Ergasianews.gr Η δυνατή φωνή του κόσμου της μισθωτής εργασίας!
Την ανάπτυξη μηχανισμού «...τεχνητής νοημοσύνης με εφαρμογή στην ηλεκτρονική συνταγογράφηση» προκρίνει ο υπουργός Υγείας, Σπυρίδων-Αδωνις Γεωργιάδης, εστιάζοντας κυρίως σε λειτουργίες και «μηχανισμούς» για την «ανάκτηση», «ανάλυση», «διακυβέρνηση», «διάθεση» των δεδομένων, καθώς και μια σειρά σχετικές συνοδευτικές υπηρεσίες. Κυρίαρχη στην υπουργική απόφαση (βλ. ΑΔΑ: ΨΥΨΦ465ΦΥΟ-ΥΧ3, με ημερομηνία 2 Απριλίου 2025) είναι η λέξη «δεδομένα» και για τον σκοπό αυτόν διαθέτει «πιλοτικά» 5,58 εκατ. ευρώ από το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης 2021-2025, με ημερομηνία λήξης της πράξης στις 30 Ιουνίου 2026, ενώ αφήνει παραθυράκια για παρατάσεις και πέραν του 18μήνου, αφού πρακτικά ο βασικός χρόνος αρκεί μόνο για... απορρόφηση κονδυλίων με βάση έτοιμες «βιβλιοθήκες» εφαρμογών και όχι για σοβαρή μελέτη και ανάπτυξη καινοτόμων εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης, η οποία μεταξύ άλλων απαιτεί «υπερυπολογιστές» και τεράστια κονδύλια για να μην κοροϊδευόμαστε και μεταξύ μας.
Παρότι τόσο ο τομέας των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών όσο και αυτός της Τεχνητής Νοημοσύνης βασίζονται σε σαφείς μεθοδολογίες και διεθνείς πρακτικές, η συγκεκριμένη υπουργική απόφαση εμφανίζει σοβαρότατες ανεπάρκειες, σύμφωνα με την Ενωση Πληροφορικών Ελλάδας – τον κατεξοχήν αρμόδιο κλαδικό φορέα ικανό να διατυπώσει παρατηρήσεις ως εμπειρογνώμονας και στα δύο αντικείμενα με βάση το δημόσιο συμφέρον και το κοινωνικό όφελος από κάθε τέτοια δράση. Η Ενωση έχει ήδη απευθύνει συγκεκριμένα ερωτήματα προς τον υπουργό Υγείας από τις 7 Απριλίου, τα οποία παραμένουν αναπάντητα, γι’ αυτό και τα επαναφέρουμε δημόσια.
Για ένα τόσο μεγάλο και θεωρητικώς καινοτόμο τεχνικό έργο αξίας αρκετών εκατ. ευρώ, ο υπουργός αρκείται σε αόριστη περιγραφή μόλις 2,5 σελίδων και παρότι το κεντρικό αντικείμενο είναι η διαχείριση ευαίσθητων ιατρικών δεδομένων και η τεχνητή νοημοσύνη, σε κανένα από τα δύο δεν υπάρχει τεχνική περιγραφή των προδιαγραφών ή απαιτήσεων. Επιπλέον, δεν υπάρχει πουθενά τεχνική περιγραφή και κριτήρια αξιολόγησης των παραδοτέων, ούτε αναλυτική περιγραφή τι ακριβώς διερευνά-αξιολογεί ο συγκεκριμένος «πιλότος», ώστε σε δεύτερο στάδιο να υπάρξει σχετική απόφαση για κάτι, όπως συμβαίνει με κάθε «πιλοτικό» έργο (π.χ. την ανάπτυξη ενός μεγαλύτερου συστήματος με περαιτέρω λειτουργίες και δυνατότητες ή, αντίθετα, την τεκμηριωμένη απόρριψη μιας τέτοιας απόφασης).
Το «πιλοτικό» έργο θα υλοποιεί «συγκεκριμένες εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης οι οποίες θα οριστικοποιηθούν στη μελέτη εφαρμογής που θα εκπονηθεί και θα δύνανται να αφορούν ενδεικτικά τον εντοπισμό και την αποτροπή απάτης, τη διαχείριση ασθενών, τον αυτόματο έλεγχο ανάγκης συνταγογράφησης, έλεγχο πολυφαρμακίας, αυτόματες υπενθυμίσεις λήψης φαρμάκων κ.λπ.», δηλαδή όχι κάτι ιδιαίτερα «έξυπνο» –που θα μπορούσε να παραπέμπει και σε απλή διαχείριση ερωτημάτων στη βάση δεδομένων της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης–, αλλά απολύτως παρεμβατικό και... παράνομο (εφόσον επιχειρεί να λανσαριστεί ως τεχνητή νοημοσύνη).
Κατά την πάγια (λανθασμένη) ελληνική πρακτική στο Δημόσιο, στο έγγραφο γίνεται μια πολύ γενική αναφορά μελέτης ελέγχου συμμόρφωσης ως προς τον ευρωπαϊκό Κώδικα για την τεχνητή νοημοσύνη, ενώ αγνοείται πλήρως το ζήτημα της συμμόρφωσης με τον εξίσου σημαντικό Κανονισμό για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (GDPR) –το οποίο σε κάθε περίπτωση είναι υποχρεωτικό– και των ιδιαιτέρως ευαίσθητων ιατρικών δεδομένων, με μια γενική αναφορά (στο δεύτερο παραδοτέο) σε «μελέτη», όχι συγκεκριμένα σε σύμφωνο επεξεργασίας δεδομένων με νομική ισχύ-δέσμευση, συνεπώς καμία δέσμευση-πρόβλεψη ούτε για ορισμό DPO (Data Protection Officer) σύμφωνα με όσα απαιτούνται στον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων. Οπως μπορείτε να υποψιαστείτε, δεν ορίζεται ούτε ο αποδέκτης-χρήσης των δεδομένων, δεν υπάρχει κανονισμός χρήσης των δεδομένων και των υπηρεσιών που θα αναπτυχθούν, ούτε καν αν πρόκειται για δημόσιο ή ιδιωτικό φορέα.
Φύκια για μεταξωτές κορδέλες
Το πιθανώς «χαμηλό IQ» της συγκεκριμένης υλοποίησης τεχνητής νοημοσύνης στην ηλεκτρονική συνταγογράφηση –πέρα από την «απορρόφηση» 5,58 εκατ. ευρώ– έχει και τα... θετικά του, αφού μια εφαρμογή για «αυτόματο έλεγχο ανάγκης συνταγογράφησης» ισοδυναμεί με... σοβαρή παραβίαση του ευρωπαϊκού Κώδικα για την τεχνητή νοημοσύνη (EU A.I. act), παράνομη σκιαγράφηση προφίλ (profiling) και χρήση ιατρικών δεδομένων χωρίς ρητή άδεια του υποκειμένου, δίνοντας σε μια μηχανή (αντί υποστήριξης σε επιτροπή γιατρών) τη δυνατότητα απόφασης επί θεμάτων «ζωής ή θανάτου» – δηλαδή αδιανόητα πράγματα.
Το έγγραφο καταγράφει γενικές απαιτήσεις και «μηχανισμούς», αλλά όχι συγκεκριμένες λειτουργίες που οφείλει να υλοποιεί το «πιλοτικό» σύστημα που θα αναπτυχθεί, επιτρέποντας πρακτικά σε μια Επιτροπή να παραλάβει ένα «χαζό» σύστημα που θέτει προκαθορισμένα ερωτήματα σε μια βάση δεδομένων, ως «τεχνητή νοημοσύνη». Αντίστοιχα, αναφέρονται «Υπηρεσίες Εκπαίδευσης», αλλά όχι και παράδοση σχετικού εκπαιδευτικού υλικού. Σημειώνεται ότι οι «αναφορές εκπαίδευσης» που αναφέρονται αφορούν τη διαδικασία ανάπτυξης και όχι το αποτέλεσμα-παραδοτέο της συγκεκριμένης υπηρεσίας που θα έπρεπε να προβλέπεται ως αυτόνομο παραδοτέο και να περιγράφεται με ακρίβεια. Τέλος, η απόφαση προβλέπει αόριστα και «εγγύηση» κατ’ ελάχιστο για δύο έτη, χωρίς να διευκρινίζει τι ακριβώς θα εγγυάται – πρακτικά, θα μπορούσε να αποδεχτεί τη χρήση κάποιου τυπικού server, χωρίς καμία ενημέρωση ασφάλειας ή εγγυημένη διαθεσιμότητα για αυτό το διάστημα.
Και Ειδική Γραμματεία για την Τεχνητή Νοημοσύνη
Τη δημιουργία νέας Ειδικής Γραμματείας για την Τεχνητή Νοημοσύνη προωθεί ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Δημήτρης Παπαστεργίου. Στόχος της νέας δομής είναι «να καταστήσει τη χώρα πιο ανταγωνιστική στην ψηφιακή εποχή, ενώ παράλληλα θα αποτελέσει έναν καθοριστικό παράγοντα για την εφαρμογή στρατηγικών και πολιτικών, που αφορούν την Τ.Ν. και τα δεδομένα», σύμφωνα με όσα δήλωσε ο υπουργός στο Φόρουμ των Δελφών. Η δημιουργία της Γραμματείας συνδέεται άμεσα με την ολοκλήρωση της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την τεχνητή νοημοσύνη και με τον πρόσφατο κανονισμό της Ε.Ε. για τη διακυβέρνηση των δεδομένων, εστιάζοντας κυρίως στα δεδομένα, καθώς «η Τ.Ν. δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς την ύπαρξη δεδομένων». Πρακτικά, η κυβέρνηση ενσωματώνει τον Κανονισμό 2022/868 για τη διακυβέρνηση των δεδομένων, ο οποίος προβλέπει τη δημιουργία data offices στα υπουργεία, ώστε να διασφαλιστεί η σωστή συλλογή, επεξεργασία και διάθεση των δεδομένων.
Η νέα Γραμματεία που δημιουργείται θα έχει κύριο μέλημα τη διαχείριση αυτών των δεδομένων και τη διασφάλιση ότι θα είναι διαθέσιμα για τις ανάγκες της τεχνητής νοημοσύνης, «χωρίς να παραβιάζεται η προστασία των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων», σύμφωνα με τον κ. Παπαστεργίου, ο οποίος αποκάλυψε ότι βρίσκεται σε εξέλιξη η συλλογή και ψηφιοποίηση μεγάλων όγκων έγχαρτου υλικού από δημόσιες υπηρεσίες, με στόχο να δημιουργηθεί μία βάση δεδομένων που θα μπορεί να τροφοδοτεί τις τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης, εκτιμώντας ότι οι συλλεγόμενες πληροφορίες θα φτάσουν το 1,2 δισ. σελίδες και συνέδεσε αυτή την πρωτοβουλία με την κατασκευή του υπερυπολογιστή «Δαίδαλος» στο Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου. Ο κ. Παπαστεργίου τόνισε ότι τα δεδομένα και οι υποδομές που αναπτύσσονται απευθύνονται σε νεοφυείς επιχειρήσεις. Ας φροντίσει όμως πρώτα να φτιάξει μια ολοκληρωμένη εθνική πολιτική διαχείρισης δεδομένων και να αντιμετωπίσει τους crawlers, τις «αράχνες» και τα spiderbots που «σαρώνουν» τις βάσεις δεδομένων για να «εκπαιδεύσουν» τις εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης.
Αν μεταφράζουμε σωστά όσα είπε ο υπουργός, θα πρέπει να αισθανθούμε... εθνική ανάταση που θα διαθέσουμε οργανωμένα τα δεδομένα μας για την εκπαίδευση εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης, αντί να επενδύσουμε στην πραγματική καινοτομία. Εάν δεν θέσουμε τώρα τα κατάλληλα όρια, κινδυνεύουμε να δημιουργηθούν τετελεσμένα που θα στρεβλώνουν θεμελιώδεις κανόνες.
Χρόνια σπατάλη κονδυλίων με πρόταγμα την «απορρόφηση»
Η απουσία θεσμικού πλαισίου διασφάλισης ποιότητας σε έργα Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) έχει αναδείξει ως αυτοσκοπό στο Δημόσιο την «απορρόφηση» κονδυλίων, χωρίς στρατηγικό πλάνο και στόχο, χωρίς έλεγχο αποτελέσματος με αντικειμενικούς ποσοτικούς δείκτες –το συγκεκριμένο έργο ακολουθεί αυτή την παράδοση–, με αποτέλεσμα τη σπατάλη κονδυλίων με αντάλλαγμα κάποια «καθρεφτάκια» για ιθαγενείς.
Εδώ και δεκαετίες, από την εποχή των πρώτων σταδίων υλοποίησης και εφαρμογής του TAXIS, οι ίδιες ακριβώς εξαγγελίες για «ψηφιοποίηση» και «κομπιούτερ» που με κάποιο μαγικό τρόπο θα διασφάλιζαν εξάλειψη της φοροδιαφυγής και εκσυγχρονισμό των υποδομών του Δημοσίου. Στα χρόνια που μεσολάβησαν «απορροφήθηκαν» εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για παρόμοια έργα ΤΠΕ, τόσο σε σχέση με το TAXIS όσο και σε πολλά ακόμα πληροφοριακά συστήματα και πλατφόρμες. Σήμερα συνεχίζουν να «απορροφώνται» κονδύλια με τον ίδιο τρόπο, για τον ίδιο σκοπό, με τα ίδια απροσδιόριστα αποτελέσματα, αυτή τη φορά με το «Hype» της τεχνητής νοημοσύνης.
Παρατηρούμε ότι τόσο σε αυτή όσο και σε άλλες ανάλογες πράξεις, όπως ο ενιαίος ψηφιακός φάκελος και η ψηφιοποίηση των αρχείων των υποδομών του ΕΣΥ, υπάρχει τεράστια δυστοκία και παράλειψη συγκεκριμένης περιγραφής ως προς το πλάνο για τη διαχείριση αυτών των δεδομένων. Πρόκειται για τεράστιο και υπερπολύτιμο όγκο δεδομένων των πολιτών, για τον οποίο δεν αρκεί απλώς η διασφάλιση τυπικών μηχανισμών, όπως η ανωνυμοποίηση και τα πρωτόκολλα διαλειτουργικότητας. Απαιτείται σαφής περιγραφή, σε τεχνικό και νομικό επίπεδο, ως προς τη δημόσια διάθεσή τους για ερευνητικούς σκοπούς και τη δέσμευση δημοσίευσης, ανοιχτής πρόσβασης για όλους, των σχετικών δεδομένων και των αποτελεσμάτων ως αντιστάθμισμα, όπως ισχύει σε κάθε άλλο μέσο και μέθοδο χρηματοδότησης της Ερευνας & Ανάπτυξης, σύμφωνα με το σχετικό κανονιστικό πλαίσιο της Ε.Ε. Είναι αδιανόητο όλος αυτός ο όγκος των δεδομένων των πολιτών να διατεθεί σε «νεοφυείς» επιχειρήσεις (στην πραγματικότητα μεγάλες πολυεθνικές φαρμάκων) για την ανάπτυξη ιδίων προϊόντων και υπηρεσιών, χωρίς κανένα απολύτως όφελος για τους πολίτες στους οποίους ανήκουν τα δεδομένα αυτά και έχουν κάθε δικαίωμα να επιλέξουν ρητά τη συμμετοχή ή την εξαίρεσή τους από τέτοια δράση.
Το υπουργείο Υγείας και η ΗΔΙΚΑ ως ανάδοχος της συγκεκριμένης πράξης οφείλουν να θεσμοθετήσουν ένα σοβαρό και σύγχρονο πλαίσιο ανάπτυξης έργων πληροφορικής, εντάσσοντας με σεβασμό στα ιδιαιτέρως ευαίσθητα δεδομένα των πολιτών (προσωποποιημένα ή μη) και εξελίξεις όπως η τεχνητή νοημοσύνη (με τους προβλεπόμενους κανόνες), με βασικό άξονα το δημόσιο συμφέρον και το κοινωνικό όφελος.
