Εδωσε ζωή στην πόλη, περιμένει να διασωθεί

Ενα πνευματικό, δημόσιο κτίριο σε παραίτηση και αχρηστία: το παλιό Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, στην οδό Δομπόλη, στέκει ρημαγμένο από τον χρόνο και τους βανδαλισμούς. Χαίνουσα πληγή στον αστικό ιστό της πόλης, προκαλεί απορία στα επάλληλα, κυριολεκτικά, κύματα των πολιτών που πολλά χρόνια τώρα προσπαθούν να παρασύρουν την Πολιτεία στο να το διασώσει και να το επαναχρησιμοποιήσει.

Τόσο οι ενεργοί πολίτες των Ιωαννίνων, κάτοικοι που ενδιαφέρονται για τα κοινά και τον δημόσιο χώρο, πανεπιστημιακές σχολές, καλλιτέχνες, όσο και οι φοιτητές της φιλολογίας, του φυσικού και του μαθηματικού τμήματος που φοίτησαν στα έδρανά του από τα μέσα του 1960 ώς τα μέσα του 1990, χρησιμοποιώντας το και ως βάση για τον αντιδικτατορικό αγώνα, διαρκώς και με κάθε τρόπο, όπως οι δημόσιες εκκλήσεις ή η συλλογή υπογραφών, υπενθυμίζουν στις Αρχές ότι υπάρχει μια εκκρεμότητα που δεν μπορούν να παρακάμψουν άλλο.

Τα τελευταία 25 χρόνια μετά τη μετεγκατάσταση του Πανεπιστημίου εκτός πόλης, ένα κτίριο που αποτέλεσε έναν από τους πυλώνες της ανάπτυξης των Ιωαννίνων και ανήκει στη δικαιοδοσία του κράτους παραμένει ανεξήγητα αναξιοποίητο σε εποχές που από πολλές πλευρές διατυπώνεται το αίτημα για αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας προς όφελος της κοινωνίας και ως διέξοδος στην κρίση που περνά η χώρα. Μέρος μόνο του κτιρίου ανακαινίστηκε τα προηγούμενα χρόνια και φιλοξενεί δημόσιες υπηρεσίες.

Η πρόταση Κολοκυθά

Αλλά το παλιό Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα περίβλημα και ένα άδειο κέλυφος. Επειδή είναι μία από τις εν ενεργεία «ψυχές» της πόλης, αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητάς της, μπορεί να αποτελέσει ένα σημείο εκκίνησης για τη νέα ταυτότητά της στο μέλλον.

Αυτό το σημείο εκκίνησης μπορεί να αποτελέσει η πιο ολοκληρωμένη και οραματική πρόταση που έχει κατατεθεί ώς σήμερα, η πρόταση του Εμμανουήλ Κολοκυθά, αρχιτέκτονα ΕΜΠ και απόφοιτου του Φυσικού Τμήματος Ιωαννίνων. Η πρόταση για τη δημιουργία ενός σύγχρονου Κέντρου Μοντέρνας Τέχνης –ΚΕΜΟΝΤΕ, προσωρινή ονομασία- είναι ένας ολοκληρωμένος φάκελος για ένα έργο που άμεσα μπορεί να προχωρήσει από τον δήμο, αποδίδοντας νέα ταυτότητα στο κτίσμα η οποία όχι μόνο δεν αλλοιώνει το υψηλό πνευματικό βάρος του παρελθόντος, αλλά το διατηρεί και το ανανεώνει.

Η κεντρική ιδέα της μετατροπής του παλιού κτιρίου προβλέπει: το γειτονικό Πρότυπο Γυμνάσιο της Ζωσιμαίας, οι Υπηρεσίες και το Κέντρο Μοντέρνας Τέχνης να έχουν κτιριακή συνέχεια και μορφολογία ενιαίου συνόλου, με όμοιες πόρτες και παράθυρα, κοινή σήμανση, κοινά αίθρια και αυλές, παρόμοιους χρωματισμούς και διακριτές εισόδους.

Η κρυφή δύναμη του όλου εγχειρήματος είναι, αφενός, η λειτουργία του παρακείμενου Πρότυπου Γυμνασίου και, αφετέρου, η σταθερή έλευση και παρουσία όλες τις εργάσιμες ημέρες του δυναμικού σώματος της πόλεως που έρχεται εκεί για γραφειοκρατικές υποθέσεις. Κατά την πρόταση, οι υπάρχουσες Υπηρεσίες όχι μόνο δεν καταργούνται αλλά πολλαπλασιάζονται και ανανεώνονται.

Το κτίριο δεν έχει υποστεί καμιά αλλοίωση και καμιά ρωγμή. Τόσο οι εργασίες στατικής επάρκειας όσο και η συνολική του ανακατασκευή θα αποφέρουν, σύμφωνα με το σχέδιο, ένα λαμπερό κτίριο: οικολογικό, γεω-κλιματικό, ενεργειακά επαρκές, ένα κτίριο-παράδειγμα που, αυθόρμητα, θα διδάσκει την ηθική της ευφυούς σύγχρονης τεχνολογίας. Στο ισόγειο, η Αίθουσα Τελετών με τη σκηνή, μοναδική στην πόλη, και το υπάρχον αμφιθέατρο. Δεξιά της μεγαλοπρεπούς εισόδου με τους κίονες, στην πρώτη από τις τέσσερις όμοιες αίθουσες με τα πλατιά ανοίγματα, διαρκώς εφήμερες και δωρεάν εκθέσεις. Στους τρεις υπερκείμενους ορόφους, εκθέσεις. Στον 1ο και τον 2ο η διοίκηση, μαθήματα, η συντήρηση, τα εργαστήρια. Στον 3ο, αίθουσα café με εκπληκτική θέα, και στον 4ο, βιβλιοθήκη-αναγνωστήριο και πωλητήριο. Οχι μικρής συμβολικής εμβέλειας, η πρόβλεψη για έναν Τόπο Μνήμης της προσφοράς των φοιτητών του Πανεπιστημίου την περίοδο 1967-1974 στον αγώνα κατά της δικτατορίας.

Η πρόταση ξεπερνάει τα όρια της δημιουργίας ενός πολυχώρου πολιτισμού διεθνούς απήχησης, τον οποίο, έτσι κι αλλιώς, δεν διαθέτει σήμερα η πόλη και δημιουργεί ένα νέο τοπόσημο.

«Γεφυρώνοντας παρόν, παρελθόν και μέλλον, τη χώρα με την Αδριατική, τα Βαλκάνια και τις παραδουνάβιες χώρες, το ΚΕΜΟΝΤΕ μπορεί να γίνει ο καταλύτης ώστε η πόλις, πρώτη στ’ άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα, να γίνει, ξανά, διεθνές κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού», αναφέρει η μελέτη του αρχιτέκτονα. Μαζί του περπατήσαμε το παλιό Πανεπιστήμιο πριν από την καραντίνα παρατηρώντας πόσο «ζωντανοί» και εντυπωσιακοί παραμένουν οι χώροι του.

Ψήφισμα αποφοίτων

Τον Ιούνιο του 2018, απόφοιτοι της φιλολογίας του Πανεπιστήμιου Ιωαννίνων οι οποίοι εισήχθησαν στο ίδρυμα το 1972 επισκέφθηκαν τον τότε δήμαρχο Θωμά Μπέγκα και κατέθεσαν ψήφισμα και για τη διάσωση και για τη μετατροπή του κτιρίου σε ένα σύγχρονο, πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο. Παράλληλα, παρουσιάστηκε και η πρόταση.

Εκτοτε, παρά τη θετική υποδοχή του ψηφίσματος, δεν έχουν γίνει καθοριστικά βήματα προς την κατεύθυνση της σωτηρίας.

Ο σημερινός δήμαρχος Μωυσής Ελισάφ δηλώνει ανοιχτός στη συζήτηση. Μιλώντας στην «Εφ.Συν.» αναφέρει:

«Για τον δήμο το πρώτο και βασικό ζητούμενο είναι η διάσωση και η αξιοποίηση του κτιρίου του παλιού Πανεπιστημίου. Οπως είναι γνωστό το ακίνητο δεν ανήκει στον δήμο, αλλά στο κεντρικό κράτος. Ο δήμος μας με επίσημο υπόμνημα στον πρωθυπουργό ζήτησε την παρέμβασή του ώστε να βρεθεί τρόπος για να πάρει τέλος το καθεστώς της εγκατάλειψης.

Επιθυμία του δήμου θα ήταν να αξιοποιηθεί από τον ίδιο στην κατεύθυνση ενίσχυσης των εκπαιδευτικών υποδομών της περιοχής. Είναι προφανές ότι η πρόταση που έχει κατατεθεί για την αξιοποίηση του παλιού Πανεπιστημίου ως Κέντρου Μοντέρνας Τέχνης είναι ιδιαίτερα ελκυστική και θα μας απασχολήσει όταν η πολιτεία προχωρήσει στην παραχώρηση».

Προαπαιτούμενο όλων είναι συνεπώς το Δημόσιο να παραχωρήσει το κτίριο στον Δήμο Ιωαννιτών και ο δήμος να σχεδιάσει στη συνέχεια την αξιοποίησή του.