Αποδιοπομπαίοι τράγοι των σχολικών εκδρομών

Oι σχολικές εκδρομές –μια ευκαιρία για χαρά, εμπειρία, κοινωνικοποίηση και βιωματική μάθηση– μετατρέπονται ολοένα και συχνότερα σε ναρκοπέδιο για τους εκπαιδευτικούς. Το πρόσφατο περιστατικό στη λίμνη Πλαστήρα, όπου 17χρονος μαθητής μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο με συμπτώματα έντονης μέθης και οι 12 συνοδοί καθηγητές συνελήφθησαν, αποτελεί όχι απλώς αφορμή προβληματισμού αλλά καμπανάκι κινδύνου για ολόκληρη την εκπαιδευτική κοινότητα.

Σύμφωνα με αστυνομικές πηγές, τουλάχιστον πέντε μαθητές φέρονται να κατανάλωσαν αλκοόλ –συγκεκριμένα βότκα και σφηνάκια– στο Νεοχώρι όπου διέμενε η αποστολή. Το περιστατικό έθεσε άμεσα σε κίνηση τις αρχές: 12 συνοδοί καθηγητές συνελήφθησαν και σχηματίστηκε σε βάρος τους δικογραφία για «έκθεση και σωματική βλάβη από αμέλεια».

Αν και ο εισαγγελέας Πρωτοδικών Καρδίτσας διέταξε την προσωρινή απελευθέρωσή τους, η υπόθεση παραμένει ανοιχτή και πλέον βρίσκεται στα χέρια της Δικαιοσύνης. Ο 17χρονος, κατά την κατάθεσή του, φέρεται να δήλωσε πως προμηθεύτηκε μόνος του το αλκοόλ από τοπικό σουπερμάρκετ, χωρίς γνώση των γονιών ή των καθηγητών του.

Παιδαγωγική πράξη

Κατ' αρχάς, δεν πρέπει να λησμονούμε τον σκοπό των σχολικών εκδρομών: τη διάδραση με την πραγματικότητα, την επαφή με την πολιτιστική ποικιλότητα, την ανάπτυξη της κοινωνικότητας και την εσωτερική ωρίμανση των μαθητών μέσα από τη συνύπαρξη και τη συνεργασία. Δεν είναι πολυτέλεια – είναι αναγκαίο παιδαγωγικό εργαλείο. Ομως, σε ένα δυσλειτουργικό θεσμικό περιβάλλον, αυτή η ανάγκη γίνεται αφορμή για δυσανάλογες ευθύνες και ποινικοποίηση του ρόλου των εκπαιδευτικών.

Η εφηβεία είναι κατ' εξοχήν περίοδος δοκιμών, υπερβάσεων και πειραματισμών. Δεν είναι τυχαίο ότι τα κρούσματα παραβατικής συμπεριφοράς αυξάνονται στις εκδρομές: αλκοόλ, τσιγάρα, χρήση ουσιών, φθορές, ξυλοδαρμοί. Αντί να εστιάσουμε στην ανάγκη ενίσχυσης της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης των μαθητών και της προληπτικής εκπαίδευσης, η πολιτεία επιλέγει την εύκολη λύση: τη στοχοποίηση του συνοδού εκπαιδευτικού.

Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που, πολλές φορές, με «μισή καρδιά» συνοδεύουν τις σχολικές εκδρομές, όχι από φόβο για τα παιδιά αλλά από τρόμο για τις συνέπειες ενός απρόβλεπτου περιστατικού. Είναι εκείνοι που δεν πληρώνονται, δεν καλύπτονται νομικά και καταλήγουν –σε αρκετές περιπτώσεις– στα αστυνομικά τμήματα με τη ρετσινιά του «υπόπτου».

Η εξέλιξη αυτή επανέφερε στο προσκήνιο ένα πάγιο και καίριο αίτημα των εκπαιδευτικών: την ανάγκη αλλαγής του νομοθετικού πλαισίου που καθορίζει την ευθύνη των συνοδών καθηγητών κατά τις σχολικές εκδρομές. Η ΟΛΜΕ και η ΕΛΜΕ Καρδίτσας καταγγέλλουν πως οι εκπαιδευτικοί μετατρέπονται σε εξιλαστήρια θύματα, αντιμετωπίζοντας δικαστικές και ποινικές συνέπειες για παραβάσεις στις οποίες δεν έχουν ουσιαστικά συμμετοχή ή δυνατότητα αποτροπής.

Νομοθετικό κενό

«Δεν είναι δυνατόν οι εκπαιδευτικοί να οδηγούνται σε αστυνομικά τμήματα, να δίνουν δακτυλικά αποτυπώματα, να φωτογραφίζονται σαν εγκληματίες και να κρατούνται για ώρες επειδή ένας ανήλικος παρανόμησε», αναφέρει σε ανακοίνωσή της η ΟΛΜΕ.

Το περιστατικό στη λίμνη Πλαστήρα φωτίζει με ένταση ένα δομικό πρόβλημα: το ελλιπές θεσμικό πλαίσιο για τις σχολικές εκδρομές, που αφήνει τους εκπαιδευτικούς νομικά εκτεθειμένους. Η ευθύνη εποπτείας που τους ανατίθεται μοιάζει συχνά δυσανάλογη, καθώς δεν διαθέτουν τα μέσα, την εκπαίδευση ή τη νομική κάλυψη για να αποτρέψουν όλες τις παραβατικές συμπεριφορές ανηλίκων, ειδικά σε περιβάλλοντα εκτός σχολείου. Ακόμα και υπεύθυνες δηλώσεις των γονέων δεν έχουν νομική ισχύ, ενώ η πολιτεία δεν παρέχει ούτε νομική υποστήριξη ούτε οικονομική αποζημίωση για τις 24ωρες ευθύνες που αναλαμβάνουν οι συνοδοί.

Στην περίπτωση της Καρδίτσας, ο 17χρονος μαθητής, σύμφωνα με την κατάθεσή του, αγόρασε μόνος του αλκοόλ από τοπικό κατάστημα, χωρίς γνώση γονέων ή καθηγητών. Παρ' όλα αυτά, οι εκπαιδευτικοί βρέθηκαν αντιμέτωποι με συλλήψεις, δακτυλοσκόπηση, σχηματισμό δικογραφίας για έκθεση ανηλίκου σε κίνδυνο και –ουσιαστικά– τον δημόσιο διασυρμό.

Πόσο ρεαλιστικό είναι, όμως, να απαιτείται από έναν καθηγητή να ασκεί 24ωρη επιτήρηση σε δεκάδες εφήβους, με συμπεριφορές ενίοτε απρόβλεπτες, χωρίς θεσμική προστασία, χωρίς νομική κάλυψη και χωρίς καμία οικονομική αποζημίωση;

Το συμβάν της λίμνης Πλαστήρα δεν είναι μεμονωμένο. Τα τελευταία χρόνια έχουν καταγραφεί δεκάδες περιστατικά όπου οι εκπαιδευτικοί βρέθηκαν ενώπιον της Δικαιοσύνης, συχνά χωρίς σοβαρά ερείσματα. Από την κατανάλωση αλκοόλ έως επεισόδια σε δωμάτια ξενοδοχείων και καβγάδες, το βάρος πέφτει σχεδόν αποκλειστικά στους συνοδούς καθηγητές, οι οποίοι συχνά δεν έχουν την παραμικρή εμπλοκή.

Απροθυμία

Η σχολική εκδρομή δεν είναι απλώς ένα «διάλειμμα από τα μαθήματα». Οπως υπογραμμίζει η ΕΛΜΕ Καρδίτσας, έχει εκπαιδευτική, πολιτισμική και κοινωνική αξία, συμβάλλοντας στην ομαλή ένταξη των παιδιών, την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και την επαφή με την πολιτιστική ζωή του τόπου. Η στοχοποίηση των εκπαιδευτικών θέτει σε κίνδυνο αυτό το εργαλείο.

Ηδη, πολλοί καθηγητές δηλώνουν απρόθυμοι να συμμετάσχουν σε μελλοντικές εκδρομές υπό τον φόβο νομικών επιπτώσεων. Η Παιδεία δεν μπορεί να συνεχίσει να πορεύεται με φόβο και ποινικοποίηση. Οι εκπαιδευτικοί, που καθημερινά παλεύουν για τη μόρφωση και την ασφάλεια των παιδιών, χρειάζονται θεσμική θωράκιση – όχι εισαγγελείς και περιπολικά. Το σχολείο είναι χώρος μάθησης, όχι ποινικό πεδίο.