«Εξάγοντας αμβλώσεις» στην Ευρώπη | ΕΦΣΥΝ

Τα αναπαραγωγικά δικαιώματα βρίσκονται στο επίκεντρο των ιδεολογικών μαχών στις οποίες έχει αποδυθεί η Ακροδεξιά και στην Ευρώπη, επηρεάζοντας στάσεις και πολιτικές. Και παρά τις σχετικά επιτρεπτικές νομοθεσίες που ισχύουν στα περισσότερα κράτη της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Ε.Ε.), η άμβλωση γίνεται μια οδύσσεια για πολλές γυναίκες που αναγκάζονται να διασχίσουν τα σύνορα των χωρών τους για να ασκήσουν το δικαίωμά τους.

Οπως αποκαλύπτει η έρευνα «Εξάγοντας αμβλώσεις», που εκπόνησαν δημοσιογράφοι 11 ευρωπαϊκών εντύπων υπό τον συντονισμό της ισπανικής Público, κάθε χρόνο περισσότερες από 5.000 Ευρωπαίες αναγκάζονται να φύγουν από τη χώρα τους λόγω των περιορισμών που αντιμετωπίζουν και πηγαίνουν σε κάποια άλλη για να διακόψουν μια ανεπιθύμητη ή προβληματική εγκυμοσύνη. Από το 2019 ώς και το 2023 ήταν περισσότερες από 27.238 και μόνο το 2023 ξεπέρασαν τις 5.860.

Η απαγόρευση της άμβλωσης δεν λύνει τίποτα: επιβαρύνει και θέτει σε κίνδυνο τις γυναίκες που θα αναζητήσουν άλλες λύσεις και όσες μπορούν θα καταλήξουν σε μια άλλη χώρα, τροφοδοτώντας «ταξίδια αμβλώσεων» που έχουν μεγάλο ψυχολογικό και οικονομικό κόστος. Το βίωσε και η Ολγα από την Πολωνία (που έχει από τις πιο περιοριστικές νομοθεσίες στην Ε.Ε.) η οποία δεν ήθελε να γίνει μητέρα και πήγε στην Τσεχία, μόνος τρόπος να γίνει σεβαστή η επιθυμία της. Οπως και η 30χρονη Ζουλιάνα στην Πορτογαλία που τα πρώτα συμπτώματα εγκυμοσύνης τα είχε στη 13η εβδομάδα –στη χώρα η άμβλωση επιτρέπεται μέχρι τη 10η εβδομάδα– και χρειάστηκε να διασχίσει τα σύνορα προς την Ισπανία, όπου επιτρέπεται ώς τη 14η εβδομάδα.

Ο βασικός προορισμός των Ευρωπαίων γυναικών που δεν μπορούν να κάνουν μια άμβλωση στη χώρα τους είναι η Ολλανδία. Επιτρέποντας τη διακοπή κύησης ώς την 24η εβδομάδα, εκεί γίνονται σχεδόν οι μισές (48,15%) από τις αμβλώσεις σε τρίτες ευρωπαϊκές χώρες που κατέγραψε η έρευνα. Τα τελευταία πέντε χρόνια 13.114 Ευρωπαίες άλλων κρατών έχουν κάνει μια άμβλωση στην Ολλανδία. Μόνο από τη Γερμανία καταφτάνουν κάθε χρόνο περισσότερες από 1.000 γυναίκες, από την Πολωνία περίπου 480 και από το Βέλγιο 400.

Η δεύτερη συνηθέστερη διαδρομή είναι από την Πορτογαλία προς την Ισπανία, όπου πηγαίνουν περισσότερες από 500 Πορτογαλίδες τον χρόνο. Ακολουθεί η έξοδος από τη Γαλλία προς την Ολλανδία και την Ισπανία, όπου κάθε χρόνο πηγαίνουν 526 και 454 Γαλλίδες αντίστοιχα, και από την Ιρλανδία προς τη Βρετανία, όπου κάθε χρόνο τουλάχιστον 240 Ιρλανδές κάνουν άμβλωση.

Ευρωπαϊκό νομικό χάσμα

Το φαινόμενο οφείλεται στην άνιση πρόσβαση στην άμβλωση που προσφέρουν οι νομοθεσίες των ευρωπαϊκών κρατών. Υπάρχει μια ομάδα κρατών όπου ακόμη απαγορεύεται και ποινικοποιείται η άμβλωση σε όλες ή σχεδόν όλες τις περιστάσεις: Λιχτενστάιν, Μονακό, Βατικανό και Ανδόρα – στις δύο τελευταίες λόγω της επιρροής της Καθολικής Εκκλησίας η άμβλωση απαγορεύεται απόλυτα.

Εξαιρετικά περιοριστική είναι η νομοθεσία στη Μάλτα και την Πολωνία. Στη Μάλτα, μόλις το 2023 θεσπίστηκε η δυνατότητα άμβλωσης μόνο αν η ζωή της γυναίκας βρίσκεται σε κίνδυνο, αλλά και πάλι η εφαρμογή είναι εξαιρετικά περιοριστική: από τον Ιούνιο του 2023 ώς τον Μάρτιο του 2025 έγιναν μόνο 5 αμβλώσεις. Οσο για την Πολωνία, είναι η χώρα όπου περισσότερες γυναίκες κάνουν άμβλωση στο εξωτερικό παρά στο Εθνικό Σύστημα Υγείας: το 2019-2023 έγιναν 4.244 αμβλώσεις στη χώρα και σύμφωνα με την έρευνα τουλάχιστον 4.582 σε τρίτες χώρες.

Οι υπόλοιπες χώρες έχουν νομιμοποιήσει την εκούσια διακοπή της κύησης τις πρώτες εβδομάδες της, ξεκινώντας από τη 10η εβδομάδα και φτάνοντας ώς και την 24η, ενώ σε πολλές χώρες ειδικές επιτροπές μπορεί να αξιολογήσουν τη δυνατότητα άμβλωσης για σοβαρούς ιατρικούς λόγους και ύστερα από αυτό το όριο.

Αλλά στην πράξη τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. «Συνεχίζουν να υπάρχουν πολλά κωλύματα», λέει η Μάρα Κλάρκε, ιδρύτρια της οργάνωσης SAFE (Στηρίζοντας τις Αμβλώσεις για Ολες). «Στην Ιταλία, η διακοπή της κύησης επιτρέπεται μέχρι τη 12η εβδομάδα, αλλά στον Νότο της χώρας το 95% των γιατρών αρνείται να κάνει αμβλώσεις».

Γιατροί «αντιρρησίες συνείδησης»

Δεν συμβαίνει μόνο στην Ιταλία, αλλά και στο Αλεντέχο της Πορτογαλίας, στην Οράβα της Σλοβακίας, στο Χαέν της Ισπανίας, στην πλειονότητα των περιφερειών της Κροατίας και σε πολλές ακόμη χώρες και πόλεις, όπου πληθώρα γιατρών προκρίνοντας θρησκευτικά, αντί για ιατρικά, κριτήρια επικαλούνται «αντίρρηση συνείδησης» αρνούμενοι να κάνουν αμβλώσεις. Δημιουργώντας έτσι αυτό που η έκθεση αποκαλεί «υγειονομικές ερήμους» σε όλη την ήπειρο. Το βίωσε η Σλοβάκα Κλάουντια που ζήτησε να κάνει μια νόμιμη άμβλωση στην πατρίδα της, αλλά ο γυναικολόγος της αρνήθηκε γιατί ο διευθυντής της κλινικής ανάγκασε όλο το προσωπικό να δηλώσουν αντιρρησίες συνείδησης. «Η αντίρρηση συνείδησης αποτελεί ατομικό δικαίωμα και δεν είναι κάτι το οποίο μπορεί να επικαλεστεί ένα ολόκληρο νοσοκομείο», λέει η ανθρωπολόγος Σίλβια ντε Θόρντο, ερευνήτρια του προγράμματος European Abortion Access (Ευρωπαϊκή Πρόσβαση στην Αμβλωση), καταγγέλλοντας την κατάχρηση αυτού του όρου.

Ακόμη και για όσες Ευρωπαίες ζουν σε χώρες με επιτρεπτικούς νόμους, το δικαίωμα στην άμβλωση δεν είναι δεδομένο, ιδίως όταν εμφανίζονται ανωμαλίες των εμβρύων, κάτι που συχνά διαπιστώνεται όταν η κύηση είναι προχωρημένη. Συνήθως η απόφαση της ειδικής επιτροπής εξαρτάται από τις πεποιθήσεις των γιατρών, ενώ οι νόμοι είναι διατυπωμένοι με ασάφεια που επιτρέπει την εφαρμογή υποκειμενικών κριτηρίων, έτσι που συχνά η άρνηση μιας νόμιμης και επιβεβλημένης άμβλωσης είναι υπόθεση ρουτίνας.

Συνέβη στην Ιρλανδή Κάρολ ΜακΛάφλιν, που στην τρίτη της εγκυμοσύνη, μετά τη 12η εβδομάδα –όριο για νόμιμη άμβλωση στην Ιρλανδία– το έμβρυο διαγνώστηκε με ατροφία όλων των οργάνων, αλλά η επιτροπή δεν ενέκρινε την άμβλωση «έως ότου πάψει να χτυπά η καρδιά του», αναγκάζοντάς τη να ταξιδέψει στο Λονδίνο για να δώσει τέλος στον παραλογισμό.

Οπως και άλλες Ευρωπαίες που αναγκάζονται να κάνουν αυτό το ταξίδι της απόγνωσης, χωρίς στήριξη, μόνες και αγωνιώντας, η ΜακΛάφλιν προσδοκά στην προοδευτική εναρμόνιση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας ώστε να σταματήσει αυτό το φαινόμενο, που συχνά υποβάλλει τις γυναίκες σε ακραία τραυματικές διαδικασίες, όπως αυτή που τη σημάδεψε: αναγκάστηκε να μεταφέρει πίσω στην πατρίδα το νεκρό της έμβρυο σε μια χειραποσκευή.