«Σαν βγω απ’ αυτή τη φυλακή... θα δω επιτέλους τα παιδιά μου»

«Ας βγάλουμε δύο φωτογραφίες, μια σοβαρή και μια αστεία.
-Σοβαρή, δηλαδή πώς;
Σαν να είμαστε στη φυλακή...».

Η στιχομυθία όχι μόνο είναι πραγματική αλλά έγινε και μέσα στις γυναικείες φυλακές. Η χοροθεατρική παράσταση «Ακίνητες Αεικίνητες», στο πλαίσιο του εργαστηρίου χορού στο Κατάστημα Κράτησης Γυναικών Ελεώνα Θήβας, είχε μόλις ολοκληρωθεί στην αίθουσα εκδηλώσεων. Και οι 22 κρατούμενες που συμμετείχαν μαζί με τη χορογράφο-χορεύτρια Κατερίνα Σπυροπούλου και την κινησιολόγο και χορογράφο Μαργαρίτα Τρίκκα είπαν να βγάλουν μια αναμνηστική φωτογραφία: μια φωτογραφία για να θυμούνται τη δουλειά που προηγήθηκε στις 25 εβδομαδιαίες συναντήσεις, από τον Νοέμβριο έως και τον Απρίλιο, όταν συνυπήρχαν για να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους. Για να θυμούνται τον τρόπο που συνεργάστηκαν στην ομάδα παραμερίζοντας διαφορές, την εξερεύνηση του χορού στην οποία επιδόθηκαν για να κατακτήσουν, έστω φευγαλέα, όσο διαρκεί ένα εργαστήριο, μια πρόβα, μια άσκηση ή μια παράσταση, μια γεύση από το τι μπορεί να σημαίνει ο χορός. Μια γεύση από ό,τι μπορεί να αποτελεί μέσο χαράς και ευεξίας και μια διέξοδο απελευθέρωσης της έκφρασης.

Αλλά ποια απελευθέρωση και ποια έκφραση; Μια διέξοδο σε μια καθημερινότητα του τίποτα που σε συνθλίβει και σε βυθίζει ολοένα και βαθύτερα; Χωρίς τους δικούς σου, χωρίς επαφή με τον έξω κόσμο, αφού τα κινητά απαγορεύονται και οι τηλεκάρτες για τις άπορες γυναίκες που τελικά καταλήγουν στη φυλακή είναι είδος πολυτελείας... Καταστήματα στέρησης λοιπόν, όχι κράτησης. Με μόνη χαραμάδα φωτός ίσως αυτά τα εργαστήρια που υλοποιεί από το 2017 η Εθνική Λυρική Σκηνή.

Νωρίτερα, με τις πρώτες νότες από τον «Χορό των Ιπποτών» του Σεργκέι Προκόφιεφ, εκείνες που συμμετείχαν στην παράσταση αρχίζουν να εμφανίζονται τρέχοντας, ξεπροβάλλοντας από κάθε σημείο της αίθουσας εκδηλώσεων, για να πάρουν θέση, όλες μαζί στο κέντρο μπροστά από τη σκηνή. Φορώντας τα καλά τους, περιποιημένες, σμίγουν και ξαναπλώνονται στον χώρο, αρχικά κάπως διστακτικά. Μα δεν αργούν να πάρουν φόρα. Ανοίγουν τα χέρια, τα υψώνουν, βγάζουν μια κραυγή. Συλλογίζεσαι πόσο συμβολισμό κρύβουν τα απλωμένα χέρια σαν να θέλεις να πετάξεις. Πόσος πόνος μπορεί να φωλιάζει όταν τα χέρια διπλώνουν και το σώμα κυρτώνει.

Με τους Στέρεο Νόβα στο «6» που ακολουθεί, «...αυτό που με συνδέει μ’ αυτόν τον πεταμένο άνθρωπο είναι η θνησιμότητα, η απόκρουση και το έλεος», έχει πέσει ο ρυθμός, οι γυναίκες συσπειρώνονται, η ανταπόκριση στη μουσική παίρνει μια εσωτερικότητα, για να αρχίσει να γίνεται μια πιο δυναμική ρυθμική κίνηση που συγχρονίζεται καθώς ακολουθεί το σύγχρονο μπλουζ «Please Mr Jailer».

Σχηματισμοί μοναχικοί και συλλογικοί αναπτύσσονται καθώς η Αλτσίνα στην όπερα του Χέντελ θρηνεί την εγκατάλειψή της. Στους δυναμικούς ήχους της ηλεκτρικής κιθάρας από την Τζόαν Τζετ στο τραγούδι της «Κακή φήμη» οι γυναίκες δίνουν την ψυχή τους χορεύοντας λες και κάνουν το δικό τους πάρτι, ο ρυθμός τις κάνει να δονούνται με τον δικό τους τρόπο. Ομως η έκφραση γίνεται απολύτως προσωπική και η κάθε μια, είτε σιγανά, είτε πιο δυνατά, με καλές, βραχνές, αμήχανες ή φάλτσες φωνές που ενώνονται, τραγουδούν και συνοδεύουν με κινήσεις το σπαρακτικό «Ενα χειμωνιάτικο πρωί» της Ελένης Βιτάλη, που αποδίδει στο πιάνο ο πιανίστας της Λυρικής, Αναστάσιος Χαμηλάκης. «Ενα χειμωνιάτικο πρωί, έφυγα απ’ το σπίτι σαν τρελή...».

«Είναι ωραίο να γραφτεί ότι είχαμε και πιάνο και πιανίστα. Κάποιες κρατούμενες άκουσαν πρώτη φορά στη ζωή τους ένα πιάνο να παίζει…» μας λέει η Κατερίνα Σπυροπούλου, με την οποία μιλήσαμε μετά για το εργαστήριο.

Ομως η παράσταση φτάνει στο κορύφωμά της για να ολοκληρωθεί με το ξεσηκωτικό διαφορετικό τσιφτετέλι «λε λε λέ ι πανκ» που έδωσε απλόχερα τη σκυτάλη στην αυτοέκφραση, με τις γυναίκες άλλοτε μαζί, μόνες ή σε ντουέτο να λικνίζονται, με τη χαρά να λάμπει στο πρόσωπό τους καθώς σκορπίζονταν ή ενώνονταν για να καταλήξουν σε έναν κυκλωτικό χορό σμίγοντας τα χέρια. Εναν χορό λες λυτρωτικό.

Η Ιωάννα, η Αναστασία, η Ελένη, η Γαριφαλιά, η Δήμητρα, με τις οποίες μπορέσαμε να πούμε δυο κουβέντες μετά την παράσταση, δεν έχουν άλλο «όνειρο» από το να «βγούμε από δω» και «να δω τα παιδιά μου». Εχουν όλες παιδιά, περισσότερα από ένα. Μία έχει και εγγόνια. Κι ας μην είναι καμιά τους μεγαλύτερη από 50 χρόνων. Μια άλλη στεναχωριέται που «είναι μικρά και δεν τα χάρηκα». Η Αναστασία είναι πολύ χαρούμενη γιατί σήμερα την επισκέφθηκε και η οικογένειά της: «Είμαι από το Ναύπλιο, έχω πολύ καιρό να τους δω» μας λέει. «Μη στεναχωριέσαι» λέει στη μάνα της καθώς την αποχαιρετά χτυπώντας τη στην πλάτη. Η Ιωάννα έχει στη φυλακή και τα παιδιά της, την αδελφή της και τα ανίψια της. «Είμαστε οικογενειακώς στη φυλακή, εγκληματική ομάδα μας είπαν...».

Καμιά τους δεν μας μίλησε για ελευθερία, οι αφηρημένες έννοιες δεν έχουν χώρο στην αναγκεμένη ζωή τους. Και τα εργαστήρια είναι γι’ αυτές μια αχτίδα. «Ξεχνιέμαι», «ευχαριστιέμαι εδώ», «σβήνει λίγο η βαβούρα, η πίεση της πτέρυγας», «είμαι χαρούμενη που ήρθα» είναι τα λόγια τους για τη συμμετοχή τους σε αυτά. Και εκείνο το απόγευμα, στις αρχές Απριλίου, ήταν διπλά χαρούμενες γιατί το πρωί είχαν παρουσιάσει την παράσταση και στις συγκρατούμενές τους.

Οι υπεύθυνες των εργαστηρίων είχαν ξεκινήσει εθελοντικά εκπαιδευτικά προγράμματα στις φυλακές από το 2009, στον Κορυδαλλό τότε, προτού πάρει την πρωτοβουλία η Λυρική. «Αμα είσαι ελεύθερος, κάπως μπορείς να βρεις μια δράση. Οι κρατούμενες δεν έχουν καμία τέτοια πιθανότητα» μας λέει η Κατερίνα Σπυροπούλου, που είχε ξεκινήσει με τη Χαρά Κότσαλη τότε, για το γεγονός ότι επικεντρώνει το ενδιαφέρον της δράσης τους στις φυλακές. Και κάπως έτσι ήρθε και η συνεργασία με τη Λυρική μαζί με τη Μαργαρίτα Τρίκκα πλέον.

Από τις περισσότερες από 400 γυναίκες που είναι τρόφιμοι στις φυλακές, περίπου 25 ξεκίνησαν το εργαστήριο. Η ανθρωπογεωγραφία τους; «Είναι γυναίκες κρατούμενες όλων των ηλικιών και των εθνικοτήτων με πολύ δύσκολες ζωές. Και ο εγκλεισμός κάνει τις συνθήκες ακόμη πιο δύσκολες».

Της ζητάμε να μας μιλήσει για τη δουλειά τους με αυτές τις γυναίκες: «Είναι σημαντικό ότι υπάρχει ο στόχος της παράστασης και δεσμεύονται έτσι σε έναν κοινό στόχο. Κάτι που δεν είναι και τόσο απλό γιατί, χώρια από τα προσωπικά τους προβλήματα που επιτείνει ο εγκλεισμός, η αναγκαστική συνύπαρξη είναι δύσκολη. Είναι σπουδαίο το ότι μπαίνουν σε αυτή τη διαδικασία μέσω της καλλιτεχνικής έκφρασης και δράσης με τη μουσική και τον χορό, βλέπεις πώς απελευθερώνεται το σώμα μέσα από την κίνηση. Τις βλέπεις να έρχονται ζορισμένες και πιεσμένες και να φεύγουν με φοβερή διάθεση και χαρά. Αυτό είναι το μεγαλύτερο κέρδος, αυτό που με συγκινεί και με παρακινεί: ότι τις αφήνουμε πιο χαρούμενες απ’ ό,τι τις βρίσκουμε. Και σήμερα που ήρθε όλη η φυλακή να τις παρακολουθήσει είναι σαν να είχαν μια γιορτή, ένα πάρτι, διπλή χαρά».

Οταν έχεις κάτι να περιμένεις

Οι γυναίκες μεταφέρουν όλη την αγωνία της μητρότητας σε αυτές τις αδύνατες συνθήκες, ειδικά οι μωρομάνες, και από τα δικά τους ζητήματα ξεκινούν στο εργαστήριο να δουλεύουν το δημιουργικό και καλλιτεχνικό κομμάτι. «Η κινητοποίηση ενός σώματος σε εγκλεισμό είναι μεγάλο θέμα. Με τα εργαστήρια μπαίνουν σε μια άλλη διαδικασία που τους αλλάζει την καθημερινότητα». Μας λέει με πόση λαχτάρα περιμένουν να τους στείλουν αυτή τη μία φωτογραφία που θα μπορούν να στείλουν στους δικούς τους ανθρώπους.

Το πολυτιμότερο; «Εχουν κάτι να περιμένουν με τα εργαστήρια, τους δίνουμε “εργασίες”, κομμάτια να προετοιμάσουν και ως ομάδα, είναι σημαντική η διαδικασία να συνυπάρχω σε μια ομάδα παρά τα προβλήματα, να υπάρχει συνεργασία και να κατακτούμε τη χαρά με τον χορό, τον λόγο, τη φωνή, με την τέχνη. Τις τροφοδοτείς με κάποια εργαλεία που μπορεί να χρησιμέψουν και αργότερα στην επανένταξη, υποσυνείδητα εγγράφεται η ευχαρίστηση που δίνει ένα σώμα που ιδρώνει, ανεβαίνουν οι ενδορφίνες. Μην ξεχνάμε ότι οι περισσότερες βασανίζονται πολύ από ψυχολογικά προβλήματα, παίρνουν φάρμακα που τους αλλάζουν το σώμα και τη διάθεση, είναι ένας τρόπος να μην αισθάνονται τίποτα για να μπορούν να αντεπεξέλθουν. Κι εμείς τους δίνουμε έναν άλλο διαφορετικό δρόμο να είναι εκεί, παρούσες, να ενεργοποιούν το σώμα τους που είναι περιορισμένο και είναι συγκινητικό να βλέπεις γυναίκες που δεν έχουν επαφή με όλα αυτά τα πράγματα να μπαίνουν σε αυτό με τα μπούνια και να δίνουν όλο τον εαυτό τους και στο τέλος πραγματικά να τα σπάνε με έναν ζήλο που δεν βλέπεις ούτε σε επαγγελματίες».