Οι πρώτοι εορτασμοί στην Ελλάδα

Η αρχή της βιομηχανικής ανάπτυξης στην Ελλάδα κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έφερε στο προσκήνιο την εργατική τάξη, συντέλεσε στην εμφάνιση νέων πολιτικών ρευμάτων και έγινε αφετηρία των πρώτων εργατικών αγώνων.

Η πρώτη απεργία έγινε το 1879 στη Σύρο και τρία χρόνια αργότερα λόγω παρατεταμένης οικονομικής κρίσης και της ανόδου των τιμών ξεκίνησε ένα μεγάλο απεργιακό κύμα, που συνεχίστηκε μέχρι το 1895.

Αυτά τα χρόνια έκαναν την εμφάνισή τους οι πρώτες σοσιαλιστικές ομάδες και έτσι θα ξεκινήσει ο εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς. Πρωταγωνιστικό ρόλο στη σοσιαλιστική κίνηση εκείνης της εποχής είχε ο Σταύρος Καλλέργης, από το Χουμέρι Μυλοποτάμου Κρήτης, ο οποίος από το 1885 συμμετείχε στην έκδοση του σοσιαλιστικού περιοδικού «Αρδην», που εξέδιδε ο Ιθακήσιος Πλάτων Δρακούλης, εμπνευσμένος από το αντίστοιχο ευρωπαϊκό κίνημα.

Σύμφωνα με την «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους» (Συλλογικό έργο, Εκδοτική Αθηνών, Τόμος ΙΔ’, σελ. 84) η αντίληψη του Δρακούλη στηριζόταν στο διπολικό σχήμα κεφάλαιο - εργασία. Δεν πρόβαλλε αιτήματα, αλλά απευθυνόταν στους εργάτες με σκοπό να τους «διαφωτίσει» για τα δικαιώματά τους.

Από το 1888, όμως, φαίνεται ότι αποστασιοποιείται ο Καλλέργης, που διαμορφώνει μια νέα κίνηση και διατυπώνει συγκεκριμένα αιτήματα, όχι τόσο προς το ιδιωτικό κεφάλαιο, όσο προς το κράτος. Η ίδρυση της Β’ Διεθνούς το 1889 στο Παρίσι ήταν ακόμη ένας λόγος για να εκδηλωθεί η ανυπομονησία για δράση των νεαρών σοσιαλιστών της Αθήνας και τον Μάιο του 1890 ο Καλλέργης ίδρυσε τον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο, με περισσότερα από 200 μέλη, κυρίως φοιτητές του Πολυτεχνείου. Παράλληλα, άρχισε να εκδίδει την εφημερίδα «Σοσιαλιστής» και ανέπτυξε ένα σοσιαλιστικό πρόγραμμα που ήταν ιδιαίτερα επαναστατικό για την εποχή του.

Ο ιστορικός Τάσος Βουρνάς γράφει («Ιστορία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας», Εκδόσεις Πατάκη, Τόμος Α’, σελ. 542) ότι ο Καλλέργης, «απαλλαγμένος από την κατά κάποιο τρόπο συντηρητική περίπτυξη του ομοϊδεάτη του Πλάτωνος Δρακούλη, με τον οποίο διαφώνησε ως προς την τακτική, οργανώνει με ζέση τις φοιτητικές μάζες και κηρύσσει έναν ιδιότυπο σοσιαλισμό, μίγμα ουτοπικού και μεταρρυθμιστικού, εμπνεόμενου από τις ιστορικές επαναστατικές παραδόσεις, ο οποίος βέβαια μόνο μακρινή σχέση είχε με τον επιστημονικό σοσιαλισμό του Μαρξ και του Ενγκελς».

Ετσι, στο πλαίσιο και της απόφασης της Β’ Διεθνούς για την καθιέρωση της Πρωτομαγιάς ως ημέρας μνήμης για τους εργάτες που έχασαν τη ζωή τους στη μεγάλη απεργία του 1886 στο Σικάγο και διεκδίκησης «για να καθοριστεί η εργάσιμη μέρα σε οκτώ ώρες», γίνεται την 1η Μαΐου 1891 στην Αθήνα ο πρώτος συμβολικός εορτασμός.

Ο Καλλέργης μαζί με άλλους 10 συντρόφους του, όλοι ιδρυτικά μέλη του Συλλόγου, φωτογραφήθηκαν, συμμετέχοντας συμβολικά στον εορτασμό της παγκόσμιας ημέρας των εργατών. Τον επόμενο χρόνο (1892) συγκεντρώθηκαν περίπου 30 άτομα στο Παναθηναϊκό Στάδιο, που ακόμα τότε δεν είχε διαμορφωθεί με τα μάρμαρα, και διαμαρτυρήθηκαν «εναντίον του πλουτοκρατικού καθεστώτος».

Ο πρώτος μεγάλος εορτασμός γίνεται στις 2 Μαΐου 1893, επίσης στο Στάδιο, με κεντρικό ομιλητή τον Καλλέργη.

Σύμφωνα με τον «Ριζοσπάστη» (τελευταία προσπέλαση 19.4.2025) η απόφαση για τον εορτασμό της Πρωτομαγιάς ελήφθη στη συνεδρίαση του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου στις 21 Φεβρουαρίου 1893, κατά την οποία εξελέγη τετραμελής επιτροπή για την προετοιμασία της εκδήλωσης.

Η εκδήλωση δεν έγινε Πρωτομαγιά διότι ήταν Σάββατο, εργάσιμη μέρα. Γι’ αυτό πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της 2ας Μαΐου.

Ο αριθμός των συμμετεχόντων δεν είναι προσδιορισμένος. Η εφημερίδα «Ακρόπολις» του Βλάση Γαβριηλίδη αναφέρει αόριστα ότι «συνήχθησαν πλείστοι εργατικοί άνθρωποι και άλλοι κύριοι εμφορούμενοι υπό των σοσιαλιστικών αρχών, φορόντες όλοι ερυθράς κονκάρδας», ενώ η συντηρητική «Εφημερίς» του Δ. Κορομηλά υπολόγισε τους συγκεντρωμένους σε 200.

Με το τέλος της συγκέντρωσης ο Καλλέργης κάλεσε τους συγκεντρωμένους να υπογράψουν ψήφισμα, με το οποίο εζητείτο η καθιέρωση της κυριακάτικης αργίας, του 8ωρου και η συνταξιοδότηση όσων καθίσταντο ανίκανοι για εργασία σε εργατικό ατύχημα. Σύμφωνα με την εφημερίδα «Σοσιαλιστής», συγκεντρώθηκαν σε μισή ώρα περίπου 500 υπογραφές, πιθανόν όσοι ήταν και οι συγκεντρωμένοι.

Το επόμενο διάστημα συγκεντρώθηκαν και άλλες υπογραφές, που ξεπέρασαν τις 1.000, και την 1η Δεκεμβρίου 1893 ο Καλλέργης παρέδωσε το ψήφισμα στον πρόεδρο της Βουλής, Β. Βουδούρη, για να διαβαστεί.

Ομως, η συνεδρίαση εξελισσόταν και ο Β. Βουδούρης δεν διάβαζε το κείμενο.

«Αίφνης αντηχεί από του θεωρείου των δημοσιογράφων ισχυρωτάτη φωνή», περιγράφει την επομένη η εφημερίδα «Ακρόπολις»: «Αντιπρόσωποι του ελληνικού λαού! Εδόθη σήμερον εις τον πρόεδρον της Βουλής αναφορά υπογεγραμμένη υπό των εργατών. Διατί δεν ανεγνώσθη; Θυσιάσατε ολίγας στιγμάς. Φροντίσατε, διότι ο σοσιαλισμός προοδεύει».

Οι βουλευτές εξεπλάγησαν, ίσως και τρομοκρατήθηκαν, όπως γράφτηκε, και ο πρόεδρος της Βουλής δίνει εντολή να συλληφθεί ο Καλλέργης. Εναντίον του ορμούν ένοπλοι στρατιώτες βρίζοντάς τον και χτυπώντας τον με τον υποκόπανο των όπλων τους τον οδηγούν στο κρατητήριο.

«(…) ο μεν δυστυχής σοσιαλιστής [με] τη διαταγή του προέδρου της Βουλής επατάχθη κοντακίω και εσύρθη έξω του βουλευτηρίου», έγραφε η «Εφημερίς», ενώ αναλυτική περιγραφή της βαναυσότητας με την οποία αντιμετωπίστηκε ο Καλλέργης είχε και ο «Σοσιαλιστής».

Ομως και στη συνέχεια ο ξυλοδαρμός του συνεχίστηκε. «(…) ούτος απήχθη υπό των φρουρών εις την διεύθυνσιν της αστυνομίας ένθα κατά την μέθοδον του κ. Μπαϊρακτάρη εξυλοκοπήθη ανηλεώς, διαμείνας όλην την νύκτα εν τω κρατητηρίω», έγραψε η «Εφημερίς».

Την επόμενη μέρα, όπως διαβάζουμε στα πρακτικά της Βουλής, ο πρόεδρος Β. Βουδούρης «ανακοίνωσεν εις την Βουλήν αναφοράν των εν Αθήναις σοσιαλιστών ζητούντων να ληφθή φροντίς περί βελτιώσεως της τύχης των εν Ελλάδι εργατών, συνάμα δε επληροφόρησε την Βουλήν ότι ο ατακτήσας την προτεραία εν τοις θεωρείοις συλληφθείς εστάλη εις την αστυνομίαν και απηγγέλθη εναντίον αυτού κατηγορία επί διαταράξει της τάξεως».

Στις 9 Δεκεμβρίου ο Καλλέργης δικάστηκε και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 10 ημερών, τις οποίες εξέτισε στις φυλακές του Παλαιού Στρατώνα, στο κέντρο της Αθήνας.

Λίγους μήνες αργότερα, την Πρωτομαγιά του 1894, οι σοσιαλιστές παραμερίζουν τις (όχι λίγες) διαφορές τους και γίνεται ένας μεγάλος, κοινός εορτασμός, πάλι στο Στάδιο. Παρότι ο καιρός ήταν βροχερός, ανταποκρίνονται στο κάλεσμα και συμμετέχουν περισσότερα από 1.000 άτομα, ανάμεσά τους πολλές γυναίκες εργάτριες και νέοι. Ομιλητές ήταν κατά σειρά ο εκ των πρωτοπόρων σοσιαλιστών Πλάτων Δρακούλης, ο Σ. Καλλέργης, ο φοιτητής της Νομικής Ευάγγελος Μαρκαντωνάτος και ο Δ. Γραμματικός.

Τα αιτήματα που τέθηκαν ήταν τα τρία γνωστά εργατικά και δύο γενικότερα: η κατάργηση της θανατικής ποινής και της κράτησης για χρέη. Στον χώρο βρίσκονταν πολυάριθμοι αστυφύλακες και χωροφύλακες μαζί με έφιππους στρατιώτες, αλλά δεν υπήρξε κανένα επεισόδιο.

Ο μαζικός εορτασμός προκάλεσε μεγάλη αίσθηση.

Η «τρικουπική» εφημερίδα «Το Αστυ» του Αννινου αναγνωρίζει ότι «πρώτην φοράν αι Αθήναι είδον τοιούτον θέαμα, την εν συνόλω συγκέντρωσιν οικογενειών, ομίλων, πλήθους», αλλά σπεύδει να διακωμωδήσει τα αιτήματα εμφανίζοντας λίγο-πολύ ως τεμπέληδες όσους διεκδικούσαν αργία την Κυριακή και πως θέλουν «να καταργηθούν οι θανατικές εκτελέσεις, μα γιατί είναι και αυτοί κακούργοι και ενδιαφέρονται»…

Αντίθετα, η εφημερίδα «Ακρόπολις» του Βλάση Γαβριηλίδη σε πρωτοσέλιδο άρθρο της υπογράμμισε ότι «η ελάττωσις των εργατικών ωρών, η απονομή συντάξεως εις τους εκ της εργασίας παθόντας, η κατάργησις της προσωπικής κρατήσεως, η Κυριακή αργία, όλα αυτά είναι ζητήματα περί τα οποία η πολιτεία οφείλει ν’ ασχοληθή, περί των οποίων ο εργατικός κόσμος οφείλει να την αναγκάση ν’ ασχοληθή».

Ακόμα, σχολιάζοντας την παρουσίαση άλλων εφημερίδων, ανέφερε ότι «μάλλον ελαφρώς και τινες επί το σαρκαστικώτερον εσχολίασαν την χθεσινήν εορτήν της πρώτης Μαΐου κατά το Στάδιον υπό των ασπαζομένων τας αρχάς του σοσιαλισμού».

«Νομίζομεν ότι δεν θα παρέλθουν έτη πολλά και θ’ αρχίσουν τα όργανα της πολιτικής και κοινωνικής ολιγαρχίας να τους λογαριάζουν σοβαρώτερον», υπογράμμισε προφητικά.

Και εάν οι εφημερίδες αντιμετώπισαν «μάλλον ελαφρώς» το συλλαλητήριο, οι Αρχές δεν επέδειξαν την ίδια… ελαφρότητα.

Οπως γράφει ο Γιάνης Κορδάτος στην «Ιστορία του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος» (Εκδόσεις Μπουκουμάνη, σελ. 65), μια «διεθνής υπηρεσία διώξεως των αναρχικών», που έδρευε στο Βέλγιο, ζήτησε κατάλογο και φωτογραφίες Ελλήνων αναρχικών. Η κυβέρνηση δεν ξέρουμε τι απάντησε, γνωρίζουμε, όμως, ότι από τις 21 Μαΐου, με αφορμή ένα χαλκευμένο -όπως αποδείχτηκε- απειλητικό γράμμα προς τον Ανδρέα Συγγρό, έγιναν 12 συλλήψεις.

Οι ξυλοδαρμοί ήταν τόσο βίαιοι που ένας από τους συλληφθέντες, ο Διονύσης Μάργαρης, κουρέας στο επάγγελμα, πέθανε στη φυλακή. Στις δίκες που ακολούθησαν όλοι αθωώθηκαν. Ο Καλλέργης μετά τη δίκη του τον Οκτώβριο του 1894 έφυγε για τη Γαλλία, απ’ όπου επέστρεψε έναν χρόνο αργότερα.