Ergasianews.gr Η δυνατή φωνή του κόσμου της μισθωτής εργασίας!
Η αστάθεια και η επισφάλεια, οι χαμηλοί μισθοί, η «υποχρέωση να είσαι διαρκώς σε ετοιμότητα» και «η πίεση να συμβαδίζεις με τον ρυθμό»: αυτοί είναι οι βασικοί παράγοντες που προκαλούν τα περισσότερα προβλήματα στους δημοσιογράφους στην Ιταλία, σύμφωνα με την πιο ολοκληρωμένη έρευνα που έχει διεξαχθεί μέχρι σήμερα σχετικά με την ψυχική υγεία του επαγγέλματος. Η έρευνα, που διεξήχθη από το IrpiMedia το 2023 σε δείγμα 558 επαγγελματιών, δεν έλαβε υπόψη της ωστόσο την ευρεία υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης στον δημοσιογραφικό χώρο.
Ανατρέχοντας στην έρευνα τα πιο συνηθισμένα ζητήματα που αναδεικνύονται είναι το στρες (87%), έντονη ανησυχία (73%) και η διαδεδομένη αίσθηση ανεπάρκειας (68%). Πάνω από το 40% των ερωτηθέντων ανέφεραν επίσης επαγγελματική εξουθένωση, απρόκλητες εκρήξεις θυμού και εθισμό στο διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ ένας στους τρεις αναφέρει ρητά ότι έχει κατάθλιψη. Ποιοι είναι οι ερωτηθέντες; «Το 46% είναι μεταξύ 18 και 35 ετών, το 31% είναι μεταξύ 35 και 45 ετών, το 14% είναι μεταξύ 45 και 55 ετών, το 6% είναι μεταξύ 55 και 65 ετών και μόνο το 2% είναι άνω των 65 ετών». Περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες (65%) αυτοπροσδιορίζονται ως «ελεύθεροι επαγγελματίες».
Η Alice Facchini, η δημοσιογράφος που βρίσκεται πίσω από την έρευνα, εξηγεί ότι η ιδέα προέκυψε από τη δημοσίευση μιας εργαλειοθήκης από την ελληνική δημοσιογραφική ομάδα του Solomon σχετικά με την (δύσκολη) κατάσταση στην Ελλάδα. «Αυτό που μου φάνηκε πιο ανεξερεύνητο», λέει η Facchini, «ήταν το πόσο πολύ το ζήτημα της ψυχικής υγείας επηρεάζει επίσης την ποιότητα της πληροφόρησης».
Στην άλλη πλευρά της Αδριατικής, η Ηλιάνα Παπαγγελή, δημοσιογράφος στο Solomon, αναφέρει ότι η εργαλειοθήκη αυτή «γεννήθηκε από την άμεση εμπειρία των προκλήσεων ψυχικής υγείας που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι. Την αναπτύξαμε κατά τη διάρκεια της κρίσης του Covid-19, ενώ παράλληλα αντιμετωπίζαμε τις πιέσεις που προκύπτουν από το να εργάζεσαι σε ένα ανεξάρτητο μέσο που ήταν χρόνια στην πρώτη γραμμή κάλυψης του μεταναστευτικού και του προσφυγικού και σε συνεχή αγώνα για την εξασφάλιση πόρων –κάτι που συχνά μοιάζει με έναν ατελείωτο αγώνα» λέει η Παπαγγελή.
Το Solomon, όπως και το IrpiMedia, είναι δύο ανεξάρτητοι δημοσιογραφικοί οργανισμοί που επικεντρώνονται στην ερευνητική δημοσιογραφία και σε θέματα που συχνά δεν είναι εύκολο να αντιμετωπιστούν τόσο σε ανθρώπινο όσο και σε πολιτικό επίπεδο.
«Θέλαμε αυτό το βιβλίο να είναι γραμμένο από δημοσιογράφους για δημοσιογράφους. Υπήρχε ήδη μια συζήτηση για την ψυχική υγεία στην αίθουσα σύνταξης και γνωρίζαμε ότι και άλλοι συνάδελφοι από διαφορετικά μέσα ενημέρωσης και ελεύθεροι επαγγελματίες αντιμετώπιζαν τις ίδιες δυσκολίες. Οι ελεύθεροι επαγγελματίες, ειδικότερα, είναι ακόμη πιο ευάλωτοι λόγω των επισφαλών συνθηκών εργασίας και της έλλειψης θεσμικής υποστήριξης. Διαπιστώσαμε όμως ότι ακόμη και τα πιο καθιερωμένα μέσα ενημέρωσης και οργανισμοί συχνά δεν διαθέτουν τα εργαλεία, τις πολιτικές και τους πόρους που απαιτούνται για την υποστήριξη της ψυχικής υγείας των δημοσιογράφων τους» λέει η Παπαγγελή.
Η ίδια αναφέρει ότι η ψυχική υγεία στη δημοσιογραφία είναι κάτι περισσότερο από ένα ατομικό ζήτημα: «Συνδέεται βαθιά με τις συνθήκες εργασίας, τους οικονομικούς περιορισμούς, τις επιθέσεις στην ελευθερία του Τύπου και την επείγουσα ανάγκη επανεξέτασης της κουλτούρας των δημοσιογραφικών γραφείων». Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν ολοκληρωμένα στοιχεία για την κατάσταση και αυτό το κενό, προσθέτει, «καθιστά ακόμη πιο επείγουσα την έναρξη αυτής της συζήτησης».
Η συμβολή της ΤΝ
Ενα πράγμα που ούτε το Solomon ούτε το IrpiMedia είχαν λάβει υπόψη τους ήταν το «νέο παιδί στον χώρο»: η τεχνητή νοημοσύνη. Με έναν μάλλον άρρητο τρόπο η τεχνολογία αυτή κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος μεταξύ των δημοσιογράφων και των ειδησεογραφικών γραφείων, ιδίως μετά το λανσάρισμα του ChatGPT τον Νοέμβριο του 2022. Συμβάλλει σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη στις ανησυχίες των δημοσιογράφων, για παράδειγμα αυξάνοντας την επισφάλεια ή την πίεση; Προς το παρόν στην Ελλάδα, δεν φαίνεται να συμβαίνει κάτι τέτοιο, σύμφωνα τουλάχιστον με την Αριστέα Πρωτονοτάριου, δημοσιογράφο στο Solomon: «Με βάση την εμπειρία μας στο Solomon τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης έχουν βοηθήσει μέχρι στιγμής, κυρίως για διοικητικές και λειτουργικές εργασίες» εξηγεί.
Απευθυνθήκαμε ακόμα σε τέσσερις άλλους δημοσιογράφους -τρεις Ευρωπαίους (από τη Γαλλία, την Ισπανία και την Τσεχία) και έναν Φιλιππινέζο- για να μοιραστούν τις εμπειρίες τους. Οι συνεντεύξεις μάς δείχνουν προς την κατεύθυνση ότι η τεχνητή νοημοσύνη συχνά κάνει τη δουλειά των δημοσιογράφων ευκολότερη και πιο προσιτή. Ωστόσο η εμπιστοσύνη στη χρήση αυτού του εργαλείου ποικίλλει. Με πολλά «αν» και «αλλά» η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) αποτελεί πλέον αναπόσπαστο και ενεργό μέρος του δημοσιογραφικού κόσμου από την εποχή της «προ-γενετικής τεχνητής νοημοσύνης». Κάθε πρόοδος διευρύνει το φάσμα των πιθανών εφαρμογών, ενώ ταυτόχρονα αυξάνει εκθετικά τόσο τους κινδύνους όσο και τις ευκαιρίες.
Πώς θα γίνει αντιληπτή και πώς θα χρησιμοποιηθεί η τεχνητή νοημοσύνη; Η ιδέα είναι ότι η τεχνητή νοημοσύνη λειτουργεί κάπως σαν ένας «τζούνιορ συνάδελφος», ένα είδος «βοηθού που μας δίνει εξουσίες που δεν είχαμε πριν και μας επιτρέπει να κάνουμε πολλά περισσότερα» θεωρεί η Γαλλίδα δημοσιογράφος Caroline Harrap. Οι κύριες χρήσεις της ΤΝ που προέκυψαν από τις συνεντεύξεις μας περιλαμβάνουν την εύρεση πληροφοριών και απομαγνητοφώνηση συνεντεύξεων, την επεξεργασία μακροσκελών αναφορών και τον εντοπισμό στοιχείων για συνεντεύξεις. Μπορεί επίσης να βοηθήσει στη βελτίωση του ύφους και της ροής των κειμένων που γράφονται σε μια γλώσσα διαφορετική από τη μητρική μας, αλλά «ποτέ μη γράφετε κάτι από το μηδέν: είναι ηθικό ζήτημα» τονίζει η Harrap.
Η Harrap εργάζεται ως freelancer για τον διεθνή και βρετανικό Τύπο εστιάζοντας σε ταξιδιωτικό και πολιτιστικό ρεπορτάζ και θέματα βιωσιμότητας. Το ισχυρό «όχι» της στη χρήση της ΤΝ για τη δημιουργία άρθρων από το μηδέν ξεχωρίζει από όλες τις άλλες φωνές που ακούσαμε. Σε αυτές περιλαμβάνονται και ο Laurens Vreekamp, ο οποίος ίδρυσε την Ακαδημία Future Journalism Today, και η Irene Larraz η οποία συντονίζει το εργαστήριο καινοτομίας μέσων ενημέρωσης Newtral της Ισπανίας.
«Η τεχνητή νοημοσύνη διευκολύνει στην εργασία μου όσον αφορά τις ιδέες, την εύρεση επαφών και τη δημοσίευση» παραδέχεται η Harrap, αν και τονίζει ότι παραμένει μόνο ένα εργαλείο –δεν λαμβάνει τις τελικές αποφάσεις, οι οποίες παραμένουν ανθρώπινες.
Η διερμηνεία είναι άλλη μία βασική εργασία την οποία η τεχνητή νοημοσύνη φαίνεται πως καθιστά πιο εφικτή και αποτελεσματική. Για κάποιον όπως ο Ronald Rodrigues, ο οποίος καλύπτει τα δικαιώματα των μεταναστών ως ελεύθερος επαγγελματίας και ως συντάκτης πολυμέσων στο Radio Free Europe/Radio Liberty, η ευελιξία με την οποία η ΤΝ μεταφράζει τις τοπικές/περιφερειακές γλώσσες είναι ανεκτίμητη –όχι μόνο από άποψη χρόνου, αλλά και από άποψη επέκτασης των δυνατοτήτων αφήγησης ιστοριών.
Κοιτάζοντας πέρα από την Ευρώπη, σε μέρη όπου τα μαθήματα γραφής και γλώσσας είναι λιγότερο προσιτά, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να κάνει τη διαφορά μεταξύ της παρουσίας ή της απουσίας διαφορετικών φωνών και προοπτικών στη δημοσιογραφία. Στις Φιλιππίνες για παράδειγμα ο George Buid, ο οποίος εξακολουθεί να μην αισθάνεται σίγουρος για τα αγγλικά του παρά τις προσπάθειές του να παρακολουθήσει ειδικά μαθήματα, είναι πλέον σε θέση να δημοσιεύει και να ανταποκρίνεται στα συντακτικά πρότυπα με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης. «Συνήθως μου έπαιρνε μία εβδομάδα να γράψω ένα άρθρο που ο αρχισυντάκτης μου το ήθελε σε μία ώρα. Τώρα μπορώ να το κάνω γρήγορα» επισημαίνει.
Πρώτα ο άνθρωπος
Παρά τις πολλές δυνατότητες της ΤΝ οι δημοσιογράφοι παραμένουν επικριτικοί. Η Harrap επισημαίνει ότι η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης «αυξάνει το αίσθημα μοναξιάς, το οποίο έχει σημαντικό αντίκτυπο στις δουλειές συγγραφής κειμένων που αναλαμβάνουν ορισμένοι δημοσιογράφοι για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους, δεδομένου του πόσο κακώς πληρώνονται» λέει.
Μια ευρέως διαδεδομένη ανησυχία επίσης είναι τα πνευματικά δικαιώματα και η χρήση του περιεχομένου για την εκπαίδευση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης. Ο Vreekamp έχει προτείνει ακόμη και την ιδέα ενός «συνδρομητικού μοντέλου που θα πληρώνει τους δημοσιογράφους για τη χρήση του περιεχομένου που παράγουν, για τον έλεγχο των αποτελεσμάτων αναζήτησης», επειδή «δίνουμε το περιεχόμενό μας δωρεάν και κινδυνεύει (και εμείς μαζί) να γίνει ξεπερασμένο».
Η Larraz εκφράζει επίσης την ανησυχία της για την άνοδο των ψευδών ειδήσεων, ο Buid κάνει λόγο για «ισοπεδωμένη (ομογενοποιημένη) αφήγηση» και ο Rodrigues για «απουσία ανθρώπινης προοπτικής», τονίζοντας πως οι αλγόριθμοι μπορούν επίσης να «ενισχύσουν προκαταλήψεις και στερεότυπα, ιδίως απέναντι σε περιθωριοποιημένες κοινότητες για τις οποίες δεν υπάρχουν δεδομένα και πληροφορίες». Οι δηλώσεις αυτές συμβαδίζουν και με μια ανάλυση του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Δημοσιογραφίας, το οποίο υποστηρίζει ότι είναι απαραίτητο να «διαλυθεί το φάντασμα του δημοσιογράφου-ρομπότ».
Για τη δημοσιογραφία η τεχνητή νοημοσύνη παραμένει δίκοπο μαχαίρι. Οι αίθουσες σύνταξης, οι μεμονωμένοι δημοσιογράφοι και οι δημοσιογραφικές ενώσεις πρέπει να σηκώσουν τα μανίκια, διότι «θα χρειαστούν πόροι για την καλύτερη διαχείριση αυτής της τεχνολογίας, μαζί με περισσότερους κανόνες και εργαλεία» λέει η Harrap. Χρειάζονται και διαβεβαιώσεις για την προστασία των θέσεων εργασίας των δημοσιογράφων. «Υπάρχει μεγάλος φόβος μεταξύ των ελεύθερων επαγγελματιών, που δεν μπορεί να αγνοηθεί» εξηγεί. Για παράδειγμα η ιταλική εφημερίδα Il Foglio έχει ήδη λανσάρει μια έκδοση που λειτουργεί εξ ολοκλήρου με τεχνητή νοημοσύνη, ενώ μια ανάλυση του αμερικανικού οργανισμού Data & Society εξετάζει το ενδεχόμενο εκμετάλλευσης των εργαζομένων κατά τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης.
Μισθοί και αμοιβές
Οι μισθοί παραμένουν ένα από τα πιο ανησυχητικά ζητήματα. Η έρευνα του Irpi δείχνει ότι «οι υπερβολικά χαμηλές αμοιβές θεωρούνται ως ο σημαντικότερος παράγοντας που επηρεάζει την ψυχολογική ευημερία του επαγγέλματος». Στην Ιταλία για παράδειγμα «έξι στους δέκα δημοσιογράφους κερδίζουν λιγότερα από 35.000 ευρώ μικτά ετησίως» γράφει η La Via Libera (στοιχεία Ingp, μια έκθεση για τη δυναμική της απασχόλησης στον τομέα της δημοσιογραφίας) και «σχεδόν οι μισοί από τους φριλάνσερ δημοσιογράφους -συχνά επισφαλείς εργαζόμενοι ή εργαζόμενοι με μπλοκάκι- κερδίζουν λιγότερα από 5.000 ευρώ ετησίως, ενώ το 80% δεν κερδίζει περισσότερα από 20.000 ευρώ».
Σύμφωνα με την Alessandra Costante της Εθνικής Ομοσπονδίας Τύπου της Ιταλίας (Fnsi): «Η δημοσιογραφία στην Ιταλία δεν είναι μόνο φτωχότερη και μεγαλύτερης ηλικίας, αλλά και πιο επισφαλής. Αυτή η επισφάλεια είναι η μεγαλύτερη απειλή για την ελευθερία και την ανεξαρτησία της πληροφόρησης, η οποία προστατεύεται από το άρθρο 21 του Συντάγματος».
Το ζήτημα της ψυχικής υγείας στη δημοσιογραφία πρέπει να αντιμετωπιστεί πιο ανοιχτά και ευρέως σημειώνει η Παπαγγελή: «Μια πραγματική αλλαγή πρέπει να λάβει χώρα στους οργανισμούς των μέσων ενημέρωσης μέσω συγκεκριμένων πολιτικών, δομημένων συστημάτων υποστήριξης και μιας θεμελιώδους αλλαγής στην κουλτούρα των δημοσιογραφικών γραφείων. Η ψυχική ευημερία πρέπει να ενσωματωθεί στον τρόπο λειτουργίας των μέσων ενημέρωσης και όχι να αντιμετωπίζεται ως μια δεύτερη σκέψη».
Η συζήτηση αυτή διεξάγεται έντονα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. «Η ψυχική υγεία και ευημερία έχει γίνει κεντρικό θέμα στα δημοσιογραφικά συνέδρια και σημαντικό μέρος των σεμιναρίων για την ασφάλεια» λέει η Αριστέα Πρωτονοτάριου, προσθέτοντας επίσης ότι η προτεραιότητα είναι «να μοιραστούμε αυτή τη νοοτροπία με άλλα μικρά μέσα ενημέρωσης και συνάδελφους ελεύθερους επαγγελματίες, ενθαρρύνοντάς τους να υιοθετήσουν παρόμοιες πρακτικές και να δώσουν προτεραιότητα στην ψυχική υγεία στην εργασία τους».
*Το άρθρο γράφτηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος PULSE (από το n-ost και το OBCT), μιας συνεργατικής διασυνοριακής δημοσιογραφικής πρωτοβουλίας στην οποία συμμετέχει κατ’ αποκλειστικότητα στην Ελλάδα η «Εφ.Συν.».
Η ομάδα του PULSE
Εφ.Συν.- Ελλάδα
OBCT [1] - Ιταλία
Delfi [2] - Λιθουανία
Deník Referendum [3] - Τσεχία
Der Standard [4] - Αυστρία
El Confidencial [5] - Ισπανία
Gazeta Wyborcza [6] - Πολωνία
Hotnews [7] - Ρουμανία
HVG [8] - Ουγγαρία
Il Sole 24 Ore [9] - Ιταλία
Mediapool [10] - Βουλγαρία
n-ost [11] (Γερμανία)
VoxEurop [12] (Γαλλία)
Links:
------
[1] https://www.
[2] https://www.delfi.lt/
[3] https://denikreferendum.
[4] https://www.derstandard.
[5] https://www.
[6] https://wyborcza.pl/0,
[7] https://www.hotnews.ro/
[8] https://hvg.hu/
[9] https://www.ilsole24ore.
[10] https://www.mediapool.bg/
[11] https://n-ost.org/
[12] https://voxeurop.eu/it/
[13] https://drive.google.com/
[14] https://ec.europa.eu/
[15] http://www.efsyn.gr
[16] http://www.miir.gr
Τα περιεχόμενα του προγράμματος Pulse διανέμονται με άδεια Creative Commons BY-NC-ND 2.5 IT. Η αναδημοσίευση προϋποθέτει υποχρεωτική αναφορά στους συντάκτες και στο πρόγραμμα με έναν άμεσο ενεργό σύνδεσμο προς την αρχική σελίδα του άρθρου.
