Ευρωπαϊκή υποκρισία για την προστασία των διεθνών υδάτων

Αν δεν το κάνουν τις επόμενες έξι εβδομάδες, η 3η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τους Ωκεανούς, που θα γίνει στη Νίκαια της Γαλλίας στις 9–11 Ιουνίου, κινδυνεύει να αποτελέσει χαμένη ευκαιρία παρά ορόσημο για την προστασία του θαλάσσιου οικοσυστήματος, όπως την ήθελε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή που έχει βάλει στόχο την επικύρωση της συμφωνίας πριν από τη Διάσκεψη.

Η συμφωνία, που υιοθετήθηκε τον Ιούνιο του 2022 και αποτελεί την τρίτη εφαρμοστική συμφωνία της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, είναι αποτέλεσμα διακρατικών διαπραγματεύσεων που μετρούν σχεδόν δύο δεκαετίες. Μέχρι στιγμής, την έχουν υπογράψει 111 χώρες (επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ενωση ως περιφερειακός οικονομικός οργανισμός και το παλαιστινιακό κράτος), οι περισσότερες τον Σεπτέμβριο του 2022, όταν άνοιξε η διαδικασία των υπογραφών, δηλώνοντας έτσι την αρχική πρόθεσή τους να την επικυρώσουν.

Εξαφάνιση ειδών

Για να τεθεί σε ισχύ η συμφωνία και να ξεκινήσει να εφαρμόζεται, χρειάζεται να επικυρωθεί από τουλάχιστον 60 κράτη. Μέχρι στιγμής, η επικύρωση έχει ολοκληρωθεί μόνο από 19 κράτη, από τα οποία μόνο τα δύο ανήκουν στην Ε.Ε., η Γαλλία και η Ισπανία, που την επικύρωσαν στις αρχές Φεβρουαρίου. Αλλα τρία ευρωπαϊκά κράτη, η Σλοβενία, η Ρουμανία και η Λετονία, έχουν επικυρώσει τη συμφωνία αλλά δεν έχουν καταθέσει ακόμη τα έγγραφα στον ΟΗΕ, εξ ου και δεν συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο της ιστοσελίδας της «Συμμαχίας για τα διεθνή ύδατα» (highseasalliance.org) που παρακολουθεί τις εξελίξεις.

Για να είναι εφικτός ο βασικός στόχος της συμφωνίας να τεθεί σε καθεστώς προστασίας το 30% των διεθνών υδάτων μέχρι το 2030, ώστε να αποτραπεί η εξαφάνιση ειδών και να αντιμετωπιστεί η σοβαρή διαταραχή της ισορροπίας του οικοσυστήματος, τα κράτη πρέπει να ξεπεράσουν τον εαυτό τους.

Σύμφωνα με δημοσίευμα της ηλεκτρονικής επιθεώρησης «npj Ocean Sustainability», που ειδικεύεται σε ζητήματα βιωσιμότητας του θαλάσσιου οικοσυστήματος, οι 27 διεθνείς συμφωνίες για το περιβάλλον που θεσπίστηκαν από το 1970 χρειάστηκαν κατά μέσο όρο 1.678 ημέρες, περίπου 4,5 χρόνια, από την υπογραφή τους μέχρι να τεθούν σε ισχύ.

Οι πέντε διεθνείς συμφωνίες με αντικείμενο τον παγκόσμιο ωκεανό χρειάστηκαν κατά μέσο όρο 2.688 μέρες, περισσότερα από επτά χρόνια. Με αυτό τον ρυθμό, όπως επισημαίνει το δημοσίευμα, η συμφωνία για τα διεθνή ύδατα θα τεθεί σε ισχύ τον Απρίλιο του 2028 ή τον Ιανουάριο του 2031, πολύ αργά για να φέρει αποτέλεσμα μέχρι την προθεσμία του 2030!

Χρόνος χρειάζεται και για την εφαρμογή της συμφωνίας αφού τεθεί σε ισχύ. Μετά την κύρωση, προβλέπεται περίοδος 120 ημερών πριν τεθεί σε ισχύ, ενώ στη συνέχεια προβλέπεται να γίνει μέσα σε ένα έτος η πρώτη Διάσκεψη των μελών, όπου θα υπάρξουν αποφάσεις για τον προϋπολογισμό και τη διοικητική διάρθρωση του μηχανισμού που θα αναλάβει την εφαρμογή.

Κατάρρευση ωκεανών

Αλλά χρόνος δεν υπάρχει, όπως δείχνουν τα στοιχεία. Είναι τέτοια η υποβάθμιση του θαλάσσιου οικοσυστήματος λόγω υπερεκμετάλλευσης, υπεραλιείας, ρύπανσης και κλιματικής αλλαγής, που σε ορισμένες περιοχές είναι πια οριακή η ικανότητά του να αναπαράγεται.

Τις ημέρες που υπογραφόταν η συμφωνία για τα διεθνή ύδατα, τον Σεπτέμβριο του 2023, έκθεση της Greenpeace («Καμπανάκι Greenpeace για την υπεραλίευση», Τάσος Σαραντής, «Εφ.Συν.» 18/9/2023) διαπίστωνε αύξηση 8,5% της εμφανούς αλιευτικής δραστηριότητας στα διεθνή ύδατα από το 2018 ώς το 2022 και αύξηση 22,5% στις περιοχές που θεωρείται ότι χρειάζεται να τεθούν σε καθεστώς προστασίας. Τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, τα αποθέματα ερυθρού τόνου στον Ειρηνικό έχουν μειωθεί κατά 90%.

Το υπογράμμιζε και ο Τζον Κέρι, τότε ειδικός απεσταλμένος του Αμερικανού τότε προέδρου Μπάιντεν, στην περσινή 9η Διάσκεψη για τους Ωκεανούς στην Αθήνα: «Δεν υπάρχει χρόνος για ξεκούραση όταν απειλούνται περισσότερο από το 60% των κοραλλιογενών υφάλων που φιλοξενούν πάνω από το 25% της θαλάσσιας ζωής. Δεν υπάρχει χρόνος για ξεκούραση όταν γίνεται παράνομη συγκομιδή του ενός τρίτου των θαλασσινών που εισάγουμε.

Δεν υπάρχει χρόνος για ξεκούραση όταν προστατεύεται λιγότερο από το 3% των ωκεανών. Και δεν υπάρχει χρόνος για ξεκούραση όταν οι επιστήμονες μας λένε ότι οι ενέργειές μας την επόμενη δεκαετία θα καθορίσουν τελεσίδικα τη δυνατότητά μας να σταματήσουμε την κατάρρευση των ωκεανών και να αποτρέψουμε τα χειρότερα από την παγκόσμια κλιματική κρίση».

Περιβαλλοντικές και φιλοζωικές οργανώσεις χαρακτήρισαν φάρσα και υποκρισία τη Διάσκεψη, επισημαίνοντας όχι μόνο την αδράνεια της ελληνικής κυβέρνησης να προστατέψει την Ελληνική Τάφρο, αλλά και τις καταστροφικές επιπτώσεις των εξορύξεων που ετοιμάζονται.

Δεν υπάρχει επίσημη ενημέρωση πότε θα φέρει η ελληνική κυβέρνηση τη συμφωνία στη Βουλή για επικύρωση. Στις 2 Δεκεμβρίου 2024, στην ημερίδα που οργάνωσαν το WWF και η Greenpeace για τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές στην Ελλάδα, η Διονυσία Αυγερινοπούλου, πρόεδρος της Επιτροπής Προστασίας Περιβάλλοντος της Βουλής και ειδική απεσταλμένη του πρωθυπουργού για την Προστασία των Ωκεανών, σημείωνε ότι «στις αρχές του 2025, το υπουργείο Εξωτερικών με δική του πρωτοβουλία θα φέρει τη σύμβαση αυτή προς κύρωση στη Βουλή [...], άρα πράγματι θα πάμε τόσο στο Μπουσάν όσο και στη Νίκαια με κυρωμένη τη σύμβαση, ελπίζουμε, πρέπει να αναλάβει την πρωτοβουλία το υπουργείο Εξωτερικών». (Στο Μπουσάν της Κορέας διοργανώνεται η 10η Διεθνής Διάσκεψη για τους Ωκεανούς 28-30 Απριλίου.)

Το ελληνικό τμήμα της Greenpeace αναφέρει στην «Εφ.Συν.» ότι υπάρχουν συνεχείς υπομνήσεις και πιέσεις εκ μέρους περιβαλλοντικών ΜΚΟ προς την κυβέρνηση για την υλοποίηση της δέσμευσης και προς αυτήν την κατεύθυνση συνεργάζεται, εκτός από την Greenpeace και το WWF, μια συμμαχία οργανώσεων με πείρα στην προστασία θαλάσσιων περιοχών.

Επισημαίνει επίσης ότι μια χώρα όπως η Ελλάδα, με ιδιαίτερα σημαντική θαλάσσια βιοποικιλότητα, θα αποκομίσει σημαντικά οφέλη από την προστασία της θαλάσσιας ζωής και αναφέρεται σε συγκεκριμένα παραδείγματα στη Γυάρο και στη νήσο Περιστέρα στις Σποράδες, όπου καταγράφονται τα οφέλη από τη δημιουργία περιοχών αυστηρής προστασίας.

Υπογραμμίζει επίσης ότι η συμφωνία προβλέπει εργαλεία τήρησης της προστασίας των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών, κάτι πολύ σημαντικό για την Ελλάδα που έχει πρόβλημα εφαρμογής των μέτρων προστασίας. «Είναι μια ευκαιρία –και υποχρέωση– να δούμε στην πράξη τα οφέλη της ουσιαστικής προστασίας αντί απλώς να την έχουμε στα χαρτιά», λένε.

Διάσκεψη της Νίκαιας

Μέχρι στιγμής, έχει γίνει γνωστό από δημοσιεύματα ότι ο πρωθυπουργός θα παραστεί στη Διάσκεψη της Νίκαιας και θα μιλήσει την πρώτη μέρα των εργασιών, στις 9 Ιουνίου. Παρά τον επείγοντα χαρακτήρα που είχε δώσει στις φιλόδοξες εξαγγελίες του για την προστασία του περιβάλλοντος ο Κυριάκος Μητσοτάκης, τόσο στο Παγκόσμιο Συνέδριο της Διεθνούς Ενωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) στη Μασσαλία τον Σεπτέμβριο του 2021 όσο και πέρσι τον Απρίλιο στην 9η Διεθνή Διάσκεψη για τους Ωκεανούς, που φιλοξενήθηκε στην Αθήνα, στην πράξη ελάχιστα έχουν γίνει [βλ. διαπιστώσεις του Παρατηρητηρίου «weseayou» (weseayou.gr) στις σελ. 18-19].

Στα συρτάρια

Για να έχει να παρουσιάσει κάτι ο πρωθυπουργός στη Νίκαια, η κυβέρνηση αγκομαχά να ολοκληρώσει τις μελέτες για την οριοθέτηση των δύο θαλάσσιων πάρκων, ένα στο Νότιο Αιγαίο και ένα στο Ιόνιο, με στόχο να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση η νομοθετική ρύθμιση μόλις πριν από τη Διάσκεψη της Νίκαιας.

Παρόμοια αόριστη εικόνα για το χρονοδιάγραμμα επικύρωσης της συμφωνίας για τα διεθνή ύδατα παρατηρείται και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Το αυστριακό υπουργείο Εξωτερικών δηλώνει στην αυστριακή εφημερίδα Der Standard ότι προετοιμάζονται τα απαραίτητα έγγραφα για την κοινοβουλευτική έγκριση της συμφωνίας με στόχο να επικυρωθεί μέχρι το τέλος του έτους.

Στην Κροατία, η υπεύθυνη επικοινωνίας της Greenpeace, Μαρίτσα Τόμακ, ζητά από το υπουργείο Προστασίας του Περιβάλλοντος να ξεκινήσει επειγόντως τη διαδικασία επικύρωσης. «Η Κροατία, χώρα της οποίας η ταυτότητα είναι ζωτικά συνδεδεμένη με τη θάλασσα, θα έπρεπε να είναι μεταξύ των πρώτων [...].

»Από τότε που η Κροατία υπέγραψε τη συμφωνία, πριν από ενάμιση χρόνο, δεν έχουμε λάβει καμία πρόσθετη πληροφορία από τα αρμόδια θεσμικά όργανα για περαιτέρω ενέργειες», σημειώνει. Και υπογραμμίζει: «Πρόκειται για διεθνή διαδικασία πολύ μεγάλης σημασίας παγκοσμίως για να ξεχαστεί στα συρτάρια μαζεύοντας γραφειοκρατική σκόνη».

Στα μέσα Μαρτίου, επιστήμονες της Πολωνίας έστειλαν ανοιχτή επιστολή στον πρωθυπουργό Ντόναλντ Τουσκ, ζητώντας του να προχωρήσει στην κύρωση της συμφωνίας. Πολωνοί επιστήμονες έγραψαν ανοιχτή επιστολή προς τον πρωθυπουργό, ζητώντας την επικύρωση της Συνθήκης το συντομότερο δυνατό.

«Οι προφανείς προσπάθειες των Ευρωπαίων ηγετών για τη βελτίωση της ασφάλειας θα πρέπει να συνδεθούν με την προστασία, την εξερεύνηση και τη βιώσιμη χρήση των θαλάσσιων περιοχών πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας. Χωρίς αυτή τη σύνδεση, δεν μπορεί να βελτιωθεί πραγματικά η ασφάλεια των θαλασσών και των ωκεανών», αναφέρουν.

Τα δύο τρίτα

Στη Λιθουανία, το υπουργείο Εξωτερικών επισημαίνει ότι ζήτησε από τα αρμόδια όργανα ενημέρωση σχετικά με την αναγκαιότητα μιας νομοθετικής αλλαγής, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι θα γίνει η επικύρωση της συμφωνίας το συντομότερο.

Η συμφωνία BBNJ (Biological Diversity Beyond National Juristiction – Συμφωνία για τη διατήρηση και τη Βιώσιμη Χρήση Θαλάσσιας Βιοποικιλότητας σε Περιοχές Πέρα από την Εθνική Κυριαρχία) δίνει για πρώτη φορά τη δυνατότητα στη διεθνή κοινότητα να παρεμβαίνει για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος στο μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου ωκεανού, στα δύο τρίτα του, που βρίσκονται εκτός των ορίων των κυριαρχικών δικαιωμάτων των κρατών.

Προβλέπει, μεταξύ άλλων, να οριστούν μέχρι το 2030 προστατευόμενες περιοχές σε ποσοστό 30% των διεθνών υδάτων. Ο στόχος είναι συναφής με τις δεσμεύσεις του παγκόσμιου πλαισίου για τη βιοποικιλότητα το 2022, γνωστού ως Κούμινγκ-Μόντρεαλ (από την κινεζική και την καναδική πόλη όπου έγιναν οι διαπραγματεύσεις), να τεθεί σε καθεστώς προστασίας το 30% των χερσαίων και υδάτινων εκτάσεων μέχρι το 2030.

*Το άρθρο γράφτηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος PULSE, στο οποίο συμμετέχει κατ’ αποκλειστικότητα η «Εφ.Συν.». Συνεργάστηκαν: Kim Son Hoang (Der Standard - Αυστρία), Marina Kelava (H-Alter - Κροατία), Michał Kokot (Gazeta Wyborcza - Πολωνία), Sebastian Pricop (HotNews - Ρουμανία), Justė Ancevičiūtė (Delfi - Λιθουανία)