«Δεν μου αρέσουν οι προσωπικές ατζέντες»

● Κύριε Μπακουνάκη, είστε πρόεδρος του νέου εθνικού φορέα για το βιβλίο εδώ και κάποιους μήνες. Ποιες είναι οι προκλήσεις που καλείστε να διαχειριστείτε αφού εδώ και αρκετά χρόνια, από το κλείσιμο του ΕΚΕΒΙ και μετά, δεν υπάρχει εθνική πολιτική για το βιβλίο;

Το πρώτο μας μέλημα ήταν να ιδρυθεί ουσιαστικά ο νέος φορέας, το νέο ίδρυμα. Να θεμελιωθεί πάνω σε έναν σύγχρονο κανονισμό λειτουργίας που θα του επιτρέψει να αναπτυχθεί στο μέλλον και να μην κλυδωνίζεται έπειτα από κάθε αλλαγή διοικητικού συμβουλίου. Ετσι δουλέψαμε πολύ εντατικά ώστε να συνταχθεί αυτός ο κανονισμός και να θεσμοθετηθεί. Θεωρώ επίτευγμα ότι σε ελάχιστο χρόνο το ΕΛΙΒΙΠ απέκτησε κανονισμό, που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 24 Φεβρουαρίου 2025. Αυτό δεν είναι αυτονόητο, ούτε εύκολο. Αρκετοί οργανισμοί σήμερα δεν διαθέτουν τέτοιον κανονισμό. Ο δικός μας προβλέπει μία διεύθυνση βιβλίου, τέσσερα τμήματα, δύο γραφεία (Greeklit και Βιβλιονέτ) και ένα ανεξάρτητο νομικό γραφείο. Συνολικά 22 οργανικές θέσεις και δύο νομικούς του νομικού γραφείου.

Οι άλλες προκλήσεις στους οκτώ πρώτους μήνες της λειτουργίας μας ήταν να στελεχώσουμε το ΕΛΙΒΙΠ, σε πρώτη φάση με ενδοϋπουργική κινητικότητα, να διαχειριστούμε ή να επανεκκινήσουμε βιβλιοκεντρικά προγράμματα, όπως το Greeklit (με πρόγραμμα από το Ταμείο Ανάκαμψης) και η ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ, να δημιουργήσουμε τους προγραμματικούς πυλώνες μας και τις πολιτικές βιβλίου, να δώσουμε εργαλεία για τη γνώση του εκδοτικού τοπίου στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, να επαναφέρουμε τη θεσμική μνήμη παλιότερων πολιτικών βιβλίου, κυρίως της εποχής του ΕΚΕΒΙ, να εξασφαλίσουμε πόρους και χρηματοδοτικά εργαλεία. Ολα αυτά αποτυπώνονται στο σάιτ μας, το elivip.gr, όπου μπορείτε να δείτε όλες τις μέχρι τώρα δράσεις μας.

● Αυτή η «συγκατοίκηση» σε έναν φορέα, του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού με έναν εθνικό φορέα για το βιβλίο, είναι συμβατή;

Δεν υπάρχει καμία συγκατοίκηση. Το Ελληνικό Ιδρυμα Πολιτισμού καταργήθηκε με νόμο τον Απρίλιο του 2024. Με τον ίδιο νόμο, που μπορείτε να τον διαβάσετε στο σάιτ του ΕΛΙΒΙΠ, δημιουργήθηκε το Ελληνικό Ιδρυμα Βιβλίου και Πολιτισμού με ξεκάθαρους στόχους για την προώθηση του βιβλίου και των πολιτικών βιβλίου, της ελληνικής γλώσσας και της ελληνομάθειας. Βέβαια το ΕΛΙΒΙΠ ως καθολικός διάδοχος του καταργημένου ΕΙΠ υπεισέρχεται στις υποχρεώσεις του ΕΙΠ. Ανάμεσα σε αυτές είναι τα παραρτήματα στο εξωτερικό, στην Αλεξάνδρεια, στο Βελιγράδι και αλλού, η δράση των οποίων επαναπροσανατολίζεται με στόχο την προώθηση της ελληνικής λογοτεχνίας και των συγγραφέων μας και φυσικά την ελληνοφωνία στις χώρες όπου δραστηριοποιούνται.

● Στον χώρο του βιβλίου συνεχώς συζητάμε για τα χαμηλά ποσοστά φιλαναγνωσίας στη χώρα μας. Υπάρχει, ή σχεδιάζεται, κάποιο σχέδιο ώστε να αλλάξει αυτή η εικόνα;

Η λεγόμενη φιλαναγνωσία δεν μπορεί πλέον να αντιμετωπίζεται με τους τρόπους και τους όρους της εποχής του ΕΚΕΒΙ, δηλαδή πριν από δεκαπέντε και πλέον χρόνια, καθώς η ψηφιακή συνθήκη και η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργούν τη μεγάλη τομή. Η «φιλαναγνωσία» ακούγεται ως γενικός και ασαφής όρος. Αλλά για να τον καταλάβουμε πρέπει να τον δούμε σε συσχετισμό με τις ηλικιακές κατηγορίες αλλά και με κοινωνικά περιβάλλοντα και κοινωνικές συνθήκες (ιδρύματα, αποκλεισμένους ή περιθωριοποιημένους πληθυσμούς κ.λπ.). Είναι μεγάλο θέμα. Προς το παρόν το ΕΛΙΒΙΠ έχει επεξεργαστεί ένα πρόγραμμα-πλατφόρμα που το ονομάζουμε Phygital Readers και απευθύνεται στην κρίσιμη εφηβική ηλικία. Οπως φαίνεται από το όνομα, συνδυάζει την ανάγνωση με την ψηφιακότητα. Το έχουμε υποβάλει για χρηματοδότηση στη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού.

Πρέπει πάντως να πούμε ότι η παγκόσμια εκδοτική βιομηχανία παραμένει εντυποκεντρική. Για παράδειγμα, στη γειτονική Ιταλία, που φέτος είναι η τιμώμενη χώρα στη Θεσσαλονίκη, νέα κοινά που ανήκουν στην ηλικιακή κατηγορία των young adults, όπως λέμε στα αγγλικά, δημιουργούν μια νέα δυναμική.

● Από την εμπειρία σας στις διεθνείς εκθέσεις ποιο είναι το αποτύπωμα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας; Εν ολίγοις, μας γνωρίζει το διεθνές αναγνωστικό κοινό;

Είναι πολύ δύσκολο να απαντήσω, γιατί πριν απ’ όλα δεν έχουμε ποσοτικά στοιχεία. Πιστεύω όμως ότι έχουμε ξεπεράσει την «εποχή Καζαντζάκη». Ολο και περισσότερα βιβλία ελληνικής λογοτεχνίας μεταφράζονται, ασχέτως της εμπορικής επιτυχίας τους στις γλώσσες που κυκλοφορούν, και όλο και περισσότεροι συγγραφείς μετέχουν σε εκθέσεις, σε δίκτυα, σε προγράμματα residencies κ.λπ. Ενας από τους στόχους στο ΕΛΙΒΙΠ είναι να δημιουργήσουμε μια βάση με όλα τα βιβλία που έχουν μεταφραστεί, με τις κυκλοφορίες τους –ακόμη και για τα βιβλία που ξέρουμε ότι έχουν πολτοποιηθεί–, την κριτικογραφία γι’ αυτά.

● Πού βρίσκεται σήμερα η υπόθεση «Greeklit»; Εχει επιτύχει πιστεύετε να γίνει μοχλός ανάδειξης της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό;

Ημουν ο πρώτος πρόεδρος του Greeklit, δηλαδή της επιτροπής που δημιουργήθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού για τη χρηματοδότηση της μετάφρασης ελληνικών βιβλίων προς άλλες γλώσσες. Η επιτροπή και το πρόγραμμα άρχισαν να λειτουργούν το 2022 υπό τη διαχείριση του τότε ΕΙΠ. Παρά τα διαχειριστικά προβλήματα, μέσα σε περίπου δύο χρόνια χρηματοδοτήθηκαν μεταφράσεις πενήντα και πλέον βιβλίων.

Ολα αυτά τα βιβλία θα τα βρείτε στον τόμο «Greeklit» που κυκλοφορεί αυτές τις μέρες, μαζί με κείμενα σημαντικών μεταφραστών όπως της Κάρεν Εμεριχ, του Ντέιβιντ Κόννολυ, της Μαρίας Παπαδήμα. Υστερα από ένα διάστημα αβελτηρίας, το ΕΛΙΒΙΠ, το νέο ίδρυμα για το βιβλίο, επανεκκινεί το πρόγραμμα GreekLit, όπως ήδη σας ανέφερα, με χρήματα από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Αλλωστε αυτό είναι και βούληση της υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, που θέλω να σας πω ότι στηρίζει πολύ το Ελληνικό Ιδρυμα Βιβλίου και Πολιτισμού. Η εξωστρέφεια και η μετάφραση του ελληνικού βιβλίου δεν μπορεί να γίνουν χωρίς χρηματοδοτικά εργαλεία, σ’ ένα παγκόσμιο περιβάλλον όπου η κίνηση μεταξύ των γλωσσών είναι κάθετη, από τις κυρίαρχες, δηλαδή τα αγγλικά, προς τις κυριαρχούμενες γλώσσες. Η πρώτη επιτροπή του GreekLit, στην καινούργια φάση του, αποτελείται από τις μεταφράστριες Ρίτα Κολαϊτη και Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη και την κριτικό λογοτεχνίας Ελισάβετ Κοτζιά.

● Με αφορμή τη Διεθνή Εκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, ποιες είναι οι σκέψεις σας για την ετήσια αυτή διοργάνωση που πάνω από 20 χρόνια είναι πια θεσμός;

Για το ΕΛΙΒΙΠ η φετινή 21η Διεθνής Εκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης είναι μεταβατική. Οχι μόνο γιατί είχαμε πολύ λίγο χρόνο για την οργάνωσή της, καθώς αρχίσαμε να λειτουργούμε στις 4 Σεπτεμβρίου 2024, αλλά και γιατί θέλουμε να εφαρμόσουμε ένα άλλο οργανωτικό μοντέλο, περισσότερο θεσμικό, περισσότερο συλλογικό και καθόλου προσωποκεντρικό. Αυτό επιβάλλεται και από το μέγεθος της έκθεσης – ίσως του χρόνου χρειαστεί να απλωθούμε περισσότερο, πέρα από τα φετινά 16.000 τ.μ.

● Τιμώμενη χώρα η Ιταλία φέτος. Πώς συνδεόμαστε λογοτεχνικά μαζί της και ποιες προσωπικότητες των γραμμάτων θα έρθουν στην έκθεση;

Ο ρόλος της ιταλικής λογοτεχνίας είναι διαμορφωτικός για τις αναγνωστικές συμπεριφορές στη σύγχρονη Ελλάδα αλλά και για το αναγνωστικό γούστο. Δεν χρειάζεται να φτάσω στον Διονύσιο Σολωμό και στον Ούγκο Φόσκολο, ούτε να σας πω για μια μεγάλη Ιταλίδα συγγραφέα της σχολής της Νάπολης, τη Ματίλντε Σεράο, που γεννήθηκε στην Πάτρα το 1856 και που η περίπτωσή της με συγκινεί ιδιαίτερα. Ολος ο 20ός αιώνας διατρέχεται από έργα Ιταλών συγγραφέων που φτάνουν σε μας μέσα από τη μετάφραση, χάρη και στη συμβολή σημαντικών Ελλήνων διανοουμένων.

Ενας από αυτούς ήταν ο Ανταίος Χρυσοστομίδης, που θέλω πάντοτε να τον μνημονεύω ως έναν από τους πρωτοπόρους για τους κοινούς ορίζοντές μας με την Ιταλία, στην εποχή μετά το 1974. Η «Ιταλία, τιμώμενη χώρα» στην 21η Διεθνή Εκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης συμπίπτει με τη διεύρυνση αυτών των «Γειτονικών Οριζόντων», των Οριζόντι Βιτσίνι, όπως είναι το σύνθημα των Ιταλών. Εχουμε αύξηση των τίτλων ιταλικής λογοτεχνίας που μεταφράζονται στα ελληνικά, γνωρίζουμε νεότερους Ιταλούς συγγραφείς και τη θεματολογία τους, ενώ έχουμε και μια νεότερη γενιά Ελλήνων μεταφραστών από τα ιταλικά.

Η Ιταλία είναι όμως και κάτι άλλο: διαθέτει μια καταπληκτική μαγιά ελληνοφωνίας, που είναι τα 700 κλασικά λύκειά της, μοναδικά σε όλον τον κόσμο, όπου διδάσκονται και τα αρχαία ελληνικά και ο ελληνικός/ελληνόφωνος πολιτισμός μέχρι την εποχή του Ιουστινιανού. Αν πατήσουμε πάνω εδώ, με συστηματική δουλειά, μπορούμε να δημιουργήσουμε την κρίσιμη μάζα που θα ενδιαφέρεται για τη σύγχρονη ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία.

Με έχουν πείσει γι’ αυτό Ιταλοί νεοελληνιστές που δουλεύουν για τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία και τη μετάφρασή της, όπως η Κατερίνα Καρπινάτο στο Πανεπιστήμιο Κα Φόσκαρι της Βενετίας, η Μαρία Καρακάουσι στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμου ή ο Φραντσέσκο Σκαλόρα στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας, που ήρθαν και οι τρεις τους στη Θεσσαλονίκη. Το δείχνει άλλωστε και η επιτυχία των βιβλίων τής Αντρέα Μαρκολόνγκο με τα ελληνικά θέματα. Η Μαρκολόνγκο ήταν στη Θεσσαλονίκη και έκανε την εναρκτήρια ομιλία στα εγκαίνια της Εκθεσης, την περασμένη Πέμπτη (8/5).

● Κάθε χρόνο, υπάρχει η ίδια παρατήρηση, τόσο από εμάς τους δημοσιογράφους όσο και από τους επισκέπτες, ότι κατά τη διάρκεια της έκθεσης η πόλη δεν «συμμετέχει». Εκείνες τις μέρες δεν βλέπουμε πουθενά την έκθεση περπατώντας στους δρόμους της πόλης. Αλλάζει κάτι φέτος;

Εχετε δίκιο. Η «ορατότητα» της Εκθεσης στη Θεσσαλονίκη ήταν πολύ χαμηλή έως ανύπαρκτη. Αυτό ήταν ένα μεγάλο «μείον», αν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας ότι οι εκθέσεις βιβλίου σε όλον τον κόσμο συμβάλλουν σημαντικά στην οικονομία των πόλεων όπου αυτές διοργανώνονται. Δεν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες πόλεις, έξω από την Ευρώπη, στην Ασία, στην Αφρική, στη Λατινική Αμερική οργανώνουν εκθέσεις βιβλίου.

«Το ΕΛΙΒΙΠ θέλω να “στερεωθεί”και να υπάρχει και μετά από τη δική μου διοίκηση»

Φέτος δώσαμε λοιπόν πολύ βάρος στην προβολή της έκθεσης. Χάρη στις χορηγίες σε χώρους, για παράδειγμα από τη Fraport, από τον Δήμο Θεσσαλονίκης, θα υπάρχουν μπάνερ, σταντ, πανό, αφίσες σε όλη την πόλη, ξεκινώντας από το αεροδρόμιο. Ενα μεγάλο πανό για την έκθεση, διαστάσεων 10 χ 17, θα είναι αναρτημένο σε τοίχο του Δημαρχείου, ορατό από παντού, σαν μια υπόμνηση ότι η έκθεση είναι στην καρδιά της πόλης. Ζητήσαμε επίσης από τους Ιταλούς να απλώσουμε το πρόγραμμά τους και έξω από τους χώρους της Helexpo. Ετσι, τρία εστιατόρια της Θεσσαλονίκης ετοιμάζουν και θα προσφέρουν το «μενού Μονταλμπάνο», δηλαδή τα αγαπημένα πιάτα του δημοφιλούς ήρωα του Αντρέα Καμιλέρι. Δώσαμε επίσης ιδιαίτερη σημασία και στην επικοινωνία. Και πάλι χάρη σε χορηγίες. Μέχρι τώρα έχουμε μεγάλο αριθμό δημοσιευμάτων, καταχωρίσεων, σποτ σε ραδιόφωνο και τηλεόραση και αναρτήσεων στα σόσιαλ μίντια. Σε αυτό έχει συμβάλει και η οργανωμένη επικοινωνία από τη δική μας πλευρά, από την πλευρά του ΕΛΙΒΙΠ.

● Αναλαμβάνοντας τη θέση του προέδρου του ΕΛΙΒΙΠ, έρχεστε στην απέναντι όχθη, δηλαδή από άνθρωπος των γραμμάτων περάσατε στη διοίκηση. Πώς είναι η θέα από εκεί;

Διαφορετική, αλλά οπωσδήποτε θέα. Πάντως πρέπει να πω ότι η διοίκηση που είχα ασκήσει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ως πρόεδρος του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού και μέλος της Συγκλήτου, ήταν μια πλούσια εμπειρία που με βοηθάει στο τωρινό έργο μου.

● Μένει καθόλου χρόνος για συγγραφή;

Οχι. Το τελευταίο βιβλίο μου «Γκούτλαντ» κυκλοφόρησε την άνοιξη του 2024 και μόλις που πρόλαβα να κάνω μερικές παρουσιάσεις. Περίπου δύο μήνες μετά, τον Ιούλιο, η υπουργός Πολιτισμού μού πρότεινε να γίνω πρόεδρος του νέου ιδρύματος. Πάντως έχω πάντα στο μυαλό μου ένα πρότζεκτ που με απασχολεί από πολύ καιρό, ένα βιβλίο για τη συγκρότηση ενός προνεωτερικού δικτύου γύρω από τη λατρεία του Αγίου Νικολάου. Εχω ήδη κάνει έρευνα στα μεγάλα κέντρα των λεγόμενων Νικολαϊκών σπουδών, στο Μπάρι της Ιταλίας, στο Μίσιγκαν και στη Βιρτζίνια των Ηνωμένων Πολιτειών.

● Ποιο είναι το μεγαλύτερο στοίχημα για σας σε αυτή τη θητεία σας στο ΕΛΙΒΙΠ;

Δεν είμαι γκάμπλερ. Δεν μου αρέσουν οι προσωπικές ατζέντες. Εκείνο που θέλω είναι να «στερεωθεί» και να υπάρχει, και μετά από τη δική μου διοίκηση, το ΕΛΙΒΙΠ, το ίδρυμα για το βιβλίο.