Τα θαύματα της στατιστικής πολλαπλασιάζουν τους Καθολικούς

Ο θάνατος του Πάπα Φραγκίσκου στις 21 Απριλίου και η ολοκλήρωση μιας ξεχωριστής θητείας 12 ετών στην ηγεσία της Καθολικής Εκκλησίας προκάλεσε εύλογα το ερώτημα αν το μάλλον ασυνήθιστο μήνυμα που εξέπεμπε ο Ποντίφικας, ένα μήνυμα ταπεινότητας, εξωστρέφειας και προσέγγισης των φτωχών, των κατατρεγμένων και των διαφορετικών, έφερε περισσότερους πιστούς στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας. Με άλλα λόγια: Η προσωπικότητα και το πανανθρώπινο κήρυγμα του Πάπα Φραγκίσκου παρακίνησαν περισσότερους ανθρώπους ανά τον κόσμο, και ιδίως νέους, να γίνουν καθολικοί;

Την απάντηση στο ερώτημα φάνηκε να δίνουν τα στατιστικά στοιχεία που είχε δημοσιεύσει το Βατικανό στις 21 Μαρτίου, ένα μήνα πριν από τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου. Τα στοιχεία έδειχναν ότι τη διετία 2022-2023 ο αριθμός των καθολικών αυξήθηκε κατά 16 εκατομμύρια -περίπου μιάμιση φορά ο πληθυσμός της Ελλάδας-, φτάνοντας πρώτη φορά και ξεπερνώντας το ορόσημο του 1,4 δισ. Συγκεκριμένα, από περίπου 1,39 δισ. στις αρχές του 2022 αριθμούσαν 1,406 δισ. στο τέλος του 2023, αύξηση 1,15%.

Ωστόσο, μόνο το στοιχείο αυτό δεν προσφέρεται για ευρύτερα συμπεράσματα. Κατ’ αρχάς, η αύξηση οφειλόταν κυρίως στην Αφρική. Περισσότεροι από τους μισούς επιπλέον καθολικούς, 9 εκατομμύρια, καταγράφηκαν στην Αφρική, όπου η αύξηση έφτασε το 3,31%. Στις άλλες ηπείρους η αύξηση ήταν κάτω από 1% (0,9% στην αμερικανική ήπειρο, 0,6% στην Ασία, μόλις 0,2% στην Ευρώπη – εξαιρείται η Ωκεανία με αύξηση 1,9%, που όμως δεν αντιπροσωπεύει μεγάλη αύξηση σε απόλυτους αριθμούς, καθώς οι καθολικοί της ηπείρου αριθμούσαν περίπου 11 εκατομμύρια το 2023).

Επιπλέον, μια ματιά στα παλιότερα στοιχεία του Βατικανού δείχνει ότι η αύξηση κατά τη διετία 2022-2023 όχι μόνο δεν ήταν ασυνήθιστη, αλλά αποτελούσε την κανονικότητα. Ο αριθμός των καθολικών αυξανόταν με παρόμοιο ρυθμό και τα προηγούμενα χρόνια: 16,2 εκατομμύρια το 2021, 16 εκατομμύρια το 2020, 15 εκατομμύρια το 2019 και 16 εκατομμύρια το 2018. Στην πραγματικότητα, με βάση το αναλυτικό παράρτημα στατιστικών που δημοσίευσε το Βατικανό το 2024, ενόψει του φετινού Ιωβηλαίου (Αgenzia fides, Catholic Church Statistics 2024 – Appendix Data 1998/2022, October 20, 2024), την εικοσιπενταετία από το 1998 έως το 2022 ο αριθμός των καθολικών αυξανόταν σταθερά κάθε χρόνο, ξεκινώντας από 1.018.257.000 το 1998 και φτάνοντας τους 1.389.573.000 το 2022.

Ούτε όμως κι αυτά τα στοιχεία αρκούν για να σχηματιστεί ακριβής εικόνα, καθώς δεν παίρνουν υπόψη την ετήσια αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού (σύμφωνα με το worldometers.info, ο παγκόσμιος πληθυσμός εξακολουθεί να αυξάνεται ετησίως, αν και με χαμηλότερο ρυθμό τις τελευταίες δεκαετίες: ενδεικτικά, αύξηση 0,87% το 2024, 0,97% το 2020, 1,27% το 2010). Αν συνυπολογιστεί η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, το ποσοστό των καθολικών σε σχέση με τον παγκόσμιο πληθυσμό ήταν περίπου 17,4% το 1998, έπεσε περίπου στο 17,2% στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και στη συνέχεια ακολούθησε ανοδική πορεία μέχρι το 2013, όταν διαμορφώθηκε στο 17,7%, παραμένοντας έκτοτε σταθερό (με εξαίρεση το 2014 όταν ανέβηκε στο 17,8%). Με άλλα λόγια, από το 2013, χρονιά κατά την οποία ανέλαβε ο Πάπας Φραγκίσκος, το ποσοστό των καθολικών επί του συνολικού παγκόσμιου πληθυσμού έχει παραμείνει αμετάβλητο.

Δεν φαίνεται να συμβαίνει το ίδιο με τον αντίκτυπο της Καθολικής Εκκλησίας στην καθημερινή ζωή, η οποία φαίνεται να φθίνει σημαντικά, ακόμα και σε κράτη που θεωρούνται προπύργιο του καθολικισμού. Ο Αλέξανδρος Σακελλαρίου, δρ Κοινωνιολογίας, ερευνητής στο τμήμα Κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ, συγκρίνει τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Ερευνας σε καθολικές χώρες το 2023 και το 2002 ως προς την απάντηση στο ερώτημα αν ανήκουν οι ερωτώμενοι σε κάποια θρησκεία. Στην Πολωνία, οι θετικές απαντήσεις ήταν μειωμένες 10,3% το 2023 σε σχέση με το 2002 (83,5% το 2023 έναντι 93,2% το 2002), στην Πορτογαλία μειωμένες 13,1% (71,9% το 2023 έναντι 85% το 2002), στην Ισπανία μειωμένες 21,1% (56,6% έναντι 77,7%) και στην Ιρλανδία μειωμένες 13% (68,1% έναντι 81,1%). Μόνο η Ιταλία παρουσιάζει αύξηση 1,8%, στα όρια του στατιστικού σφάλματος, από 76,4% το 2002 στο 78,2% το 2023.

Στην Ισπανία το ποσοστό κινείται σταθερά τα τελευταία χρόνια λίγο πάνω από το 50% και στα στοιχεία που δημοσιεύει το ισπανικό Κέντρο Κοινωνιολογικών Ερευνών (Centro de Investigaciones Sociológicas – CIS): 56,6% το 2021, 52,9% το 2023, 55,4% φέτος (ενδεικτικά, το 1978 το 90,5% των Ισπανών δήλωναν καθολικοί). Μάλιστα, μόνο το 18,8% των Ισπανών δηλώνουν καθολικοί που τηρούν τη θρησκεία: το 13,6% πηγαίνει στην εκκλησία κάθε Κυριακή και στις αργίες, ενώ το 5,2% πηγαίνει στην εκκλησία πολλές φορές την εβδομάδα.

Επιπλέον, τα στοιχεία δείχνουν υποχώρηση του ποσοστού των καθολικών στους νέους της Ισπανίας. Το 1998 δήλωναν πιστοί καθολικοί περίπου 3,4 εκατ. νέοι από 18 έως 25 ετών, ποσοστό 73,2% αυτής της ηλικίας. Το 2019, καθολικοί δήλωναν 1,4 εκατ. νέοι από 18 έως 25 ετών, ποσοστό 44%. Αλλά μειωμένος είναι και ο αριθμός των βαπτίσεων και των ατόμων που δέχονται την πρώτη κοινωνία μετά από κατήχηση (συνήθως στην ηλικία 8-9 ετών ή αργότερα). Το 2007 έγιναν στην Ισπανία 325.271 βαφτίσεις και δέχτηκαν την Πρώτη Κοινωνία 256.587 άτομα. Το 2019 έγιναν 159.129 βαφτίσεις και δέχτηκαν την Πρώτη Κοινωνία 171.494 άτομα.

Η μείωση της επίδρασης της Καθολικής Εκκλησίας στην καθημερινή και θρησκευτική ζωή των Ισπανών δεν σημαίνει ότι είναι αμελητέα η επιρροή της σε κοινωνικά και σε πολιτικά ζητήματα. Σε μια χώρα που επιφύλασσε μέχρι τουλάχιστον πέρσι βασικές φοροαπαλλαγές στην Εκκλησία, και όπου το 15% του εκπαιδευτικού συστήματος ανήκει στην Εκκλησία, η Εκκλησία θεωρείται ότι επηρεάζει τη δημόσια συζήτηση σε θέματα όπως οι αμβλώσεις, η ευθανασία και εκπαιδευτικά ζητήματα, μέσω δηλώσεων των αρχιεπισκόπων, μέσω των εκκλησιαστικών εκπαιδευτικών θεσμών, των εκκλησιαστικών μέσων ενημέρωσης και των ομάδων πίεσης που συνδέονται με την Εκκλησία. Στα ζητήματα αυτά, συντάσσονται με την Εκκλησία το δεξιό Λαϊκό Κόμμα και το ακροδεξιό VOX.

Αλλωστε, στο τελευταίο βιβλίο του «Ποιος φοβάται το φύλο» (μτφ: Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Αλεξάνδρεια), το Τζούντιθ Μπάτλερ (μη δυαδικού φύλου που επιλέγει το ουδέτερο γένος) καταγράφει πώς, παρά τις κατά καιρούς προοδευτικές δηλώσεις του Πάπα Φραγκίσκου, το Βατικανό και η Καθολική Εκκλησία πρωτοστατούν από τη δεκαετία του 1990 στην αντιδραστική μάχη κατά της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, συμμαχώντας με Ευαγγελικές Εκκλησίες των ΗΠΑ, ακροδεξιά δίκτυα και δεξιές και ακροδεξιές πολιτικές ομάδες «για να τρομοκρατούν τον κόσμο και για να τον κάνουν να επιστρέψει στους κόλπους τους, να αποδεχτεί τη λογοκρισία και να εξωτερικεύσει σε ευάλωτες κοινότητες τον φόβο και το μίσος του».

Την ίδια στιγμή, ο Ισπανός Συνήγορος του Πολίτη εκτιμούσε το 2023 ότι το 1,13% των Ισπανών ενηλίκων, περίπου 440.000, είχαν πέσει θύμα σεξουαλικής κακοποίησης στην παιδική τους ηλικία από ανθρώπους της Καθολικής Εκκλησίας, ενώ η εφημερίδα El Pais δημοσίευσε το 2021 πολυετή έρευνα που μιλούσε για μαρτυρίες 1.237 θυμάτων, αναγκάζοντας την Καθολική Εκκλησία να ζητήσει συγγνώμη το 2023 και να ανακοινώσει αυστηρότερα μέτρα.

Στη Λιθουανία

Στο κράτος της Βαλτικής με κατεξοχήν καθολικό πληθυσμό, με βάση την απογραφή του 2021, το 74,19% του πληθυσμού (περίπου 2,85 εκατομμύρια) δηλώνουν καθολικοί, ωστόσο το ποσοστό εξακολουθεί να μειώνεται σε σχέση με το 2011, όταν καθολικοί δήλωναν το 77%. Πάντως, η Εκκλησία τοποθετείται συχνά δημοσίως για ζητήματα ηθικής και βιοηθικής, οικογένειας, εκπαίδευσης, αμβλώσεων, τεχνητής γονιμοποίησης και ΛΟΑΤΚΙ δικαιωμάτων.

Στην Αυστρία

Με ιστορικά ισχυρό καθολικό πληθυσμό, στο τέλος του 2023 οι Καθολικοί αποτελούσαν λίγο πάνω από το μισό του πληθυσμού, 50,6% (4.638.842 άτομα), ενώ ο αριθμός εμφάνιζε μείωση περισσότερο από 85.000 άτομα ετησίως τα δύο τελευταία έτη, λόγω κυρίως των δημογραφικών μεταβολών μεταξύ γεννήσεων και θανάτων και όσων εισέρχονταν στη χώρα σε σχέση με όσους έφευγαν. Ενδεικτικό της μείωσης της επιρροής της Εκκλησίας στην Αυστρία είναι ότι πριν από 15 χρόνια, το 7% των Αυστριακών απαντούσε ότι η Εκκλησία έχει τις σωστές απαντήσεις, ενώ το 2023 το ποσοστό είχε μειωθεί στο 3%.

Στη Γαλλία

Με την παράδοση του κοσμικού κράτους, οι καθολικοί αποτελούν το 29% του πληθυσμού, όντας η πολυπληθέστερη θρησκεία στη χώρα, ωστόσο το Ισλάμ βρίσκεται σε άνοδο, πλέον στη δεύτερη θέση με 10% του πληθυσμού, ενώ αυξάνεται και το ποσοστό των άλλων χριστιανικών δογμάτων, που φτάνουν το 9%, σύμφωνα με στοιχεία του Εθνικού Ινστιτούτου Στατιστικής και Οικονομικών Μελετών (Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques – INSEE). Πάντως, μόνο το 8% των καθολικών πηγαίνει τακτικά στην Εκκλησία έναντι 20% των άλλων χριστιανικών δογμάτων, όπως και των μουσουλμάνων και των βουδιστών, και 34% των Εβραίων.

Δεν είναι ξεκάθαρο πώς έχει επηρεάσει την επίδραση της Καθολικής Εκκλησίας το σκάνδαλο της σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων. Σύμφωνα με την έκθεση της Ανεξάρτητης Επιτροπής για τη Σεξουαλική Κακοποίηση στην Εκκλησία, που βγήκε το 2021, από το 1950 υπολογίζεται ότι 330.000 ανήλικοι υπήρξαν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης εντός της Εκκλησίας, ενώ στους θύτες περιλαμβάνονται 216.000 κληρικοί.

Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται πως υπάρχουν ενδείξεις αξιοσημείωτης εισόδου νέων ανθρώπων στην Καθολική Εκκλησία στη Γαλλία, τουλάχιστον κατά το φετινό Ιωβηλαίο. Η Γαλλική Επισκοπική Διάσκεψη ετοιμαζόταν να υποδεχτεί φέτος το Πάσχα περισσότερους από 10.384 ενήλικες κατηχούμενους, τον μεγαλύτερο αριθμό τα τελευταία είκοσι χρόνια, αύξηση 45% από πέρσι. Αύξηση 33% σημείωσαν και οι έφηβοι κατηχούμενοι σε σχέση με πέρσι. Αλλά και οι βαφτίσεις ενηλίκων έχουν υπερδιπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία, από 3.900 το 2015 σε 10.391 φέτος, αύξηση 160%.

Στην Αγγλία

Παρόμοιες ενδείξεις σημαντικής αύξησης των καθολικών στην Αγγλία εντοπίζει ο Δημήτρης Λεβαντής, μέλος της Συνοδικής Επιτροπής «Δικαιοσύνη και Ειρήνη», σε πρόσφατο άρθρο του στην ιστοσελίδα της Καθολικής Αρχιεπισκοπής Τήνου (kantam.gr) με τίτλο «Η ευρωπαϊκή νεολαία επιστρέφει στην Εκκλησία: το παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου». Αναφέρεται στις μεγάλες γιορτές καθολικών νέων στο Γουέμπλεϊ το 2023 και φέτος με συμμετοχή περισσότερων από 10.000 νέων, στη μεγάλη αύξηση των αιτημάτων για βάπτιση και κατήχηση νέων ενηλίκων στη Γαλλία και την Ολλανδία και σε περσινή έρευνα της Bible Society, του αγγλικανικής προέλευσης διεθνούς οργανισμού για τη διάδοση της Βίβλου, που δείχνει σε σχέση με το 2018 ότι υπερδιπλάσιος αριθμός νέων δηλώνουν ότι συμμετείχαν κατά το προηγούμενο έτος σε θρησκευτική τελετή εκτός από βαπτίσεις, γάμους και κηδείες. Ο αριθμός των καθολικών που δηλώνουν ότι εκκλησιάζονται τακτικά ανέρχεται στο 28,22% των 1,75 εκατομμυρίων καθολικών του Ηνωμένου Βασιλείου. Πάντως, όσοι δηλώνουν χριστιανοί δεν ξεπερνούν το 46% του πληθυσμού του Ηνωμένου Βασιλείου.

Στην Ουγγαρία

Στη χώρα όπου η κυβέρνηση Ορμπαν έχει ανακαινίσει 3.000 εκκλησίες στην επαρχία με κρατική χρηματοδότηση από το 2010 μέχρι το 2021 και ανακοίνωσε για τη συνέχεια νέο πρόγραμμα ανακαίνισης άλλων 1.800 εκκλησιών, οι περισσότερες εκκλησίες στα χωριά λειτουργούν μόνο κατά τις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, ενώ ένας ιερέας έχει υπό την ευθύνη του πολλές ενορίες διαφορετικών χωριών. Στην απογραφή που δημοσιεύτηκε το 2023, καθολικοί δηλώνουν 2,9 εκατ., ωστόσο η συντριπτική πλειονότητα δεν ακολουθεί κατά γράμμα τους θρησκευτικούς κανόνες, όπως τη νηστεία, την προγαμιαία απαγόρευση του σεξ και την απαγόρευση της άμβλωσης, ενώ όσοι εκκλησιάζονται τακτικά έχουν μειωθεί από 10% στο 7%-8% τα τελευταία χρόνια.

Στην Ελλάδα

Το γραφείο Τύπου της Καθολικής Εκκλησίας δεν είχε διαθέσιμα συγκεντρωτικά στοιχεία για τον αριθμό των βαφτίσεων ανά την επικράτεια. Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιεύει η ιστοσελίδα της Καθολικής Εκκλησίας (cathecclesia.gr), οι Καθολικοί στην Ελλάδα ήταν γύρω στις 50.000 το 1990, το 2010 έφτασαν περίπου τις 300.000 λόγω της εισόδου της Ελλάδας στην Ε.Ε., της κατάρρευσης του σοβιετικού μπλοκ και των ταραχών στη Μέση Ανατολή, ενώ μετά την οικονομική κρίση μειώθηκαν και πλέον κυμαίνονται γύρω στους 250.000.

Μεγάλο ποσοστό τους είναι αλλοδαποί μόνιμοι κάτοικοι Ελλάδας, όπως επίσης πρόσφυγες και μετανάστες που ζουν στην Ελλάδα, κυρίως από την Πολωνία, τις Φιλιππίνες, το Ιράκ, την Αλβανία, την Ουκρανία και αλλού. Το μεγαλύτερο ποσοστό ζει στην Αθήνα, αλλά σημαντική παρουσία έχει η Καθολική Εκκλησία στις Κυκλάδες [κυρίως στη Σύρο (8.000) και την Τήνο (3.000)], την Κέρκυρα (2.500), τη Θεσσαλονίκη (2.000) κ.α.

🔴 Το άρθρο γράφτηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος PULSE, στο οποίο συμμετέχει κατ’ αποκλειστικότητα η «Εφ.Συν.». Συνεργάστηκαν: Kim Son Hoang (Der Standard - Αυστρία), Ana Somavilla (El Confidencial - Ισπανία), Justė Ancevičiūtė (Delfi - Λιθουανία), Francesca Barca (Vox Europe - Γαλλία), HVG (Ουγγαρία).