Ergasianews.gr Η δυνατή φωνή του κόσμου της μισθωτής εργασίας!
Σε λιγότερο από τρείς ώρες φτάσαμε από το Περκίν, το βορειοανατολικό άκρο της χώρας, στην πρωτεύουσα Σαν Σαλβαδόρ, που βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα. Αφήσαμε όπως - όπως τα πράγματα στο ξενοδοχείο και περπατήσαμε μέχρι το ιστορικό κέντρο της πόλης. Βουτιά στην ιστορία! Ο Καθεδρικός, η πλατεία Χεράρδο Μπάριος ( plaza Gerardo Barrios), λίγες δεκάδες μέτρα πιο πέρα η πλατεία Λιμπερτάδ (plaza Libertad) και η εκκλησία Ελ Ροσάριο (El Rosario). Στις 28 Φεβρουαρίου 1977, πολλές χιλιάδες διαδηλωτές διαμαρτύρονται στην πλατεία Λίμπερτάδ για την νοθεία στις προεδρικές εκλογές.
Ο στρατός και η αστυνομία θα ανοίξουν πυρ εναντίον του συγκεντρωμένου πλήθους, οι νεκροί υπολογίζονται έως και 300 άτομα. Στις 8 Μαΐου 1979, 24 φοιτητές σφαγιάζονται στα σκαλιά του Καθεδρικού. Στις 29 Οκτωβρίου 1979, μαζική διαδήλωση στο κέντρο της πόλης καταλήγει για μια ακόμη φορά σε σφαγή. Οι οργανωτές της διαδήλωσης μεταφέρουν 21 νεκρούς στην εκκλησία Ελ Ροσάριο. Πολιορκημένοι από τις δυνάμεις καταστολής, μετά τέσσερεις μέρες αναγκάστηκαν να θάψουν τους νεκρούς μέσα στην εκκλησία. Στις 22 Ιανουαρίου 1980, η κεφαλή της διαδήλωσης που έχουν καλέσει οι λαϊκές οργανώσεις βρίσκεται μπροστά στον Καθεδρικό και η ουρά της ακόμη στο Μνημείο του Θείου Σωτήρα του Κόσμου (Monumento al Divino Salvador del Mundo). Υπολογίζεται ότι ο συγκεντρωμένος κόσμος ξεπερνάει τις 250.000. Ελεύθεροι σκοπευτές ρίχνουν στο ψαχνό. Ο απολογισμός: 25 με 50 νεκροί. Στις 30 Μαρτίου 1980, γίνεται η κηδεία του αρχιεπισκόπου Ρομέρο, ο οποίος δολοφονήθηκε μια εβδομάδα νωρίτερα, στις 24 Μαρτίου. Οι δυνάμεις καταστολής ανοίγουν πυρ εναντίον των εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, που έχουν συγκεντρωθεί για να τιμήσουν την μνήμη του δολοφονημένου αρχιεπισκόπου. Ο απολογισμός είναι 44 νεκροί. Έτσι ξεκίνησε ο δωδεκαετής εμφύλιος πόλεμος, ο οποίος στοίχισε στη χώρα 75.000 νεκρούς και εξαφανισμένους.
Μπήκαμε στον Καθεδρικό. Στο εσωτερικό του δεσπόζουν οι φωτογραφίες του αρχιεπισκόπου Ρομέρο, αλλά και άλλων κληρικών που δολοφονήθηκαν από τους φασίστες. Ο Ρομέρο έχει ανακηρυχθεί άγιος από την Καθολική Εκκλησία. Ο τάφος του στο υπόγειο του Καθεδρικού είναι τόπος προσκυνήματος. Όχι μακριά από τον Καθεδρικό, στην εκκλησία Ελ Ροσάριο, μια πινακίδα στο δάπεδο του ναού γράφει: «Εδώ βρίσκονται εικοσιένα πολίτες, οι οποίοι δολοφονήθηκαν στις 29 Οκτωβρίου του έτους 1979 στους δρόμους του Σαν Σαλβαδόρ, κατά την διάρκεια διαδήλωσης που πραγματοποίησαν λαϊκές οργανώσεις». Στις πόρτες της Ελ Ροσάριο είδαμε τα αποτυπώματα από τις σφαίρες. Το εσωτερικό της εκκλησίας μας μάγεψε, ένα κομψοτέχνημα του μοντερνισμού. Έχει την μορφή μιας αψίδας∙ ενιαίος χώρος, κολώνες ή διαχωριστικά δεν υπάρχουν. Οροφή και τοίχοι σχεδόν δεν ξεχωρίζουν και καλύπτονται σε όλη τους την έκταση από χρωματιστά τζάμια. Στο σύνολο τους, τοίχοι, τζάμια και οροφή σχηματίζουν ένα γιγάντιο μοντέρνο βιτρό– ο φωτισμός έρχεται από παντού σε χίλια και παραπάνω χρώματα. Τα μοντέρνα γλυπτά που αναπαριστούν τα πάθη του Χριστού είναι πραγματικά αριστουργήματα.
Είχε νυχτώσει για τα καλά όταν επιστρέψαμε στο ξενοδοχείο. Οι δρόμοι, οι πλατείες τα παζάρια, τα εστιατόρια, τα καφέ, έσφυζαν από ζωή. Αυτό που βλέπετε, μας είπαν κάποιοι νεαροί –που πρέπει να είχαν γεννηθεί αρκετά μετά το τέλος του εμφυλίου–, γίνεται χάρη στον πρόεδρο μας. Αυτός μας απάλλαξε από τις συμμορίες. Πριν λίγα χρόνια, όταν έπεφτε το σκοτάδι, τα μαγαζιά έκλειναν βιαστικά και οι άνθρωποι έτρεχαν να προλάβουν το τελευταίο λεωφορείο, κανείς δεν τολμούσε να κυκλοφορήσει βράδι στο κέντρο της πόλης.
Την επόμενη επισκεφτήκαμε το Centro Monseñor Romero, ένα πολύ σημαντικό κέντρο μνήμης (θα το απαξιώναμε αν το λέγαμε μουσείο), το οποίο ανήκει στο Πανεπιστήμιο της Κεντρικής Αμερικής (το UCA, αυτό που έκλεισε στην Νικαράγουα ο Ορτέγκα) . Εδώ, στις 16 Νοεμβρίου 1989, οι στρατιώτες του τάγματος Atlaclat δολοφόνησαν έξι καθηγητές του πανεπιστήμιου και επίσης την σύζυγο και την κόρη του κηπουρού –τις δυο γυναίκες απλά γιατί δεν έπρεπε να υπάρχουν μάρτυρες. Ο κηπουρός εκεί που βρέθηκαν τα πτώματα, φύτεψε οκτώ τριανταφυλλιές, τις έξι με κόκκινα λουλούδια για τους Ιησουίτες καθηγητές, τις δυο με κίτρινα για την κόρη και την σύζυγο του. Είναι ο Κήπος των Ρόδων. Στην αίθουσα μνήμης των μαρτύρων εκτίθενται δεκάδες φωτογραφίες, κυρίως δολοφονημένων κληρικών, μεταξύ αυτών του Ρουτίλιο Γκράντε, των τεσσάρων Αμερικανίδων καλογραιών (τις σκότωσαν στις 2 Δεκεμβρίου 1980) κ.α. Στην παρακείμενη εκκλησία, τα σκίτσα με τα θύματα των βασανιστηρίων κατέχουν θέση αγιογραφιών. Μέσα στην εκκλησία αυτή βρίσκονται οι τάφοι των δολοφονημένων καθηγητών.
Συνεχίσαμε με την επίσκεψη στην Divina Providencia, το νοσοκομείο παροχής παρηγορητικής φροντίδας σε καρκινοπαθείς, στο παρεκκλήσι του οποίου δολοφονήθηκε ο Ρομέρο, ενώ τελούσε την θεία λειτουργεία. Πάνω από την Αγία Τράπεζα και δίπλα στον Εσταυρωμένο διαβάζουμε: «Σε αυτό τον βωμό ο σεβασμιότατος Όσκαρ Α. Ρομέρο προσέφερε για τον λαό του την ζωή του στον Θεό». Ο Ρομέρο εγκατέλειψε το αρχιεπισκοπικό παλάτι για να ζήσει κοντά σε καρκινοπαθείς, που βρίσκονταν στο τελευταίο στάδιο. Το δωμάτιο του δεν ήταν κάτι παραπάνω από ένα φτωχικό φοιτητικό δωμάτιο. Δίπλα, σε μια βιτρίνα, εκτίθενται τα ματωμένα του ράσα. Το έγκλημα διέταξε ο Ρομπέρτο Ντ’ Αμπουισόν (Roberto D’ Aubuisson), ο ιδρυτής, πρώτος ηγέτης και ισόβιος επίτιμος πρόεδρος του κόμματος ARENA, του μεγαλύτερου, για τρεις δεκαετίες τουλάχιστον, δεξιού κόμματος της χώρας. Γι’ αυτό, όπως και για τα υπόλοιπα εγκλήματα, κανείς δεν λογοδότησε ποτέ στην δικαιοσύνη της χώρας.
Μείναμε αρκετές μέρες στην πρωτεύουσα. Επισκεφτήκαμε το MARTE, το μουσείο σύγχρονης τέχνης. Απολαμβάνοντας μια υπέροχη θέα της πόλης, γευματίσαμε στην Plaza Futura, κάτω από τον Torre Futura του World Trade Center San Salvador, που συμβολίζει τον νέο οικονομικό δυναμισμό της χώρας. Ψωνίσαμε αναμνηστικά στην αγορά χειροτεχνημάτων (Mercado de Artesanias), όπου τα μαγαζιά πουλούσαν μπλουζάκια με τις εικόνες του Μπουκέλε ή της οικογένειας του, τον Μπουκέλε σε μπρελόκ, σε κούκλα κ.λπ. Περπατήσαμε στους δρόμους της πόλης, μπήκαμε σε παλαιοβιβλιοπωλεία, δοκιμάσαμε τους τοπικούς καφέδες, οι οποίοι σημειωτέον σερβίρονται μόνο σε κομψά και πανάκριβα καφέ, και γευτήκαμε τις ντόπιες σπεσιαλιτέ (προσωπικά ξεχώρισα το birridongo).
H πολύ ατμοσφαιρική Dalia, αίθουσα μπιλιάρδου και μπαρ, που λειτουργεί από το 1937 και βρίσκεται στον πρώτο όροφο ενός διατηρητέου κτιρίου με θέα στην πλατεία Λιμπερτάδ, μας μετέφερε πίσω, στα χρόνια του 30, του 40 και του 50, στην κοσμική ζωή της πόλης πριν τον εμφύλιο. Κοντά στη Dalia λειτουργεί ένα από τα εκατοντάδες ATM, τα οποία είναι εξειδικευμένα σε συναλλαγές με bitcoin, μέχρι πρότινος του επίσημου νομίσματος της χώρας (το ΔΝΤ, στο οποίο προσέφυγε ο Μπουκέλε, απαίτησε, ως προϋπόθεση για την χορήγηση δανείου, να πάψει το bitcoin να έχει θέση επίσημου νομίσματος). Από πολλές απόψεις το σημερινό Σαλβαντόρ είναι πολύ διαφορετικό από εκείνο των δεκαετιών που προηγήθηκαν του εμφυλίου.
Πλέον στην οικονομία της χώρας δεν επικρατούν, όπως παλαιότερα, μεγάλα λατιφούντια προσανατολισμένα στην παραγωγή καφέ για την παγκόσμια αγορά. Το 2024 οι εξαγωγές καφέ ήταν μόνο το 2,08% των συνολικών εξαγωγών (1), ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 1990 αποτελούσαν το 43,5%. Τα προϊόντα που παράγονται στις ειδικές οικονομικές ζώνες αποτελούν το πιο δυναμικό κομμάτι των εξαγωγών και ανέρχονται στο 15% του συνόλου. Πρόκειται για κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα αλλά και, κατά το ένα πέμπτο , για μικροτσιπς (2). Οι επιχειρήσεις οι οποίες δρουν υπό την αιγίδα του CAMTEX (Camara de la Industria Textil, Confeccion y Zonas Francas de El Salvador, Επιμελητήριο Κλωστοϋφαντουργίας, Ενδύματος και Βιομηχανίας Ελεύθερων Οικονομικών Ζωνών του Ελ Σαλβαντόρ ) παράγουν το 35% των εξαγωγών και απασχολούν άμεσα 76. 000 εργαζόμενους και έμμεσα (υπεργολαβίες και προμήθειες εισροών) άλλες 152.000 (3). Ο βασικός προορισμός των εν λόγω εξαγωγών είναι η αγορά των ΗΠΑ. Αυτή η αλλαγή, η εγκατάλειψη του παραδοσιακού αγροτοεξαγωγικού μοντέλου, αφορά όλη την Κεντρική Αμερική. Εδώ και καιρό, ενθαρρύνεται ποικιλότροπα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, που προτιμούν να έχουν τις εφοδιαστικές αλυσίδες τους στην «πίσω αυλή τους» και να πάψουν να εξαρτώνται από τις χώρες της Ανατολικής Ασίας.
Την δεκαετία 1980, οι κυβερνήσεις του Ελ Σαλβαδόρ, υπό την ασφυκτική πίεση των επιτυχιών του αντάρτικου, αναγκάστηκαν να πάρουν πολύ σημαντικά μέτρα εναντίον της μεγάλης γαιοκτησίας και υπέρ των αγροτών. Το 1980 δρομολογήθηκε μια αγροτική μεταρρύθμιση, της οποίας υλοποιήθηκε μόνο η πρώτη φάση, που προέβλεπε την διανομή στους αγρότες των γαιοκτησιών, οι οποίες υπερέβαιναν τα 500 εκτάρια (και αποτελούσαν το 15% της γεωργικής γης). Το 1982 ψηφίστηκε το περίφημο άρθρο 105 του Συντάγματος, που όριζε ότι: « Η μέγιστη έκταση της αγροτικής γης που ανήκει στο ίδιο φυσικό ή νομικό πρόσωπο δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 245 εκτάρια. Ο περιορισμός αυτός δεν ισχύει για τις συνεταιριστικές ή κοινοτικές αγροτικές ενώσεις» (4). Το Σύνταγμα του Μοράλες στην Βολιβία το 2007, έθετε σαν ανώτερο όριο τα 10.000 εκτάρια (άρθρο 398) και η αγροτική μεταρρύθμιση την οποία επιχείρησε ο Τσάβες στη Βενεζουέλα και πάλι τα 10.000 εκτάρια!!! Μετά την υπογραφή των ειρηνευτικών συμφωνιών του Τσαπουλτέπεκ, το πρόγραμμα μεταβίβασης γης στους πρώην στρατιώτες των Ενόπλων Δυνάμεων και στους αντάρτες του FMLN μέσω του ινστιτούτου Αγροτικού Μετασχηματισμού (ISTA), διεύρυνε ακόμα περισσότερο την πρόσβαση στη γη.
Τελικά, ο εμφύλιος επέφερε την αλλαγή του μοντέλου συσσώρευσης. Εγκαταλείφθηκε, κατά ένα μεγάλο μέρος, ο τύπος οικονομίας ο οποίος δημιουργήθηκε το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και στηριζόταν στις «14 οικογένειες», που παρήγαγαν καφέ για την παγκόσμια αγορά στην γη την οποία είχαν αρπάξει από τις ιθαγενικές κοινότητες με τους νόμους του 1881 και 1882. Οι συμφωνίες του Τσαπουλτέπεκ ( Ιανουάριος 1992) αποτελούν μείζονα τομή στην ιστορία του Ελ Σαλβαντόρ. Τα σημερινά κοινωνικά κινήματα τις θεωρούν σημείο αναφοράς και υπερασπίζονται το δημοκρατικό κεκτημένο τους απέναντι στον αυταρχισμό του καθεστώτος Μπουκέλε. Το FMLN πέτυχε πολύ καλύτερες συμφωνίες από ότι στην Γουατεμάλα η URNG το 1996 και στην Κολομβία οι FARC το 2016. Περιορίστηκε κατά το ήμισυ η δύναμη του στρατού, ανασυγκροτήθηκε εξαρχής η αστυνομία με την πρόσληψη και πρώην ανταρτών, μεταρρυθμίστηκε το δικαστικό σύστημα και ενισχύθηκε η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, μοιράστηκε γη στους βετεράνους κ.λπ. Τις επόμενες δυο -τρεις δεκαετίες, για πρώτη φορά στην ιστορία του Ελ Σαλβαντόρ, η εναλλαγή των κομμάτων στην κυβερνητική εξουσία γινόταν μέσω εκλογών, που γενικά θεωρούνταν αδιάβλητες και τα αποτελέσματα τους γίνονταν σεβαστά.
Ωστόσο, τότε, ένα μέρος των ανταρτών δυσανασχέτησε με την κατάθεση των όπλων. Γενικότερα η επιστροφή στην ειρήνη συνοδεύτηκε από μια «φυγή στην καθημερινότητα». Τα ποσοστά συμμετοχής στις εκλογές ήταν ιδιαίτερα χαμηλά (π.χ. 45% σε αυτές του Απριλίου 1994). Απουσίασε η έκρηξη πολιτιστικής δημιουργικότητας που συνήθως εκδηλώνεται στον απόηχο των μεγάλων επαναστάσεων. Κάποιοι χαρακτήρισαν αντάρτικα, όπως αυτό του FMLN, σαν μιλιταριστική σοσιαλδημοκρατία. Το σίγουρο είναι πως, ήδη από το 1983, ένα μεγάλο μέρος της ηγεσίας του ήθελε απλώς το πέρασμα «από τον άγριο καπιταλισμό στον καπιταλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο» (5). Η ηγεσία μπορούσε να είναι πολύ ευχαριστημένη από την πορεία των πραγμάτων στο μετεμφυλιακό Σαλβαντόρ. Χωρίς όμως να πάρουμε υπόψη τα υπόγεια ρεύματα δυσαρέσκειας και απογοήτευσης που διέτρεχαν την κοινωνία, είναι αδύνατο να ερμηνεύσουμε το φαινόμενο Μπουκέλε.
Πάντως μετά τον εμφύλιο, ιδίως την δεκαετία που κυβέρνησε την χώρα το FMLN, βελτιώθηκαν οι συνθήκες ζωής των εργαζόμενων. Μάλιστα άρχισαν να έρχονται μετανάστες από την Νικαράγουα λόγω των σχετικά καλύτερων μισθών. Σήμερα στο Ελ Σαλβαντόρ ο κατώτατος μηνιαίος μισθός βρίσκεται στα 365 δολάρια (6) –όμως σε ορισμένες αγροτικές εργασίες είναι πιο χαμηλός. Μετά το 2021 δεν έχει αυξηθεί παρά τον πληθωρισμό. Επίσης ας ληφθεί υπόψη, ότι ο άτυπος τομέας, όπου η κατάσταση των εργασιακών δικαιωμάτων είναι ιδιαίτερα ρευστή, προσφέρει το 68% των θέσεων εργασίας στην χώρα (7). Στην πραγματικότητα, η ευημερία των λαϊκών τάξεων εξαρτάται πάντα, κατά ένα μεγάλο μέρος, από τα μεταναστευτικά εμβάσματα.
Οι μέρες κύλισαν γρήγορα. Ξεκινώντας πολύ πρωί από την πόλη του Σαν Σαλβαδόρ, κάναμε μια ημερήσια εκδρομή ακολουθώντας τον «Δρόμο των Λουλουδιών» ( Ruta de las Flores). Διανύσαμε πάνω από 240 χιλιόμετρα στο Δυτικό Ελ Σαλβαδόρ. Πρώτα επισκεφτήκαμε την Joya de Cerén, η οποία είναι γνωστή ως η «Πομπηία των Μάγια» και αποτελεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Μια ξαφνική έκρηξη ηφαίστειου κάλυψε με λάβα τον οικισμό και έτσι, χάρη στις ανασκαφές και τον πολύ καλά φροντισμένο αρχαιολογικό χώρο, σήμερα μπορούμε να έχουμε μια πολύ καλή εικόνα της καθημερινής ζωής των Μάγια (άλλες πιο γνωστές θέσεις του εν λόγω πολιτισμού αφορούν κυρίως τελετουργικά κέντρα και ανάκτορα). Απολαύσαμε την υπέροχη θέα στην λίμνη Κοατεπέκε (Coatepeque), αλλά η πυκνή ομίχλη και η βροχή ματαίωσε την πεζοπορία στο υπερκείμενο ηφαίστειο Σέρο Βέρδε ( Cerro Verde). Μας αποζημίωσε και με το παραπάνω ένα πανέμορφο τοπίο κάτω από τον συννεφιασμένο ουρανό και η περιπλάνηση στα στενά δρομάκια γραφικών κωμοπόλεων όπως της Κονσεπσιόν ντε Ατάκο (Concepciόn de Ataco), όπου αγοράσαμε κούκλες (τις περίφημες memitas από την γκαλερί των αδελφών Fabio και Bruno, κατά σύντμηση FaBru’s), και του Ναουισάλκο (Nahuizalco), ίσως της παλαιότερης και της σημαντικότερης ιθαγενικής εστίας της χώρας, όπου μιλιούνται ακόμα τα ναουάτλ (nahuatl). Φτάσαμε νύχτα στο Ισάλκο (Izalco), ένα σημαντικό κέντρο της εξέγερσης των αγροτών το 1932 κοντά στο ομώνυμο ηφαίστειο. Δειπνήσαμε στο pupusόdromo, μια αγορά στο κέντρο της πόλης με δεκάδες μαγαζάκια που έψηναν πεντανόστιμες πουπούσας . Επιστρέψαμε πολύ αργά στο ξενοδοχείο.
Αφήσαμε την πόλη του Σαν Σαλβαντόρ και αναχωρήσαμε για το Σουτσιτότο (Suchitoto), την πιο καλά διατηρημένη αποικιακή κωμόπολη της χώρας, τόπο διαμονής καλλιτεχνών και διανοουμένων και τον τελευταίο σταθμό του ταξιδιού μας στο Ελ Σαλβαντόρ πριν φύγουμε για την Ονδούρα. Ήταν δύο σχετικά ήσυχες μέρες: περίπατοι στους αγρούς, βόλτες στην πόλη, επισκέψεις σε μουσεία (de Don Alejandro Soto) και πολιτιστικούς χώρους (Centro Arte para la Paz), βαρκάδα στην λίμνη Suchitlan κ.λπ.
Όμως η τελευταία μας δραστηριότητα, με την οποία και αποχαιρετίσαμε το Ελ Σαλβαντόρ, ήταν μια πεζοπορία σε μερικά παλιά αντάρτικα λημέρια – που σήμερα έχουν ανακηρυχθεί εθνικός δρυμός– και η επίσκεψη στο κοντινό τους ανταρτοχώρι Cinquera, το οποίο απέχει 18 χιλιόμετρα από το Σουτσιτότο. Οι ξεναγοί μας, παλαίμαχοι αντάρτες, μας έδειξαν την «βιετναμέζικη κουζίνα», μια κατασκευή που επινόησαν πρώτοι οι Βιετκόνγκ και η οποία επέτρεπε στους αντάρτες να μαγειρεύουν, χωρίς να μπορούν τα ελικόπτερα να τους εντοπίσουν από τον καπνό, ένα ανακατασκευασμένο αντάρτικο νοσοκομείο κ.α. Στη πλατεία της Cinquera, εν είδη μνημείου, έχουν τοποθετηθεί τα συντρίμμια ενός ελικοπτέρου, που κατέρριψαν οι αντάρτες. Οι κάλυκες από βόμβες των 500 κιλών, τις οποίες έριξαν τα αεροπλάνα, βρίσκονται μπροστά στην εκκλησία, στους τοίχους της οποίας είναι ζωγραφισμένη η μορφή του Ρομέρο και ενός ακόμα ιερωμένου και γραμμένα κάποια από τα λόγια τους. Στον τοίχο ενός άλλου κτηρίου είναι αναγραμμένα τα ονόματα δεκάδων, ίσως εκατοντάδων πεσόντων. Σε μια μάντρα ένα σύνθημά δηλώνει την αντίθεση του χωριού στην πρόσφατη επανεκκίνηση των εξορύξεων.
Οι παλαιότεροι αγώνες σημείωσαν μια ορισμένη επιτυχία, τουλάχιστο όσον αφορά τις πολιτικές ελευθερίες και συνέβαλαν σε μια σημαντική αλλαγή του κοινωνικοοικονομικού μοντέλου. Οι δύο πλευρές συνδέονται: τα τάγματα θανάτου αντιστοιχούσαν στο παλαιότερο μοντέλο της εξουσίας μιας ελίτ γαιοκτημόνων, οι δημοκρατικές ελευθερίες συνδέονται με τον καπιταλιστικό εκσυγχρονισμό και τον οικονομικό φιλελευθερισμό. Αυτό ακριβώς πίστευε, ήδη από το 1983, μια σημαντική μερίδα του FMLN. Αν όμως έχουν έτσι τα πράγματα, τότε πως εξηγείται πως στο δρόμο του εκδημοκρατισμού, που άνοιξαν οι συμφωνίες του Τσαπουλτέπεκ, βρέθηκε το καθεστώς Μπουκέλε, το οποίο μάλιστα απολαμβάνει σημαντικής λαϊκής υποστήριξης; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του εν λόγω αυταρχισμού, καθώς δεν πρόκειται για απλή αναβίωση παλαιότερων μορφών;
(1) Σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα της χώρας. https://estadisticas.bcr.gob.s
(2) Diario El Mundo. https://diario.elmundo.sv/
(3) Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της CAMTEX. https://www.camtex.com.sv/
(5) Monde Diplomatique
https://www.monde-
https://www.monde-
https://www.monde-
(6) Ενώ στην Νικαράγουα ο κατώτατος μισθός είναι 221,9 δολάρια, στο Μεξικό 319 δολάρια (για το 2025 το κατώτατο ημερομίσθιο ορίστηκε στα 13,95 δολάρια, εκτός των ειδικών οικονομικών ζωνών στον Βορρά όπου είναι υψηλότερο) και στην πολύ πιο πλούσια Κόστα Ρίκα 728 δολάρια . Για περισσότερα βλέπε: https://datosmacro.expansion.
(7) Σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα της χώρας.
https://www.bcr.gob.sv/documen
