«Να μάθεις να ζεις με τον αιώνα σου»

«Να μάθεις να ζεις με τον αιώνα σου», μου είχε πει στη δεύτερη συνάντησή μας η Μαργαρίτα Γιουρσενάρ, στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία», στην τελευταία συνέντευξή της. Με άφησε να μπω στον δικό της κόσμο, να ανακαλύψω τη μορφή, να ακούσω τις σκέψεις της. Ηταν μια αξέχαστη μέρα.

Το βλέμμα της διαπεραστικό. Ο λαβύρινθος του μυαλού της σε οδηγούσε σ’ έναν διαρκή ήλιο. Και έτσι που τη θυμήθηκα γιατί προχθές, στις 8 Ιουνίου, ήταν η μέρα της γέννησής της, ήταν σαν να βλέπω μπροστά μου το βλέμμα της.

Οταν την πρωτοείδα με μάγεψε η ευγενική απόσταση αλλά και η ζεστασιά της. «Για να γίνουμε καλύτεροι» έλεγε «πρέπει να πλατύνει ο άνθρωπος τη συμπόνια του για όλα τα πλάσματα».

Στην ερώτησή μου για τον έρωτα, μου είπε: «Υπάρχει σύγχυση γιατί τον έχουμε ορίσει ως κοινωνική ανάγκη. Ερωτας είναι η βαθιά συνείδηση, να καταλάβεις, δηλαδή, ότι με τον έρωτα μπορείς μόνο να εξελιχθείς. Οταν αγαπάς, όταν είσαι ερωτευμένος, όλα γίνονται από μόνα τους. Δεν χρειάζονται θυμοί, φόβοι, αντάρες. Ερωτας σημαίνει να τα δίνεις όλα στον άλλο, αλλά να σέβεσαι την ατομικότητά του. Σημαίνει να μη χάνεται ο κόσμος γύρω σου όταν απομακρύνεσαι, γιατί τότε γίνεται εξάρτηση.

»Η ερωτική πράξη είναι μυσταγωγία, είναι ιερή κι έτσι πρέπει να την αντιμετωπίζουμε. Ο έρωτας είναι έρωτας όταν δεν προσθέτει ούτε αφαιρεί. Είναι η βάση για όλα. Φυσικά, είμαι υπέρ της ελεύθερης επιλογής. Αγαπάς και ερωτεύεσαι τον άνθρωπο και όχι το φύλο».

• Η αγάπη είναι αίσθημα;

Αγάπη είναι δράση. Είναι προσπάθεια να βοηθήσεις τον άλλο ν’ αναπτυχθεί. Ακούμε τακτικά να λένε ότι μας αγαπούν. Τα κριτήρια όμως είναι υποκειμενικά, όπως και το κίνητρο. Οτιδήποτε κάνουμε για τον άλλο, γίνεται γιατί το θέλουμε εμείς, γιατί καλύπτει μια δική μας εσωτερική ανάγκη, είναι επιλογή μας. Η αγάπη αλλάζει τον εαυτό μας, τον μεγαλώνει.

• Φοβάστε τον θάνατο;

Ολα όσα υπάρχουν καθορίζονται από μια αρχή κι ένα τέλος. Μία εμφάνιση και μία εξαφάνιση. Ξεκινούν από τη γέννηση και πηγαίνουν προς τον θάνατο. Από τα νιάτα προς τα γηρατειά, από την υγεία στην αρρώστια. Ο θάνατος πρέπει να είναι φυσικός. Μπορεί όμως να έρθει ο θάνατος και στον χώρο της συνείδησης. Φαίνεται σαν τον χαμό ενός σημαντικού μας προσώπου. Νιώθουμε την ίδια απελπισία όπως και στον φυσικό θάνατο, όμως αυτό είναι μια άλλη αίσθηση.

• Είστε η μεταφράστρια του Καβάφη. Ποιο από τα ποιήματά του σας έχει επηρεάσει στη ζωή σας;

Οταν μιλάμε για παγκοσμιοποίηση, οικουμενικότητα στην ποίηση, την πρώτη θέση κατέχει ο Καβάφης. Η εικόνα που θυμάμαι αυτή τη στιγμή είναι από το ποίημά του «Η Ιθάκη» που αφυπνίζει τη σκέψη και την ψυχή:

Τους Λαιστρυγόνες
και τους Κύκλωπες
τον άγριο Ποσειδώνα
δεν θα συναντήσεις
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.

Η ποίηση γράφεται για να ακούγεται, πρέπει να σεβόμαστε τους ρυθμούς της, να μην την συγχέουν οι ποιητές με την προσωπική τους κραυγή. Δίνω μεγάλη σημασία στο συναίσθημα που πηγάζει από αυτήν, παρά στον ελεύθερο στίχο που έγινε ρουτίνα.

Η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ ζούσε πάνω από είκοσι χρόνια με την Γκρέις Φρικ, η οποία πάλεψε πολλά χρόνια με μια σοβαρή μορφή καρκίνου. Η Γκρέις, όταν αισθανόταν ότι ο χρόνος της τελειώνει, σκεφτόταν πως θα ήθελε η ζωή της να περικοπεί μαζί με της Γιουρσενάρ. Εκείνη όμως τη δικαιολογούσε καθώς «ήξερε, ωστόσο, ότι κανείς δεν μπορεί να κάνει τίποτε εναντίον των βιβλίων που εκείνα μένουν, ότι είναι ανίσχυρος μπροστά στη στιγμή κατά την οποία ένας συγγραφέας συναντά το κοινό του. Δεν μπορεί να κάνει τίποτε εναντίον της στιγμής της αναγνωρίσεως και της δόξας.

Το ήξερε, κι αυτός ο τρόπος, όσο περισσότερο προχωρεί προς τον θάνατο, να σβήνει το έργο της συντρόφου της από την καθημερινή τους ζωή, φαίνεται σαν απεγνωσμένη προσπάθεια ενός ανθρώπου που ξέρει ανέκαθεν ότι το να είσαι η σκιά του δημιουργού σημαίνει να μην είσαι τίποτα εσύ ο ίδιος. Τίποτε εκείνη τη στιγμή αφού αντί να ολοκληρώσεις τη ζωή σου, αφοσιώνεσαι στο πεπρωμένο του άλλου. Και τίποτε αργότερα, αφού η δημιουργική χειρονομία είναι η μοναδική εγγύηση ενδεχόμενης μετά θάνατον ζωής».

Ο βιογράφος της μας λέει: «Η Γκρέις είναι εκείνη η “χάρη” για την οποία όλα είναι δυνατά. Ισως να έχει φτάσει στο σημείο να αναρωτιέται καμιά φορά αν υπήρξε κάτι περισσότερο από αυτό, ένα “εργαλείο” κοντά στη Μαργκερίτ, που η εγωκεντρικότητα και ο ναρκισσισμός της ήταν μερικές φορές υπέρμετρα. Αλλά, η αφοσίωσή της στη “μεγαλοφυΐα” της Μαργκερίτ, η ευγνωμοσύνη που αισθάνεται γιατί δέχτηκε να ζήσει μαζί της, να αφεθεί στην αγάπη της ώς τον εγκλεισμό, της απαγορεύουν μια περαιτέρω ανάπτυξη των σκέψεών της πάνω σ’ αυτό το σημείο. Ακόμα κι αν το είχε επιχειρήσει, δεν θα κατέληγε, όπως ο καθένας σήμερα, παρά σε μια σειρά από αντιφάσεις. Ακόμα κι αν παρατηρήσουμε αυτά που συνέβησαν μετά από τον θάνατό της, είναι πολύ δύσκολο να σταθμίσει κανείς αυτή τη μοναδική ιστορία της Γκρέις Φρικ και της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ.

»Η Γιουρσενάρ δεν είχε άλλη ιδιωτική ζωή από εκείνη των ονειροπολημάτων και των διαβασμάτων της, που ήταν στο χέρι της να αποκαλύψει στην Γκρέις τι της ενέπνεαν ή να σωπάσει. Αλλά αντίθετα από εκείνους που, έχοντας αποδεχτεί αυτή την ολοκληρωτική εξάρτηση, δεν έχουν άλλη διέξοδο, η Μαργκερίτ μπορούσε πάντοτε να δραπετεύει γιατί είχε έναν χώρο απόλυτα δικό της: έγραφε».