«Αγαπώ τη γλώσσα περισσότερο από οτιδήποτε»

Ο συγγραφέας παρατηρεί τους «ήρωές» του με τον δικό του ξεχωριστό λογοτεχνικό τρόπο που περιέχει δόσεις σατιρικού χιούμορ, υπαρξιακών αναζητήσεων και καφκικού σαρκασμού.

«Συνταξιοδοτημένος από τη φύση και δίχως έναν βάλτο στα μέτρα του, ο ιπποπόταμος βυθίζεται στην πλήξη. Βιολογικός άρχοντας, πια δεν έχει τι να κάνει πλάι στο πουλί, το λουλούδι και τη γαζέλα. Βαριέται αφόρητα και κοιμάται στην άκρη του νερόλακκού του σαν τον μεθυσμένο πλάι στο άδειο ποτήρι, τυλιγμένος στον κολοσσιαίο μανδύα του. Φουσκωτό βόδι, ονειρεύεται ότι βόσκει και πάλι στα βυθισμένα λιβάδια της ποταμόλιμνης, ή ότι οι τόνοι του βάρους του επιπλέουν γαλήνια ανάμεσα σε νούφαρα. Πότε πότε στριφογυρίζει και ξεφυσάει, για να ξαναπέσει στην κατατονία του λήθαργού του. Και σαν χασμουριέται, τα δύσμορφα σαγόνια του νοσταλγούν και καταβροχθίζουν μακρές περιόδους καταργημένου χρόνου»

Την 8η Δεκεμβρίου του 1958 ο άγνωστος σε μας σπουδαίος «Μεξικανός που αγαπούσε τα βιβλία», ο Χουάν Χοσέ Αρεόλα, υποχρεώθηκε να υπαγορεύσει στον ποιητή και συγγραφέα Χοσέ Εμίλιο Πατσέκο το βιβλίο που έμελλε να γίνει ένα από τα αριστουργήματα του πρώιμου τότε μαγικού ρεαλισμού της ισπανόφωνης λογοτεχνίας. Πρόκειται για το Ζωολόγιο που κυκλοφόρησε πρόσφατα στη χώρα μας από τις εκδόσεις Loggia σε μετάφραση του Κώστα Βραχνού. Από τον πρόλογο του βιβλίου, όπου ο ίδιος ο συγγραφέας μάς συστήνεται μιλώντας για τον τόπο καταγωγής του, την οικογένειά του, τη μετέπειτα πορεία του στον χώρο των εκδόσεων και της λογοτεχνίας, καταλαβαίνεις ότι διαβάζεις έναν σπουδαίο αφηγητή που χωρίς να πλατειάζει σου γνωρίζει το «σύμπαν» του.

Γεννημένος το 1918 σε ένα χωριό του Μεξικού, μέσα στο ζοφερό τοπίο της ισπανικής γρίπης, ζούσε όπως μας περιγράφει: «Ανάμεσα σε κοτόπουλα, γουρούνια, κατσίκες, γαλοπούλες, αγελάδες, γαϊδούρια και άλογα. Εκανα τα πρώτα μου βήματα ακολουθούμενος από ένα μαύρο πρόβατο που βγήκε από το μαντρί. Αυτή είναι η εξήγηση της διαρκούς αγωνίας που χρωματίζει τη ζωή μου, μορφοποιώντας στην αφεντιά μου τη νευρωσική αύρα που περιβάλλει όλη την οικογένεια και που, ευτυχώς ή δυστυχώς, δεν κατέληξε ποτέ σε επιληψία ή τρέλα. Αυτό το μαύρο πρόβατο με στοιχειώνει, και νιώθω τα βήματά μου να τρέμουν σαν τον τρωγλοδύτη που καταδιώκεται από κάποιο μυθολογικό τέρας».

Ο αυτοδίδακτος Αρεόλα θα καταφέρει να γίνει συγγραφέας, εκδότης και άνθρωπος των γραμμάτων, με τεράστια επίδραση όχι μόνο στο Μεξικό αλλά και σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική. Πέθανε στη Γουαδαλαχάρα το 2001. Προς το τέλος της καριέρας του είχε λάβει πολλές σημαντικές διακρίσεις για τη συνεισφορά του στη μεξικανική λογοτεχνία.

Στο Ζωολόγιο που κρατάμε σήμερα στα χέρια μας πρωταγωνιστές είναι τα ζώα, ίσως και οι άνθρωποι που ενδύονται τα χαρακτηριστικά των ζώων. Αλλωστε ο πρωτότυπος τίτλος είναι Bestiario. Παρατηρεί τους «ήρωές» του με τον δικό του ξεχωριστό λογοτεχνικό τρόπο που περιέχει δόσεις σατιρικού χιούμορ, υπαρξιακών αναζητήσεων και καφκικού σαρκασμού. Κυρίως μιλά για τη ζωή των ζώων που έχουν απογυμνωθεί από τον βιότοπό τους και υπόκεινται σε εξημέρωση ή αιχμαλωσία που αναγκαστικά έρχεται σε ρήξη με τα βαθύτερα ένστικτά τους. Ο συνταξιοδοτημένος ιπποπόταμος, οι ερωτικές φώκιες, τα γοργονόσχημα αξολότλ, η αιχμάλωτη ζέβρα, ο νικηφόρος βόας και άλλα ζώα εντάσσονται σε ένα μικρό βιβλίο ποιητικών φιλοσοφικών και βαθύτατα λογοτεχνικών δοκιμίων που σε προκαλούν να «ψάξεις» περισσότερα έργα –δυστυχώς αμετάφραστα– του Αρεόλα.

«Η ύαινα... Πριν εγκαταλείψουμε τον αποτρόπαιο αυτό κέρβερο, τον ενθουσιώδη όσο και δειλό νεκρόφιλο του ζωικού βασιλείου, οφείλουμε να κάνουμε μια απαραίτητη διευκρίνιση: η ύαινα έχει θαυμαστές και η αποστολική διακονία της δεν απέβη άκαρπη. Είναι ίσως το ζώο που έχει κερδίσει τους περισσότερους προσήλυτους ανάμεσα στους ανθρώπους».

Σκέφτομαι τη βαθύτερη επιρροή που άσκησε στον Μάρκες, ο οποίος όταν κάποτε τον γνώρισε στον Φιντέλ Κάστρο είπε: «Σου συστήνω τον Χουάν Χοσέ Αρεόλα, τον συγγραφέα που μ’ αρέσει περισσότερο, μετά από μένα». Ή τον Οκτάβιο Πας, που μιλώντας ειδικά για το Ζωολόγιο θα γράψει: “Τα μικρά κείμενα του Ζωολογίου είναι τέλεια. Τούτου λεχθέντος, τι μπορούμε να προσθέσουμε; Δεν μπορεί να προστεθεί στην τελειότητα».

Εξαιρετικά διαφωτιστικό το επίμετρο του μεταφραστή Κώστα Βραχνού φωτίζει αθέατες ώς τώρα σε μας πτυχές της προσωπικότητας και του έργου του συγγραφέα. Σημαντική είναι και η «κατάθεση» του Χοσέ Εμίλιο Πατσέκο που μας περιγράφει πως φέρει τον τίτλο τιμής «υπογραφέας του Αρεόλα» για το Ζωολόγιο: «Χάρη σ’ αυτές τις τελευταίες μέρες του 1958 αισθάνομαι δικαιωμένο το πέρασμά μου στη γη. Οταν μπω στην κόλαση και με ρωτήσουν οι διαβόλοι: “Κι εσείς, τι υπήρξατε εν ζωή;”, θα μπορέσω να τους απαντήσω: “Υπογραφέας του Αρεόλα”». Με την εξομολόγησή του σπάνιου Χουάν Χοσέ Αρεόλα κλείνει αυτό το κείμενο, έτσι ώστε να τον γνωρίσουμε λίγο καλύτερα: «Δεν είχα τον χρόνο να γράψω λογοτεχνία. Ομως αφιέρωσα ό,τι χρόνο είχα για να την αγαπήσω. Αγαπώ τη γλώσσα περισσότερο από οτιδήποτε και ευλαβούμαι όσους μέσω της γλώσσας φανέρωσαν το πνεύμα, από τον Ησαΐα ώς τον Φρανς Κάφκα. Εχω επιφυλάξεις από τις ευμενείς σκιές κλασικών που προστατεύουν το συγγραφικό μου όνειρο. Αλλά και από τους νέους που θα φτιάξουν τη νέα μεξικάνικη λογοτεχνία: σ’ αυτούς αναθέτω την αποστολή που δεν μπόρεσα να φέρω εις πέρας. Για να τους διευκολύνω, τους διηγούμαι κάθε μέρα εκείνο που έμαθα τις λιγοστές ώρες που το στόμα μου εξουσιάστηκε από τον άλλο. Εκείνο που άκουσα, για μια μόνο στιγμή, μέσα από τη φλεγόμενη βάτο».