«Το γέλιο και η σάτιρα δεν είναι μόνο κριτική, είναι αφύπνιση»

Η σκηνοθέτρια, που είχε ανεβάσει το 2017 τον «Γενικό γραμματέα» του Καπετανάκη, καταπιάστηκε αυτή τη φορά με τη «Βεγγέρα» του, στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, με αξιοθαύμαστα αποτελέσματα

Είναι σπάνιο να ανεβαίνει τόσο καλά, πλήρες και συγχρονισμένα με την εποχή μας, δίχως να χάνει τίποτα όσον αφορά τη γλώσσα (καθαρεύουσα εκδημοτικισμένη κατά κάποιο τρόπο) αλλά και το πνεύμα του καιρού του, ένα έργο που γράφτηκε και ανέβηκε πάνω από έναν αιώνα πριν. Και μάλιστα ελληνικό έργο, του τέλους του 19ου αιώνα, μιας περιόδου για την οποία πολλοί γνωρίζουμε ελάχιστα όσον αφορά τη νεοελληνική λογοτεχνική (θεατρική και συγγραφική) παραγωγή. Ο Ηλίας Καπετανάκης (1858-1922) ήταν από τους συγγραφείς της περιόδου που, παρά τα μόλις τρία θεατρικά που έγραψε, κατάφερε να αφήσει και το προσωπικό του στίγμα (σκωπτική, ευφυής και γρήγορη γραφή, που σατιρίζει και δεν χαρίζεται, αλλά ταυτόχρονα σκορπά άφθονο γέλιο) και το θεατρικό του αποτύπωμα.

Πώς όμως συνδιαλέγεσαι 130 χρόνια μετά με ένα τέτοιο έργο; Η Σοφία Μαραθάκη το... παρελθόν δεν το φοβάται! Εχοντας ήδη παρουσιάσει (και πάλι στο Εθνικό, το 2017) τον «Γενικό γραμματέα» του ίδιου συγγραφέα, τώρα καταπιάστηκε με τη «Βεγγέρα». Μόνο «Το γεύμα του Παπή» λείπει ώστε να ολοκληρωθεί το σύνολο των έργων του Καπετανάκη, κάτι που ευχόμαστε να το κάνει σύντομα. Στη «Βεγγέρα», πάντως, τα πράγματα δεν πήγαν όπως θα περίμενε κάποιος – πήγαν πολύ καλύτερα! Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, μία άλλη παράσταση ήταν ν’ ανέβει την ίδια περίοδο σύμφωνα με τον προγραμματισμό του Εθνικού, ωστόσο εξαιτίας σκηνοθετικών δυσαρμονιών (για να το πούμε ευγενικά) το εγχείρημα δεν προχώρησε κι έτσι κάλεσαν τη Σοφία Μαραθάκη να ανεβάσει τη «Βεγγέρα», με έναν θίασο απίστευτα ταλαντούχων ηθοποιών: ένας κι ένας στις ερμηνείες τους, από τον πιο έμπειρο έως τον πιο νέο, με τη Ρουμπίνη Βασιλακοπούλου να μη μας επιτρέπει να πάρουμε τα μάτια μας από πάνω της, καθώς ακόμα και οι ανάσες της πρόσφεραν στην παράσταση.

Το ίδιο το έργο είναι «οδοστρωτήρ» όπως το είχε χαρακτηρίσει ο ίδιος ο συγγραφέας: μια σαρκαστική, ανατρεπτική κωμωδία που δεν αφήνει τίποτα όρθιο στο πέρασμά της. Και είναι πραγματικά απίστευτο πόσο δεν έχουν αλλάξει τα πράγματα, έναν αιώνα μετά: «Εκατό χρόνια μετά ξαναμιλάμε για το κράτος, για την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, για την ελευθερία βούλησης και την ελευθερία δράσης. Ακριβώς τα ίδια, απλώς με πιο ωραίο τρόπο δοσμένα στη μούρη μας στην κυριολεξία», μας λέει η σκηνοθέτρια, που κάνει και κάποιες καμέο εμφανίσεις στην παράσταση (παίζει την υπηρέτρια της οικογένειας Νερουλού, οι οποίοι δέχονται μια απρόσμενη επίσκεψη από την οικογένεια Στενού). «Και όλα γίνονται μέσω του χιούμορ. Η ευφυΐα του συγγραφέα, δε, έγκειται στο ότι τα στόματα που εκφέρουν αυτές τις λέξεις δεν αντιλαμβάνονται και ακριβώς τι λένε. Ο Καπετανάκης κάνει κάτι φοβερά έξυπνο: θέτει επί τάπητος κάποια υψηλά νοήματα, τα οποία όμως οι ίδιοι οι ήρωες τα εκφέρουν σαν τσιτάτα.

»Δεν αντιλαμβάνονται πραγματικά το νόημα των λέξεων και τη βαρύτητα των όσων λένε και ακούνε και με έναν τρόπο, με αυτόν τον τρόπο, ο συγγραφέας καταγγέλλει και αυτή τη μεγαλοστομία και το πόσο ψευτοπαλικαράδες είμαστε ή πόσο φωτεινοί παντογνώστες νιώθουμε: έχουμε άποψη για τα πάντα – και μάλιστα βαριά σαν μάρμαρο. Δεν αλλάζει με τίποτα. Ενώ στην ουσία γνωρίζουμε ελάχιστα και δεν έχουμε προλάβει καν να σκεφτούμε αυτά που λέμε – αυτό δεν ζούμε με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σήμερα;» συνεχίζει η κ. Μαραθάκη.

Και σαν να μην έφταναν τα όσα βάζει ο Καπετανάκης στο έργο, η ίδια έχει ενθέσει κομμάτια του Σουρή (τα ερμηνεύει πραγματικά εξαίσια ο Χρήστος Σταθούσης, ο μικρός γιος της οικογένειας Νερουλού, που εκπροσωπεί κάτι σαν τον Χορό της αρχαίας τραγωδίας, μόνο που, αντί για χορικά, απαγγέλλει στίχους του Σουρή!). «Ο κόσμος της Μπελ Επόκ, ένας κόσμος μεγάλων αλλαγών, προσπαθούσε να δει τη ζωή με αισιοδοξία, όμως στο βάθος του ήταν ένας κόσμος αναβρασμού, που εγκυμονούσε απρόσμενες εξελίξεις. Στην Ελλάδα βρισκόμαστε στην πτώχευση του Δεκεμβρίου του 1893, ενώ στο θέατρο κυριαρχεί το κωμειδύλλιο και το δραματικό ειδύλλιο. Ο Καπετανάκης βάζει τους ήρωές του να αναμασούν διάφορα που κάπου τα έχουν ακούσει, δεν τα έχουν καταλάβει καλά και γίνονται παρεξηγήσεις. Είναι σαν να μας λέει: “Προσπάθησε να καταλάβεις τις λέξεις και τα νοήματα και την ιστορία τους και να τα κάνεις κάτι, μην είσαι μόνο ένα κασετόφωνο, ένα φερέφωνο αυτών των λέξεων, αυτών των νοημάτων”», λέει η σκηνοθέτρια. «Με γοήτευσε αυτή η ανεμπόδιστη και τολμηρή ειλικρίνεία του. Μιλάει για την πατριδοκαπηλία μας, την κομπορρημοσύνη, τον φθόνο, την υποκρισία. Για την ημιμάθεια και την ασάφειά μας. Και την ψευτοπαλικαριά μας. Αλλά δεν το κάνει –και κατ’ επέκταση δεν το κάνω και εγώ σκηνοθετικά– όλο αυτό για να προσβάλει, αλλά για να γελάσουμε με τα χάλια μας, μήπως αυτό κάπως βοηθήσει στο να γίνουμε πιο ενεργοί. Ολο αυτό το γέλιο και η σάτιρα δεν είναι μόνο κριτική, είναι αφύπνιση – αυτός δεν είναι και ο ρόλος του χιούμορ εξάλλου;

»Ζούμε μια μη οραματική εποχή. Βιώνουμε μικρές, ατομικές τραγωδίες, δίχως να αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχει συλλογική μοίρα και ότι μπορούμε εμείς να διαγράψουμε τη συλλογική μας μοίρα. Νομίζω ότι νιώθουμε απίστευτα αδύναμοι και μικροί. Ταυτόχρονα, πιστεύω ακράδαντα πως όταν οι άνθρωποι ενώνονται, μπορούν να καταφέρουν εκπληκτικά πράγματα. Το θέατρο είναι από τα λίγα μέρη όπου μπορεί να συμβεί ακόμη κάτι τέτοιο: ναι, ο σύγχρονος πολιτισμός έχει πολλά προβλήματα, αλλά ακόμα κι έτσι θεωρώ πως το θέατρο, επειδή θέτει ως προαπαιτούμενο τη συλλογικότητα και την ομαδικότητα, είναι και το μέσο και ο “τόπος” δράσης προς την αλλαγή του σήμερα. Είναι ένα παράδειγμα του πώς τα πράγματα μπορούν να δουλεύουν συλλογικά.

»Και πρέπει να δουλέψουμε συλλογικά γιατί τα πράγματα είναι πολύ άσχημα: ό,τι περνάει μπροστά μας από την οθόνη, που μπορεί να είναι από διαφήμιση για παπούτσια, μετά η γενοκτονία στη Γάζα και μετά ο γάμος δύο διασημοτήτων, όλα αυτά κατ’ αυτόν τον τρόπο εξισώνονται, εξομοιώνονται. Αυτό απαιτεί εγρήγορση. Και χρόνο για σκέψη. Η δράση και η δημιουργία θα έρθουν. Αρκεί να δώσουμε χρόνο για σκέψη», καταλήγει.

• ►ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Κάθε Τετ., Κυρ. στις 19.00 και Πέμ.-Σάββ. στις 21.00, έως 1/06/2025. Στο θέατρο «Χώρος» (Πραβίου 6-8,τηλ. 2103426736). Η παράσταση δεν θα συνεχιστεί και του χρόνου, σύμφωνα με τις έως τώρα ανακοινώσεις της νέας καλλιτεχνικής διεύθυνσης του Εθνικού. Ωστόσο, είναι ίσως η καλύτερη που είδαμε στο πλαίσιο της Πειραματικής Σκηνής φέτος, οπότε ελπίζουμε να υπάρξει χώρος για κάποιες παραστάσεις και τη νέα σεζόν. Προπώληση εισιτηρίων: ticketservices.gr και στο 210.7234567 (με χρήση πιστωτικής-χρεωστικής κάρτας). Παίζουν: Ρουμπίνη Βασιλακοπούλου, Γιάννης Κλίνης, Γιώργος Κριθάρας, Σοφία Μαραθάκη, Οδύσσεια Μπουγά, Ειρήνη Μπούνταλη, Κατερίνα Πατσιάνη, Δανάη Σαριδάκη, Χρήστος Σταθούσης, Γιώργος Σύρμας.