει.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Η παράσταση «Z_X» παίζεται από Τετ. έως Κυρ. στις 21.00 στο «Bios» (Πειραιώς 84, τηλ. 210-3425335). Εως 13/04. Προπώληση: more.com