Οι συνέπειες του εμπορικού πολέμου

Ο «πόλεμος των δασμών» κηρύχθηκε... επισήμως στις αρχές Απριλίου, σε... λαμπρή τελετή στον Λευκό Οίκο με την παρουσία σύσσωμου του υπουργικού συμβουλίου του Ντόναλντ Τραμπ, προκαλώντας μεγάλη αναταραχή στις αγορές. Οταν, στις 9 Απριλίου, η αναταραχή απείλησε να παρασύρει και τα αμερικανικά ομόλογα, ο Αμερικανός πρόεδρος αποφάσισε το «πάγωμα» των δασμών για 90 ημέρες, οπότε τα χρηματιστήρια μετοχών εκτινάχτηκαν σαν συμπιεσμένο ελατήριο κάνοντας ρεκόρ ημερήσιας ανόδου. Η πρώτη «ανάγνωση» ήταν πως η λεγόμενη πειθαρχία των αγορών ανάγκασε τον Τραμπ σε υποχώρηση, η οποία ανοίγει μια περίοδο διαπραγματεύσεων και ένα παράθυρο ευκαιρίας για συναινέσεις.

Αυτό υποστήριξε ο διάσημος οικονομολόγος Νουριέλ Ρουμπινί, ο έως πρόσφατα Dr. Doom (Δόκτωρ Ολεθρος) και πλέον κατ’ ομολογία του ίδιου, Dr. Boom. Ομως, οι δασμοί προς την Κίνα διατηρήθηκαν και αυξήθηκαν, η δε αρχική αισιοδοξία διαλύθηκε από την επόμενη κιόλας μέρα. Η υποχώρηση της αισιοδοξίας διατηρείται μέχρι και τις ώρες που γράφονται αυτές οι γραμμές, με πλειάδα αναλυτών αλλά και των λεγόμενων «θεσμικών επενδυτών» και των διεθνών οργανισμών να προσχωρούν στο «μέτωπο» της απαισιοδοξίας, εκτιμώντας ή προβλέποντας κάθε είδους δυσμενείς εξελίξεις, ακόμη και... «λοιμούς, λιμούς, σεισμούς και καταποντισμούς» για την παγκόσμια οικονομία – και όχι μόνο.

Ιδού ένα μικρό απάνθισμα τέτοιων εκτιμήσεων:

● Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) δημοσιοποίησε την Πέμπτη τις εκτιμήσεις του για τις συνέπειες των δασμών: Αν τα πράγματα μείνουν ως έχουν μετά το «πάγωμα» των ανταποδοτικών δασμών, τότε το παγκόσμιο εμπόριο θα συρρικνωθεί φέτος κατά 0,2%, έναντι επέκτασης κατά 3% που ήταν η πρόβλεψή του πριν ο Τραμπ ανακοινώσει τους ανταποδοτικούς δασμούς κατά πάντων. Αν επανεισαχθούν οι δασμοί που «πάγωσαν» στις 9 Απριλίου, τότε η συρρίκνωση του διεθνούς εμπορίου θα φτάσει το -0,6% στο οποίο θα προστεθεί επιπλέον -0,8% λόγω των δευτερογενών επιπτώσεων. Θα πρόκειται για τη μεγαλύτερη υποχώρηση στο διεθνές εμπόριο από την επιβολή του διεθνούς lockdown το 2020 λόγω της πανδημίας. Η γενική διευθύντρια του οργανισμού Νγκόζι Οκόντζο-Ιουεάλα τόνισε ότι ο μεγαλύτερος φόβος της είναι η «αποσύνδεση» των δύο πιο ισχυρών οικονομιών, της κινεζικής και της αμερικανικής. Σε ένα τέτοιο σενάριο αποσύνδεσης και κατακερματισμού, το παγκόσμιο ΑΕΠ θα μπορούσε να μειωθεί μεσοπρόθεσμα έως 7%.

● Μία μέρα πριν, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προειδοποίησε ότι μεγάλα γεγονότα υψηλού γεωπολιτικού ρίσκου μπορούν να προκαλέσουν χρηματιστηριακές πτώσεις, χρηματοπιστωτικές κρίσεις και αύξηση του κόστους δανεισμού για όλα τα κράτη.

● Διερμηνεύοντας τις ανησυχίες που διαπερνούν το City του Λονδίνου και τη βρετανική αστική τάξη, ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Γκόρντον Μπράουν εκτίμησε ότι υφίσταται απειλή κατάρρευσης της παγκόσμιας οικονομικής τάξης και νέα χρηματοπιστωτική κρίση. Σε μια συνειδητή προσπάθεια δραματοποίησης της κατάστασης ο Μπράουν είπε ότι αν δεν υπάρξει συντονισμένη δράση από τους υπουργούς Οικονομικών και τους κεντρικούς τραπεζίτες, η επερχόμενη ύφεση θα μπορούσε να προσλάβει διαστάσεις ανάλογες της Μεγάλης Υφεσης του 1930.

Ο κατάλογος τέτοιου τύπου δηλώσεων και εκτιμήσεων είναι μακρύς και υποδηλώνει ελάχιστη αισιοδοξία ότι το διάστημα του «παγώματος» των δασμών θα αξιοποιηθεί ώστε να υπάρξουν συναινετικές και όχι επώδυνες λύσεις.

Η αδύνατη επαναβιομηχάνιση

Διακηρυγμένος στόχος του Τραμπ είναι η επαναβιομηχάνιση των ΗΠΑ. Εδώ ακριβώς εντοπίζεται το μέγα πρόβλημα για τις ΗΠΑ: όχι μόνο η βιομηχανική τους βάση έχει εξασθενίσει, αλλά έχουν χάσει -και σε αυτό δεν υπάρχει πλέον επιστροφή- το πλεονέκτημα να αποτελούν το «εργοστάσιο του κόσμου». Τα σκήπτρα αυτά κατέχει πλέον η Κίνα, η οποία μάλιστα διευρύνει αυτό το πλεονέκτημά της με ραγδαίους ρυθμούς.

Ενα μικρό απάνθισμα σχετικών στοιχείων (βλέπε σχετικά γραφήματα) το κάνουν αυτό εντελώς ξεκάθαρο:

● Το μερίδιο της Κίνας στη διεθνή μεταποίηση ήταν 31% το 2024 και αυξάνεται με ρυθμούς που θα το εκτινάξουν σε 45% έως το 2030, σύμφωνα με εκτιμήσεις έκθεσης του ΟΗΕ.

● Η Κίνα είναι μακράν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας αυτοκινήτων στον κόσμο, με 5,7 εκατ. αυτοκίνητα, με δεύτερη την Ιαπωνία, τρίτο το Μεξικό, τέταρτη τη Γερμανία και πέμπτη τη Νότια Κορέα. Οι ΗΠΑ ακολουθούν μακράν στην έκτη θέση. Και εδώ, το πλεονέκτημα της Κίνας διευρύνεται ραγδαία, ιδιαίτερα στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα.

● Η Κίνα έχει επίσης κατατροπώσει τις αντιπάλους της και όσον αφορά την εγκατάσταση βιομηχανικών ρομπότ. Το 2023 εγκατέστησε 280.000 ρομπότ, υπερδιπλάσια από το άθροισμα των χωρών που ακολουθούν στη 2η θέση (Ιαπωνία), την τρίτη θέση (ΗΠΑ), την 4η θέση (Ν. Κορέα) και την 5η θέση (Γερμανία). Με τέτοιο ετήσιο ρυθμό εγκατάστασης ρομπότ έχει ήδη συντρίψει τον παγκόσμιο ανταγωνισμό.

Η κινεζική μεταποίηση έχει πλέον προ πολλού «μετακομίσει» από τα χαμηλότερα επίπεδα της κλίμακας της αξίας στα υψηλότερα, ανερχόμενη ραγδαία σε όλους τους τομείς: από τη ρομποτική στην αεροδιαστημική, από τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας (ανεμογεννήτριες και αιολικά πάρκα) στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, από τα μικροτσίπ στην πολεμική βιομηχανία. Ακόμη κι εκεί που ακόμη υστερεί σε σχέση με τις ΗΠΑ, «καταπίνει» την απόσταση προς την κορυφή με μεγάλη ταχύτητα.

Τεράστιο έλλειμμα ισοζυγίου

Από 400 δισ. δολάρια το 2016, το αμερικανικό έλλειμμα του ισοζυγίου αυξήθηκε σε 1 τρισ. 133,62 εκατ. δολάρια το 2024! Πρόκειται για αδιανόητο άλμα κατά 183,4%. Δεν πρόκειται λοιπόν μόνο για το τεράστιο ύψος του ελλείμματος, αλλά και για το γεγονός ότι αυτό αυξάνεται ραγδαία.

Μια ματιά στη λίστα των χωρών προς τις οποίες οι ΗΠΑ έχουν το μεγαλύτερο εμπορικό έλλειμμα λύνει μερικές ακόμη απορίες σχετικά με το «γιατί γίνεται αυτό που γίνεται»:

■ Ελλειμμα με Κίνα: 295 δισ. δολάρια

■ Ελλειμμα με Ε.Ε: 236 δισ. δολάρια

■ Ελλειμμα με Μεξικό: 12 δισ. δολάρια

■ Ελλειμμα προς Βιετνάμ: 123 δισ. δολάρια

■ Ελλειμμα προς Ταϊβάν: 75 δισ. δολάρια

■ Ελλειμμα προς Ιαπωνία: 68 δισ. δολάρια

■ Ελλειμμα προς Ν. Κορέα: 66 δισ. δολάρια

■ Ελλειμμα προς Καναδά: 63 δισ. δολάρια

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι στις χώρες με τις οποίες έχει το υψηλότερο εμπορικό έλλειμμα έχει στρέψει τα βέλη του ο Τραμπ ούτε ότι οι χώρες αυτές αντιλαμβάνονται την αιτία αυτής της εχθρότητας και αρνούνται να «υποταχτούν», αφού το οικονομικό αντικείμενο της διαμάχης είναι γι’ αυτές πολύ μεγάλο.

Τεράστιο δημοσιονομικό έλλειμμα

Ακόμη χειρότερα είναι τα πράγματα όσον αφορά το δημοσιονομικό πρόβλημα των ΗΠΑ. Το δημοσιονομικό έλλειμμα (συνολικό έλλειμμα του προϋπολογισμού) καλπάζει ανεξέλεγκτο, το ίδιο και το δημόσιο χρέος.

Τα στοιχεία του δημοσιονομικού εκτροχιασμού είναι εντυπωσιακά:

● Το δημόσιο χρέος έχει φτάσει τα 36,5 τρισ. δολάρια ή 123% του ΑΕΠ και αντιστοιχεί περίπου στο 1/3 του παγκόσμιου ΑΕΠ και στο 1/3 του παγκόσμιου κυβερνητικού χρέους. Είναι υπερδιπλάσιο σε σχέση με το 2000 (όταν ήταν 59,2% του ΑΕΠ) και υπερτριπλάσιο του 1980 (όταν ήταν 34,5% του ΑΕΠ). Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκτιμά ότι θα φθάσει στο 130% του ΑΕΠ πριν το 2030, ενώ η Επιτροπή του Κογκρέσου για τον προϋπολογισμό εκτιμά ότι θα εκτιναχτεί στο 166% του ΑΕΠ το 2054.

● Το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού, που τροφοδοτεί το χρέος, καλπάζει: Το δημοσιονομικό έτος 2024 (στις ΗΠΑ το δημοσιονομικό έτος αφορά την περίοδο από τον Οκτώβριο έως τον Σεπτέμβριο του επόμενου έτους) ανήλθε σε 1,8 τρισ. δολάρια. Το πρώτο εξάμηνο του νέου δημοσιονομικού έτους (Οκτώβριος 2024 - Μάρτιος 2025) ανήλθε σε 1,3 τρισ. δολάρια.

● Η ετήσια δαπάνη για τόκους του δημόσιου χρέους ξεπέρασε το όριο του 1 τρισ. δολάρια, ενώ οι ΗΠΑ θα πρέπει να δανειστούν από τις αγορές την επόμενη τριετία 7,5 τρισ. δολάρια!

● Οσον αφορά τη δομή των δαπανών, που ανέρχονται σε 7 τρισ. δολάρια, 1,5 τρισ. αφορά την κοινωνική ασφάλιση, 1,7 τρισ. αφορά την υγειονομική περίθαλψη, 1 τρισ. τους τόκους του δημόσιου χρέους και σχεδόν 900 δισ. δολάρια τις στρατιωτικές δαπάνες.

Γιατί ο Τραμπ επιμένει στους δασμούς

Το σχέδιο του dealer Τραμπ είναι ομολογημένο και αφορά τόσο τη σωτηρία της υπερδύναμης όσο και τα ιδιοτελή ταξικά σχέδια να ενισχύσει με ένα νέο «γενναίο» πακέτο φοροαπαλλαγών τους υπερπλούσιους, αλλά και να επιδοτήσει την ανάταξη της στρατιωτικής βιομηχανίας και των επενδύσεων (για να πετύχει την υπεσχημένη «επαναβιομηχάνιση»). Με δεδομένα το τεράστιο εμπορικό και δημοσιονομικό έλλειμμα και το δυσθεώρητο χρέος, η «εξίσωση» δεν βγαίνει χωρίς έναν υψηλό δασμο-φόρο προς όλους τους βασικούς ανταγωνιστές του (και πολύ περισσότερους, αν σκεφτούμε ότι οι ανταποδοτικοί δασμοί αφορούν 75 χώρες). Η «εξίσωση δεν βγαίνει» επίσης χωρίς «τυφλές» περικοπές εξαιρετικής ωμότητας όπως αυτές που επιχειρεί ο Ιλον Μασκ κατεδαφίζοντας ολόκληρα «οικοδομικά τετράγωνα» του αμερικανικού Δημοσίου. Η «εξίσωση δεν βγαίνει», τέλος, χωρίς άμεση συσχέτιση των νέων τεχνολογιών με το «πρόταγμα» της στρατιωτικοποίησης και της άνθησης της στρατιωτικής βιομηχανίας.

Δεν πρόκειται για «ελεύθερες» επιλογές, αλλά για υποχρεωτική διαδρομή - και ο ένοικος του Λευκού Οίκου ήρθε για να «τελειώσει τη δουλειά»... Το αν το σχέδιο θα ευοδωθεί, είναι μια άλλη συζήτηση.

Σκληρή «λιτότητα στο χακί»

Ο παγκόσμιος δασμο-φόρος του Τραμπ, ανεξάρτητα από το τελικό του ύψος κατά χώρα, θα επηρεάσει αρνητικά το παγκόσμιο εμπόριο και τους ρυθμούς ανάπτυξης, με την οικονομία των ΗΠΑ αλλά και την ευρωπαϊκή να φλερτάρουν με την ύφεση. Ο παράγοντας όμως που μπορεί να κάνει τη μεγάλη ζημιά είναι η κρίση εμπιστοσύνης όλων προς όλους και η έλλειψη οποιασδήποτε σταθεράς, από αυτές που ευνοούν το εμπόριο και τις επενδύσεις. Πρόκειται για πόλεμο εμπορικό, αναπόφευκτα και νομισματικό, που φέρνει κατακερματισμό και «καχυποψία». Ολα αυτά αναπότρεπτα αυξάνουν τους γεωπολιτικούς κινδύνους και τις απειλές για όλες τις πλευρές και κάνουν τις συμμαχίες βραχύβιες και ρευστές.

Μέχρι και τη νίκη του Τραμπ στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του περασμένου Νοεμβρίου, το βασικό σενάριο ήταν ο οικονομικός και επενδυτικός ανταγωνισμός μεταξύ ΗΠΑ, Κίνας και Ευρωπαϊκής Ενωσης, στο πλαίσιο του οποίου κυριαρχούσαν οι προσπάθειες για στήριξη του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος κάθε πόλου με κινητοποίηση επενδύσεων στους τομείς αιχμής των «πράσινων» τεχνολογιών, της ΑΙ και του λογισμικού. Στην Ε.Ε., η έκθεση Ντράγκι περιείχε προτάσεις για κινητοποίηση πόρων ύψους 800 δισ. ευρώ με έμφαση στην ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Ομως η νίκη του Τραμπ στις αμερικανικές εκλογές, η εγκατάστασή του στον Λευκό Οίκο τον Φεβρουάριο και η πολιτική του στο Ουκρανικό και στη συνέχεια στο θέμα των δασμών έφεραν μια αποφασιστική μετατόπιση στις εμφάσεις, προς τη στρατιωτικοποίηση. Ιδιαίτερα στην Ε.Ε., το κέντρο βάρους μετατοπίζεται στις στρατιωτικές δαπάνες και τους εξοπλισμούς:

● Οι επενδύσεις εκατοντάδων δισ. ευρώ θα αφορούν κυρίως στρατιωτικές δαπάνες και δαπάνες για υποδομές, στο πλαίσιο των οποίων κινητοποιείται σειρά «εργαλείων πολιτικής»: κοινός δανεισμός (πολεμικά ομόλογα), χαμηλότοκα δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, αξιοποίηση των αδιάθετων κονδυλίων από τις χρηματοδοτήσεις του Ταμείου Ανάκαμψης, εθνικοί πόροι.

● Οσον αφορά τις νέες τεχνολογίες, η έμφαση μετατοπίζεται επίσης στις τεχνολογίες «διπλής χρήσης», τόσο για ειρηνικούς όσο και για στρατιωτικούς σκοπούς.

Είναι φανερό ότι υπάρχει «αλλαγή υποδείγματος»: από τον άξονα «πράσινες» - ψηφιακές επενδύσεις μετατοπιζόμαστε στον άξονα «αμυντικές» - ψηφιακές επενδύσεις. Η στρατιωτική βιομηχανία είναι πλέον ο βασικός μοχλός της «επαναβιομηχάνισης».

Ετσι και η επερχόμενη νέα σκληρή λιτότητα ντύνεται με τα χρώματα του δασμοπολέμου και της ύφεσης, αλλά και στο χακί της στρατιωτικοποίησης. Διότι, για μία ακόμη φορά, ο «λογαριασμός» θα πάει στους συνήθειες αποδέκτες: την κοινωνική πλειονότητα των μισθωτών εργαζομένων και ιδιαίτερα τα φτωχότερα λαϊκά στρώματα. Τι θα περιλαμβάνει:

● Το κόστος του καταστροφικού «κοκτέιλ» της οικονομικής επιβράδυνσης-ύφεσης-χρηματοπιστωτικής αστάθειας-υπερχρέωσης -πληθωρισμού: μείωση πραγματικού εισοδήματος, αυξημένη πίεση στα νοικοκυριά που εξυπηρετούν δάνεια, αύξηση ανεργίας και επισφάλειας στην εργασία.

● Το κόστος της στρατιωτικοποίησης: το οποίο μεταφράζεται σε αύξηση των ελλειμμάτων και του χρέους, που θα «αντισταθμιστούν» με περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες. Οποιοι τυχόν αμφιβάλλουν γι’ αυτό, ας ακούσουν κάποιον... αρμόδιο, τον υπουργό Προϋπολογισμού του Βελγίου Βίνσεντ Βαν Πέτεγκεμ. Μεγάλες αυξήσεις στις αμυντικές δαπάνες θα οδηγήσουν σε περικοπές πρόνοιας, προειδοποίησε ο Βαν Πέτεγκεμ, ο οποίος σε δηλώσεις του στους Financial Times είπε: «Κάθε ευρώ που είναι έλλειμμα σήμερα είναι ένα ευρώ που θα είναι χρέος αύριο, και αυτό το χρέος θα είναι μια μέρα φόρος ή περικοπή και στο κράτος κοινωνικής πρόνοιας. Η άμυνα απαιτεί σίγουρα την πλήρη προσοχή μας, αλλά και η βιωσιμότητα του κοινωνικού μας κράτους».

Οσον αφορά την Ελλάδα, δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο ότι η αθρόα αρθρογραφία-προϊόν διαρροών από το υπουργείο Οικονομικών και το Μαξίμου περί 2,4 δισ. ευρώ «δημοσιονομικού χώρου» που δημιουργεί η εξαίρεση αμυντικών δαπανών από το έλλειμμα και μπορούν να χρηματοδοτήσουν μέτρα κοινωνικής στήριξης, έχει το τελευταίο διάστημα επιμελώς αποσυρθεί...

Οπως μόνο η «Εφ.Συν.» είχε τονίσει, η στρατιωτικοποίηση δεν είναι προάγγελος μέτρων κοινωνικής στήριξης, αλλά νέου κύκλου λιτότητας (βλ. «Κανόνια αντί για βούτυρο στο όνομα της... ειρήνης», «Εφ.Συν.» 22/3/2025)

Eπαναβιομηχάνιση μέσω δασμών

Ο Μπάιντεν εμπνεύστηκε μια στρατηγική στον ανταγωνισμό με την Κίνα, που συνδύαζε τον πόλεμο στην Ουκρανία «μέχρι τον τελευταίο Ουκρανό» με ένα μεγάλο χρηματοδοτικό πακέτο για εναλλακτικές μορφές ενέργειας και νέες τεχνολογίες. Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, χρησιμοποίησε το βασικό πλεονέκτημα των ΗΠΑ, το δολάριο, και τις ισχυρές χρηματαγορές, για να εξοβελίσει τη Ρωσία με πρωτοφανείς κυρώσεις. Οχι μόνο δεν τα κατάφερε, αλλά «πέτυχε» να εγκαταστήσει την ανασφάλεια στις διεθνείς σχέσεις των ΗΠΑ, απομακρύνοντας παραδοσιακούς ή δυνητικούς συμμάχους και πυκνώνοντας τις γραμμές των BRICKS, επειδή ακριβώς χρησιμοποίησε το αμερικανικό πλεονέκτημα ως γεωπολιτικό όπλο.

Ο παράδοξος -και από πολλές απόψεις παράλογος- «οικονομισμός» του Τραμπ, με τον παγκόσμιο δασμο-φόρο εναντίον όλων αδιακρίτως, στο όνομα αυτή τη φορά της ισχύος του δολαρίου, αποξενώνει για δεύτερη φορά παραδοσιακούς ή δυνητικούς συμμάχους των ΗΠΑ και προκαλεί ήδη αντι-συσπειρώσεις, υπονομεύοντας ξανά την αξιοπιστία του δολαρίου.

Οταν, το 1971, ο Τζον Κόναλι, τότε ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών, είχε δηλώσει ωμά στους Ευρωπαίους ομολόγους του ότι το δολάριο είναι «το νόμισμά μας, αλλά είναι ταυτόχρονα το δικό σας πρόβλημα», ήταν μια εντελώς διαφορετική συγκυρία.

Οταν στα τέλη του 19ου αιώνα οι ΗΠΑ επέβαλαν δασμούς στα εισαγόμενα προϊόντα, για να προστατέψουν τη βιομηχανική τους βάση, αυτό είχε νόημα -και είχε και αποτέλεσμα-, ήταν μια ανερχόμενη βιομηχανική δύναμη που ήθελε να κερδίσει χρόνο. Οταν έγινε το βιομηχανικό «εργοστάσιο του κόσμου», εγκατέλειψε τους δασμούς και κήρυξε το ελεύθερο εμπόριο.

Η προσφυγή στον προστατευτισμό των δασμών, το 1930, έφερε καταστροφικά αποτελέσματα, επιδεινώνοντας την κρίση που ξέσπασε το 1929. Στον μεταπολεμικό κολοφώνα της ισχύος της, η αμερικανική αυτοκρατορία ήταν ο θεματοφύλακας του παγκόσμιου εμπορίου. Η Ιστορία έχει δείξει ότι για μια οικονομική αυτοκρατορία, που έχει περάσει από το ανώτερο σημείο της ισχύος της, η προσφυγή στον προστατευτισμό των δασμών μάλλον επιταχύνει την πτώση της, παρά βοηθάει στην ανάκαμψη της ισχύος της –όπως απέδειξε η εμπειρία της βρετανικής αυτοκρατορίας.

Ο Τραμπ ήδη επέβαλε, στην ουσία, ένα καθεστώς απαγόρευσης του διμερούς εμπορίου με την Κίνα σε μεγάλο ποσοστό. Η Apple, που κινδύνευσε να καταρρεύσει, γιατί κατασκευάζει πολλά από τα προϊόντα της στην Κίνα, σχεδιάζει να μεταφέρει τις γραμμές παραγωγής στην Ινδία –αλλά χρειάζεται χρόνο. Ο ίδιος λόγος για τον οποίο στη δεκαετία του ’90 οι γραμμές παραγωγής μετακινήθηκαν από τις ΗΠΑ στην περιφέρεια (Κίνα κ.λπ.) εξακολουθεί να ισχύει. Αν δεν είναι η Κίνα, θα είναι η Ινδία, το Βιετνάμ, η Μαλαισία.

Οπως δήλωσε την περασμένη βδομάδα ο Βρετανός συντηρητικός ιστορικός Νάιλ Φέργκιουσον, «το να προσπαθείς να πετύχεις την επαναβιομηχάνιση με τους δασμούς, είναι σαν να προσπαθείς να επιδιορθώσεις έναν υπολογιστή χτυπώντας τον με μια βαριοπούλα»…