Ergasianews.gr Η δυνατή φωνή του κόσμου της μισθωτής εργασίας!
Αλλη μια εντυπωσιακή κατάθεση από τον Αρη Μπινιάρη στο Εθνικό Θέατρο, την ώρα που ακόμη παίζεται στην Κυψέλη ο δικός του «Αρτούρο Ούι» -και το πώς είναι δυνατόν να ανεβαίνουν από τον ίδιο σκηνοθέτη ταυτόχρονα δύο τόσο διαφορετικές μα και τόσο εκλεκτικιστικές αποδόσεις προκαλεί τουλάχιστον εντύπωση.
Οπως βέβαια ήταν αναμενόμενο και αυτός ο «Φάουστ» του Μπινιάρη που είδαμε στην κρατική μας σκηνή δεν ήταν παρά ο «δικός του» Φάουστ, μέρος της προβληματικής του γύρω από τον Ανθρωπο και την έννοια της Ελευθερίας (του), που ξεκίνησε πριν από χρόνια, πέρασε από διάφορα στάδια, απέκτησε ύφος, έγινε στιλ, δέθηκε με σκηνικά οράματα και ιδιοσυγκρασιακές μουσικές, για να συναντηθεί τώρα με ένα από τα πιο θεμελιώδη για την ευρωπαϊκή συνείδηση κείμενα.
Στο μεγάλο τραπέζι του «Φάουστ» κάθεται λοιπόν αυτή τη φορά ο Ελληνας σκηνοθέτης για να συναντηθεί κατ’ αρχάς με τον σπουδαίο οικοδεσπότη στην κεφαλή, τον Γκέτε, όσο και με τους πολλούς συνδαιτυμόνες του: από τον Μάρλοου, τον Μπατάιγ, μέχρι τον Ρεμπό... Στο κέντρο της σύλληψης δεν βρίσκεται λοιπόν τόσο ο Φάουστ, όσο το απείκασμά του στα γράμματα και στον λογισμό του δυτικού κόσμου. Είναι κατά κάποιον τρόπο ένας Φάουστ του συλλογικού ασυνειδήτου, εκείνος που έφτασε πριν από όλους στον πυθμένα της ευρωπαϊκής συνείδησης και κατέγραψε τις αντιφάσεις της, τα ρήγματα, τις ενοχές μα και τα εγκλήματα που έμελλε να εμφανιστούν στους αιώνες που θα έρθουν.
Ο Φάουστ λοιπόν στο Εθνικό είναι ένας «Φάουστ» του Μπινιάρη μα και δικός μας. Χωρίς την ιδιαίτερη εξωτερική περιγραφή του κοσμοκαλόγερου, με την οποία η δυτική εικονολογία απέδωσε τον κουρασμένο σοφό του Γκέτε και χωρίς την εξίσου χαρακτηριστική μορφή του διαβόλου, στην οποία αντανακλάστηκε ο μύχιος φόβος της ετερότητας. Πολλοί ήρωες έχουν υπογράψει κατά κάποιον τρόπο ένα παρόμοιο συμβόλαιο με του Φάουστ έκτοτε. Μα ο Φάουστ έχει το προνόμιο να αντιληφθεί τα δεσμά του, να γευθεί το πικρό φρούτο της αμαρτίας και να δει τι εστί Κόλαση και τι Παράδεισος. Από μια άποψη από τους ήρωες που συνέλαβε ποτέ το ευρωπαϊκό πνεύμα, ο Φάουστ του Γκέτε βρίσκεται στην κορυφή της υπαρξιακής ελευθερίας.
Μα το τίμημα της κάθε ελευθερίας παραμένει ακριβό και ο Μπινιάρης τοποθετεί το αντίτιμό της στον χώρο του ανθρώπινου προσώπου, στο κέντρο του δυισμού, που τόσο αγαπήθηκε από τον Διαφωτισμό και τόσο πολεμήθηκε από τον Ρομαντισμό και τον ίδιο τον Γκέτε (έναν άλλωστε από τους βασικούς εκπροσώπους του κινήματος της «Θύελλας και Ορμής»). Διόλου περίεργο που η παράσταση ξεκινά βάζοντας στην πρώτη σκηνή τον Φάουστ ντυμένο με τα ρούχα ενός καθημερινού αόρατου ανθρωπάκου, να κάθεται στο ντιβάνι της ψυχανάλυσης, της πλέον ίσως χαρακτηριστικής επιστήμης που αναπτύχθηκε ως μέθοδος ίασης του διττού εαυτού.
Ο Φάουστ που βλέπουμε είναι άρρωστος. Εχει φτάσει στα «όρια» όχι της «επιστήμης» του αλλά της «κατανόησης» του «μέσα» κόσμου του. Και αυτή η διαπίστωση πως δεν του επιτρέπεται η πρόσβαση σε ό,τι συνεχίσει να φωνάζει από την άβυσσο μέσα του, τον αρρωσταίνει. Διαπιστώνει πως από την εικόνα του απουσιάζει το είδωλο, η σκιά που δεν συμπληρώνει απλώς αλλά ολοκληρώνει την ύπαρξη.
Πού θα βρει όμως αυτή τη Σκιά; Οφείλει να κοιτάξει μέσα του, να καταδυθεί στην άβυσσο, να αγγίξει και να γνωρίσει ό,τι έμαθε μέχρι εκείνη τη στιγμή να αποφεύγει σαν απωθημένο, αμαρτωλό, μιαρό, ανίερο ή εκφυλιστικό. Ο Φάουστ συναντά έτσι τον σκοτεινό εαυτό του. Ο Εωσφόρος που βλέπουμε στην αρχική σκηνή της παράστασης με τη μορφή του ψυχαναλυτή δεν τον προτρέπει παρά να αρχίσει το ταξίδι προς τα ενδότερα. Τον προειδοποιεί όμως για κάτι. Επιστροφή εδώ δεν υπάρχει. Σε αυτό το «ξενοδοχείο», το ξέρουμε ήδη, μπορείς να μπεις, αλλά όχι να βγεις.
Το πολύεδρο δωμάτιο του ψυχαναλυτή απομακρύνεται στο βάθος, αποκαλύπτοντας τον σκοτεινό χώρο όπου θα κινηθεί ο Φάουστ στη συνέχεια. Εκεί αρχίζει ένα πανηγύρι, ένα μπουρλέσκ που το συνθέτουν οι ενοχές και τα απωθημένα, οι «σκιές» του εαυτού (σε αυτό το σημείο στο δείπνο του Φάουστ σηκώνουν το ποτήρι τους ο Φρόιντ με τον Γιουνγκ). Ο Φάουστ από ένας γίνεται πολλοί, το πρόσωπό του διαλύεται στα πολλαπλά προσωπεία, ο ρυθμός και η μουσική συνοδεύουν την παρέλαση των δαιμόνων... Και στην κορυφή του μακάβριου Χορού οι ενσαρκώσεις του διαβόλου αναλαμβάνουν τον ρόλο των κομπέρ. Ενα θέαμα σταλμένο από την Κόλαση. Κι όμως, αντί να πείθει, σαν να τον αποθαρρύνει τον Φάουστ να συνεχίσει το ταξίδι του.
Μέχρι που ανάμεσα στις σκοτεινές σκιές εμφανίζεται μία παράταιρη λάμψη. Είναι μια μορφή ή οπτασία που φορά το κίτρινο της μαργαρίτας και φέρει την απόκοσμη ομορφιά του εφήμερου. Ανάμεσα στις σκιές φωλιάζει παραδόξως το πιο λαμπρό σημείο της πτώσης: ο έρωτας, με τα δύο του είδωλα, τον ερωτισμό και τη ζωόμορφη-διονυσιακή ένωση με τη Φύση. Αυτά θα συναντήσει ο Φάουστ στο δικό του κουτί της Πανδώρας. Θα δει την Αγάπη να ξεπηδάει από τον πάτο της αβύσσου σαν η ελπιδοφόρος και ζωογόνος ανάσα του.
Φυσικά η πορεία του προς την κατάκτηση της λαμπερής σκιάς δεν θα είναι χωρίς προσκόμματα. Το Υπερεγώ της ενοχής και της θρησκείας (με τη μορφή της Ιεράς Εξέτασης), το ιδεολόγημα της εγκράτειας και της ασκητικής θα παρέμβουν για να αναστείλουν την επιθυμία. Ακόμα και ο ίδιος ο Θεός κάποια στιγμή στο τέλος, με τη στολή του βασιλέα Λουδοβίκου ως Ηλιου, θα κατεβεί για να επιβλέψει την προσωπική σχάση του υπηκόου του ανάμεσα σε σώμα και ψυχή. Μα ο Φάουστ στο τέλος θα υπερβεί το σχίσμα για να ενωθεί. Να ενωθεί με το αντικείμενο του πόθου και του έρωτά του, να ενωθεί με τη Φύση, με τον εαυτό του... Σε ένα κόσμο ονειρικό όπου Θεός και Σατανάς συζητούνε σαν φίλοι, ο Φάουστ δεν βρίσκεται πια ανάμεσα στους ανθρώπους. Αποτελεί μέρος του βασιλείου στο οποίο το Καλό και το Κακό συμφιλιώνονται.
Ονειρο ήταν;... Επιστρέφουμε στο ντιβάνι του ψυχαναλυτή με τον Φάουστ πιο ήρεμο τώρα να προφέρει για πρώτη και μόνη φορά το όνομα της κοπέλας που τον συντάραξε. «Μαργαρίτα» τη λένε λοιπόν... Οπως θα λέγαμε κάποτε «Βεατρίκη».
Είναι εύκολα αντιληπτό πως πρόκειται για δημιουργία εξόχως προσωπική και βαθιά εγκεφαλική. Το θέατρο την ακολουθεί φτιάχνοντας εικόνες, δημιουργώντας σχήματα, μετουσιώνοντας για χάρη των θεατών την πορεία του Φάουστ σε αισθήσεις και εντυπώσεις. Η ιδέα του σκηνοθέτη οδηγεί ένα θέαμα που με την εικαστική πληρότητα και τη μουσική πλεύση ζητάει να περάσει στην πλατεία το τελικό του μήνυμα: η ελευθερία μας περνάει μέσα από τη συμφιλίωση με τον σκοτεινό εαυτό μας. Και είναι πάντα μια ελευθερία που κοστίζει ακριβά. Οσο και η σωτηρία της ψυχής μας.
Η μετάφραση ανήκει στον Ιωάννη N. Θεοδωρακόπουλο. Ο Μέξης έχει αναλάβει να συνθέτει ένα απόκοσμο σύμπαν με τα σκηνικά, τα κοστούμια (ιδιαίτερα αυτά του Θεού και της Μάγισσας ανήκουν στα ενσταντανέ της χρονιάς) και τις μάσκες του. Ο Τζεφ Βάγγερ μεταφέρει στη μουσική και τον ηχητικό σχεδιασμό (χρησιμοποιούνται επίσης με δυναμικό τρόπο τα χειλόφωνα) την υπερρεαλιστική ματιά του σκηνοθέτη. Ενώ η Φαίδρα Νταϊόγλου δίνει με τις χορογραφίες της στη σκηνή μια διαρκώς κλιμακούμενη ζωική ροή.
Ο Μιχάλης Βαλάσογλου είναι ένας Φάουστ γήινος, που χάνει σταδιακά τα φύλλα της άμυνάς του μέχρι να ενωθεί με τις Σκιές του και μέχρι να μεταμορφωθεί σε ζώο. Δίπλα του η Νάντια Κατσούρα αποδίδει μια Μαργαρίτα σύμβολο της αιώνιας ερωτικής χαράς, της λύτρωσης και συγχώρεσης. Ο Εωσφόρος του Αρη Νινίκα εκπέμπει τη σαγήνη του αλλόκοτου και απελευθερωτικού εκείνου «Αλλου». Στους διακριτούς ρόλους τους η Ιωάννα Μαυρέα (Μάγισσα), ο Μπάμπης Γαλιατσάτος (Θεός) και η Κωνσταντίνα Τάκαλου (Κορυφαίος Φόβος) αποκαλύπτουν τη διττή ύπαρξη του ηθοποιού καθώς ξεπερνά το σώμα και προεκτείνει τη μαρτυρία του.
Το υπόλοιπο σύνολο του Εθνικού λειτουργεί πέρα από την παρουσία ενός τυπικού «Χορού». Γίνεται όργανο μιας βαθιάς μυσταγωγίας: Ηλέκτρα Καρτάνου, Μαριάννα Μαθιά, Μαρία Μαντά, Λένα Μποζάκη, Ειρήνη Τσέλλου, Αλεξάνδρα Χασάνι, Μάριος Κρητικόπουλος, Βασίλης Παπαδόπουλος, Στέφανος Πίττας και ο Γιλμάζ Χουσμέν.
Ολοι μας βρισκόμαστε λοιπόν στο μυαλό του Φάουστ. Και ο Φάουστ ζει ακέραιος μέσα μας.
