Αισθησιασμός στο... μαύρο |

Λίγοι καλλιτέχνες έχουν σφραγίσει με την προσωπικότητά τους τόσο ανεξίτηλα την εποχή τους όσο ο Ομπρεϊ Μπίρντσλι (Aubrey Beardsley, 1872-1898). Συγκλόνισε και ενθουσίασε με τις γραμμές και τα υπέροχα σχέδιά του με μαύρο μελάνι που ήταν επηρεασμένα από το στιλ των ιαπωνικών ξυλογραφιών. Οι εικόνες του τόνισαν με έντονο τρόπο το παράξενο, το παρακμιακό και το ερωτικό στην ατμόσφαιρα του Λονδίνου στα τέλη της βικτωριανής εποχής. Υπήρξε με το έργο του ηγετική προσωπικότητα στο αισθητικό κίνημα.

Ο Αισθητισμός, λοιπόν, στα τέλη του 19ου αιώνα στη Βρετανία συνδέθηκε με την τέχνη και τη λογοτεχνία υποστηρίζοντας τη λατρεία της ομορφιάς. Αποτέλεσε ένα είδος διαμαρτυρίας κατά της ιδέας ότι η τέχνη πρέπει να υπηρετεί κάποιον απώτερο σκοπό και να έχει ρομαντικές ρίζες. Οι Αγγλοι αισθητιστές δημιούργησαν με μοναδικό σκοπό το ωραίο χωρίς ηθικούς ή ωφελιμιστικούς λόγους ύπαρξης, σε αντίθεση με τις επικρατούσες απόψεις της εποχής τους, οι οποίες ερμήνευαν το έργο τέχνης βάσει ηθικών και παιδευτικών αξιών.

Δηλαδή, οι καλλιτέχνες διεκδίκησαν την ελευθερία της έκφρασης, διακηρύσσοντας ότι η τέχνη, ως αυτόνομη αξία, θα έπρεπε να αναδεικνύει το έργο ως στοιχείο ομορφιάς και να εκτιμάται η αισθητική απόλαυση του δημιουργήματος, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το ηθικό νόημά του. Ηδη είχε προηγηθεί χρονικά στο τέλος της δεκαετίας 1830-1840 η ίδρυση της Προραφαηλιτικής Αδελφότητας από προραφαηλίτες καλλιτέχνες με σκοπό να «εξυγιάνουν» την αγγλική ζωγραφική από τον στείρο ακαδημαϊσμό της βικτοριανής Αγγλίας.

Η βικτωριανή εποχή –δηλαδή η περίοδος βασιλείας της Βικτώριας, από τις 20 Ιουνίου 1837 έως τον θάνατό της, στις 22 Ιανουαρίου 1901– χαρακτηρίζεται μακρά περίοδος ευημερίας και εθνικής ανάτασης για τη Βρετανία, ειδικά το δεύτερο μισό της περιόδου που συμπίπτει με την πρώιμη Μπελ Επόκ και την εποχή της αισιοδοξίας.

Σε εκείνη την περίοδο, λοιπόν, αναπτύσσεται το αισθητιστικό κίνημα. Ξεκινά περίπου από το 1868 και φτάνει μέχρι το 1901 –θεωρείται ότι τελείωσε περίπου μετά τη δίκη του Οσκαρ Ουάιλντ (1854-1900), που κατηγορήθηκε για σοδομισμό από τον πατέρα του εραστή του λόρδου Αλφρεντ Ντάγκλας (1870-1945) και καταδικάστηκε σε δύο χρόνια καταναγκαστικά έργα (η ομοφυλοφιλία ήταν τότε ποινικό αδίκημα στην Αγγλία).

Ο Ομπρεϊ Μπίρντσλι γεννήθηκε στο Μπράιτον της Αγγλίας. Ο πατέρας του καταγόταν από πλούσια οικογένεια, όμως έχασε την περιουσία του και αναγκάστηκε να βρει δουλειά. Η μητέρα του ήταν πιανίστρια και ζωγράφος πορτρέτων και ήταν εκείνη που «έβαλε» τον Ομπρεϊ με την κατά ένα χρόνο μεγαλύτερη αδερφή του στον δρόμο της τέχνης.

Ο μικρός Ομπρεϊ παθιάστηκε με τη μουσική και τα δύο αδέλφια αποδείχτηκαν μουσικά ταλέντα. Ομως ο μικρός στα 7 του χρόνια διαγνώστηκε πως έπασχε από φυματίωση και η υγεία του έγινε εύθραυστη.

Ο πατέρας του βρίσκει δουλειά στο Λονδίνο όπου μετακομίζουν οικογενειακώς και τα δύο παιδιά δίνουν συναυλίες για να βοηθήσουν τα οικονομικά της οικογένειας. Μάταια όμως. Οι οικονομικές δυσκολίες αναγκάζουν τους γονείς τους να τους στείλουν πίσω στο Μπράιτον όπου φιλοξενούνται από την αδελφή της μητέρας τους.

Ο έφηβος Ομπρεϊ εκείνα τα χρόνια έρχεται σε επαφή με την προραφαηλιτική τέχνη και ενώ σπουδάζει για τέσσερα χρόνια στο Hove and Sussex Grammar School εμπνέεται και αρχίζει να δημοσιεύει στο σχολικό περιοδικό ποιήματα, σχέδια, σκίτσα και εικονογραφημένες ιστορίες. Από το 1888 εργάζεται στο γραφείο ενός αρχιτέκτονα και αργότερα σε ασφαλιστική εταιρεία. Ανήσυχο καλλιτεχνικό πνεύμα όμως όπως είναι επιδιώκει και έρχεται σε επαφή με τον προραφαηλίτη ζωγράφο Sir Edward Burne-Jones (1833-1898) και τον Γάλλο τοιχογράφο Pierre Puvis de Chavannes (1824-1898) που καθορίζουν την καλλιτεχνική στροφή του και παρακολουθεί μαθήματα στο Westminster School of Art. Τα δημιουργήματά του απογειώνονται και βρίσκει το προσωπικό του στιλ. Περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον καλλιτέχνη η δουλειά του αντιπροσωπεύει την ερωτική γοητεία και τη φορτισμένη ατμόσφαιρα της βικτωριανής παρακμής. Η ιδιοφυΐα του εντυπωσιάζει το Λονδίνο μέσα από την εκπληκτική λαμπρότητα των ασπρόμαυρων σχεδίων του.

Στις 27 Ιουλίου οι πόρτες και οι αίθουσες άνοιξαν ξανά για το κοινό μετά το κλείσιμο λόγω της πανδημίας COVID-19 στη μεγάλη πινακοθήκη Tate Britain στο Μίλμπανκ του Λονδίνου, ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία της Βρετανίας που θεωρείται η επιτομή της βρετανικής τέχνης και ναυαρχίδα του δικτύου πινακοθηκών Tate στην Αγγλία.

Με μια μεγάλη έκθεση που διοργανώνει η πινακοθήκη και φέρει απλώς το όνομά του «Aubrey Beardsley» –μέχρι τις 20 Σεπτεμβρίου– τιμάται η σύντομη αλλά εκπληκτική καριέρα του χαρισματικού εικονογράφου. Συγκεντρώθηκαν και παρουσιάζονται περισσότερα από 200 θεαματικά έργα και αυτή είναι η μεγαλύτερη παρουσίαση των πρωτότυπων σχεδίων του που γίνεται τα τελευταία 50 χρόνια αλλά και η πρώτη έκθεση στην Tate από το 1923.

Οι πλούσιες εικόνες του έφερναν τον αέρα της κομψότητας της Αρ Νουβό, αλλά επίσης έβγαζαν τις ανατρεπτικές και ερωτικές πτυχές της ζωής και του μύθου που τον ακολουθούσε, συγκλονίζουν το κοινό με μια περίεργη αίσθηση του χιούμορ και της γοητείας που φέρνει μια μουσική ανάσα, ένα μελωδικό τραγούδι.

Ο Μπίρντσλι ήταν παραγωγικότατος. Δημιούργησε εκατοντάδες εικονογραφήσεις για βιβλία, περιοδικά και αφίσες σε μια καριέρα διάρκειας λιγότερη των επτά ετών, καθώς από το 1896 άρχισε τις αιμοπτύσεις λόγω της φυματίωσης. Αποδυναμώθηκε σωματικά αλλά εξακολούθησε να εργάζεται και μετακομίζει σε ήπιο κλίμα, στη Γαλλική Ριβιέρα, με τη μητέρα του, όπου δυστυχώς πέθανε σε ηλικία μόλις 25 ετών.

Η έκθεση υπογραμμίζει ξεχωριστά τα βασικά στοιχεία που καθόρισαν την καριέρα του Μπίρντσλι ως εικονογράφου. Από τα βιβλία «Ο θάνατος του Αρθούρου» (1893-4) του Τόμας Μάλορι (1405-1471), «Σαλώμη» (1893) του Οσκαρ Ουάιλντ και «Ο βιασμός της κλειδαριάς» (1896) του Αλεξάντερ Πόουπ (1688-1744), παρουσιάζονται πέντε από τα αρχικά σχέδια του κάθε βιβλίου για πρώτη φορά μαζί.

Ως καλλιτεχνικός διευθυντής του τολμηρού τριμηνιαίου βιβλίου «The Yellow Book», ο καλλιτέχνης δημιούργησε επίσης υπέροχα γραφικά έργα που ήρθαν να καθορίσουν την παρακμή της εποχής και να σκανδαλίσουν την κοινή γνώμη. Στα έργα του «The Savoy» και στις εικονογραφήσεις για τα «Volpone» (1898) και «Lysistrata» (1896), ο Μπίρντσλι εξερεύνησε περαιτέρω τον ερωτισμό και το παράλογο που αισθητικά τον γοήτευε.

Η φαντασία του τροφοδοτήθηκε από ποικίλες πολιτιστικές επιρροές, από αρχαία ελληνικά αγγεία και ιαπωνικά ξυλόγλυπτα, μέχρι την παράνομη γαλλική λογοτεχνία και την τεχνοτροπία ροκοκό. Οταν στην αρχή της καριέρας του ταξίδεψε στο Παρίσι επίσης ανακάλυψε και εντυπωσιάστηκε από τον Γάλλο ζωγράφο Ανρί ντε Τουλούζ-Λοτρέκ (1864-1901) και την τέχνη της αφίσας, την οποία ενέταξε στις δημιουργίες του.

Μια αίθουσα στην έκθεση είναι αφιερωμένη στα εντυπωσιακά πορτρέτα του Μπίρντσλι και του ευρύτερου κύκλου του καλλιτέχνη, παρουσιάζοντάς τον στην καρδιά της καλλιτεχνικής σκηνής του Λονδίνου τη δεκαετία του 1890, παρά τον συχνό περιορισμό του λόγω της ταχέως φθίνουσας υγείας του. Περιλαμβάνονται επίσης μια επιλογή από τολμηρά σχέδια αφισών του και η μοναδική ελαιογραφία του.

Τέλος, σε διπλανή γκαλερί, δίπλα στις εικόνες του Μπίρντσλι προβάλλεται η αξιοθαύμαστη βωβή ταινία «Salomé» (1923) του Charles Bryant με την υπέροχη Alla Nazimova, παρουσιάζοντας τις ενδυμασίες και τα σκηνικά που εμπνεύστηκαν από τα σκίτσα του. Η έκθεση κλείνει με μια επισκόπηση της κληρονομιάς του δημιουργού ξεκινώντας από την Αρ Νουβό μέχρι σήμερα, όπως το «Πορτρέτο της Marie Derval» (1901) του Πάμπλο Πικάσο (1881-1973) και το εμβληματικό έργο τέχνης του Γερμανού Klaus Voormann (1938) για το εξώφυλλο του δίσκου «Revolver» (1966) των Beatles.

Ο Ομπρεϊ Μπίρντσλι δεν είχε πορνογραφική ματιά στο έργο του και ειδικά στις εικονογραφήσεις του δεν «εκμεταλλεύεται» σεξουαλικά τις γυναίκες. Τις αντιλαμβάνεται και τις αποτυπώνει ευφυείς, ισχυρές και μοντέρνες, που περπατούν τολμηρά στους νυχτερινούς δρόμους του Λονδίνου και επιδιώκουν να δημιουργούν τις περιπέτειές τους ενώ είναι κυρίαρχες στο σεξ όταν το επιδιώκουν.

Ο Μπίρντσλι είναι ένας καλλιτέχνης πραγματικός σταρ που το έργο του έλαμψε εκθαμβωτικά στο καλλιτεχνικό στερέωμα για μια σύντομη περίοδο επτά χρόνων. Η δροσερή και άγρια ομορφιά των μαυρόασπρων σχεδίων του τον έκαναν διάσημο σε όλο τον κόσμο για το ξεχωριστό του στιλ και συνεχίζουν μέχρι σήμερα να εμπνέουν και να επηρεάζουν κοινό και δημιουργούς.

▶ «Aubrey Beardsley», Tate Britain, Λονδίνο, μέχρι 20 Σεπτεμβρίου 
▶ Μένουμε ασφαλείς! Λόγω της πανδημίας ξεναγούμαστε και απολαμβάνουμε διαδικτυακά εκθέσεις και συλλογές