Εκτός του άξονα ισλάμ - αντιισλάμ

Ο σχεδόν κοινός τόπος στις θεωρήσεις περί της τουρκικής πολιτικής σκηνής είναι το σημείο εκείνο που τοποθετεί τον άξονα της –πολιτικής– κατάστασης και αντιπαράθεσης στην Τουρκία σε μια διαπάλη μεταξύ της λεγόμενης κεμαλιστικής τάσης αφενός και της αντικεμαλικής, κατά κύριο λόγο ισλαμιστικής τάσης αφετέρου. Αυτό είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της οπτικής όσων πραγματεύονται την πολιτική ιστορία της γειτονικής αυτής χώρας. Πράγμα που ισχύει και για την τουρκική και για τη γενικά ξενόγλωσση αλλά και για την ελληνική βιβλιογραφία.

Υπό την έννοια αυτή, το βιβλίο του Αρη Αμπατζή «Σύγχρονη τουρκική πολιτική - Η ακροδεξιά κατάληξη» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις 24γράμματα, είναι, αν μη τι άλλο, εκτός... τόπου. Είναι δηλαδή εκτός του κοινού αυτού τόπου, ο οποίος όπως είπαμε παρουσιάζει τα πολιτικά πράγματα στην Τουρκία, στον άξονα ισλάμ - αντιισλάμ.

Ο συγγραφέας, όχι μόνο δεν αναπαράγει τον κοινό αυτό τόπο, αλλά ουσιαστικά λέει το ακριβώς αντίθετο. Τι υποστηρίζει δηλαδή; Υποστηρίζει ότι η ισλαμοποίηση της πολιτικής ζωής ή, με μια άλλη έκφραση, η επικράτηση του πολιτικού Ισλάμ είναι κάτι που προκάλεσε το όλο κεμαλικό σύστημα. Ή μάλλον ορθότερα, το κεμαλικό σύστημα οδήγησε ως «μονόδρομος» στην επικράτηση του πολιτικού Ισλάμ.

Βεβαίως πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό που, σύμφωνα με τον συγγραφέα, φωτογραφίζεται στο βιβλίο είναι η επικράτηση της Ακρας Δεξιάς στην Τουρκία. Δεν είναι δηλαδή απλώς το πολιτικό Ισλάμ, αλλά το σύνολο της Ακρας Δεξιάς –στην τουρκική μορφή της– που έχει επικρατήσει. Πρόκειται για το σύνολο της τουρκοϊσλαμικής πολιτικής ή παράταξης.

Τα βήματα που ακολουθεί το σκεπτικό του βιβλίου είναι τα εξής:

Πρώτον, ορίζεται το περιεχόμενο της έννοιας «Ακρα Δεξιά» στην Τουρκία. Κι αυτό, αφού προηγηθεί μία παρουσίαση του ζητήματος της «Ακρας Δεξιάς» γενικότερα. Στην περίπτωση της Τουρκίας, η Ακρα Δεξιά έχει περιεχόμενο τουρκοϊσλαμικό, λέει ο συγγραφέας. Δηλαδή συνίσταται σε δύο τάσεις, σε αυτήν του πολιτικού Ισλάμ και σε αυτήν των ριζοσπαστών εθνικιστών, τους οποίους ο συγγραφέας αποκαλεί «υπερεθνικιστές».

Μετά το πρώτο αυτό βήμα, στο βιβλίο παρουσιάζονται τα στοιχεία εκείνα της πολιτικής κουλτούρας που διαμορφώθηκε στην Τουρκία και που, σύμφωνα με τον συγγραφέα, είναι η βάση πάνω στην οποία αναπτύχθηκε η Ακρα Δεξιά στην Τουρκία. Ακολουθεί η ιστορική πορεία των δύο πολιτικών τάσεων, του πολιτικού Ισλάμ και του «υπερεθνικισμού».

Στη συνέχεια, στο βιβλίο παρουσιάζεται η επικράτηση της Ακρας Δεξιάς επί του συνόλου της δεξιάς παράταξης, πράγμα που γίνεται μέσω μιας αναδρομής στα εκλογικά αποτελέσματα από το 1950 μέχρι και τις τελευταίες προεδρικές εκλογές του 2023. Τα στοιχεία δείχνουν την εξαφάνιση της τουρκικής Κεντροδεξιάς και την επικράτηση της Ακρας Δεξιάς.

Ενα άλλο στοιχείο που προβάλλεται στο βιβλίο είναι η επιρροή της ακροδεξιάς πολιτικής κουλτούρας στο σύνολο της πολιτικής σκηνής, συμπεριλαμβανομένων των σοσιαλδημοκρατών του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος.

Και φτάνουμε στον επίλογο. Ο επίλογος του βιβλίου είναι μια επιχειρηματολογία περί του τρόπου με τον οποίο η πολιτική κουλτούρα που επέβαλε το κεμαλιστικό σύστημα μετά το 1923 δεν θα μπορούσε παρά να οδηγήσει στην «ακροδεξιοποίηση», όχι μόνο της Δεξιάς, αλλά σχεδόν του συνόλου της πολιτικής σκηνής.

Ενα από τα ενδιαφέροντα επιχειρήματα είναι το πώς η επιβολή αυτή περιλάμβανε την εξαφάνιση από την πολιτική σκηνή των τριών από τις πέντε ιδεολογικές τάσεις που ήταν υπαρκτές στην Οθωμανική Αυτοκρατορία του 19ου αιώνα. Εξέλιπαν ο «φιλελευθερισμός», ο «δυτικισμός» και οι «σοσιαλιστικές ιδέες». Ο συγγραφέας αναφέρει, μάλιστα, ότι ο «φιλελευθερισμός» και ο «δυτικισμός» εξαφανίστηκαν το 1923, ενώ η μαρξιστική Αριστερά είχε μια κάποια πορεία, κυρίως μέχρι το πραξικόπημα του 1980, οπότε και εξέλιπε και αυτή. Οι υπόλοιπες παραδοσιακές δύο τάσεις της πολιτικής στην Τουρκία ήταν ο ισλαμισμός και ο υπερεθνικισμός, οι οποίες και παρέμειναν.

♦ Ο Αρης Αμπατζής είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας και πρώην δημοσιογράφος. Αλλα του βιβλία είναι:
«Ελληνοτουρκικές σχέσεις», 2001/2002, εκδόσεις Κούριερ
«Μαρμαρωμένη Ρωμιοσύνη, Οι Ελληνες της Κωνσταντινούπολης», 2005, εκδόσεις Λιβάνη
«Islam light, Ο πολιτικός αναχρονισμός στην Τουρκία», εκδόσεις Θαλλός
«Ποια Τουρκία;», 2008, εκδόσεις Πολύτροπον
«Ο λαβύρινθος της Χάλκης. Η περιπέτεια της Θεολογικής Σχολής», 2011
«Πόλις, Η πρωτεύουσα του μη ανήκειν», 2024, εκδόσεις Κομνηνός