«Ναι, υπάρχουν και Ελληνες φασίστες»

Ο τίτλος του άρθρου είναι ενδεικτικός των προθέσεων της Αλκης Ζέη (1923 – 2020) όπως αυτές αποκαλύπτονται σιγά – σιγά στον «Μεγάλο Περίπατο του Πέτρου» (εκδόσεις Μεταίχμιο, 168 σελίδες): η σπουδαία συγγραφέας, που δραστηριοποιήθηκε κυρίως στην παιδική κι εφηβική λογοτεχνία, μέσα από μια συγκινητική αλλά κι εμψυχωτική ιστορία με φόντο την Αθήνα της Κατοχής καταγράφει τη σταδιακή πορεία ενός εννιάχρονου αγοριού προς την «ενηλικίωση». Μια «ενηλικίωση» που θα έρθει πολύ πριν από τη βιολογική σε καθεστώς πολέμου. Και χαρακτηρίζεται από σταδιακές συνειδητοποιήσεις που υπό συνθήκες ειρήνης θα καθυστερούσαν, θα έρχονταν ομαλά, θα χωνεύονταν με ένα φυσιολογικό ρυθμό.

Σε συνθήκες Κατοχής όμως η Ιστορία εξελίσσεται με άλματα και ο χαρακτήρας του παιδιού διαμορφώνεται βίαια κι απότομα, με πόνο, τραύματα, απανωτές ήττες αλλά και σημαντικές προσωπικές νίκες. Τέτοιες νίκες είναι οι σταδιακές καταρρεύσεις των μύθων και η σταδιακή αντικατάστασή τους από τις γνώσεις και τις εμπειρίες. Ο Πέτρος σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής «μεγαλώνει» με ταχείς ρυθμούς και μαθαίνει διαρκώς πράγματα για τη ζωή, τους ανθρώπους, τον χαρακτήρα, την αξιοπρέπεια, την οικογένεια, την ελευθερία, την αντίσταση. «Ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου» είναι μια μακρά διαδρομή τεσσάρων ετών μέσα από δύσβατα μονοπάτια με αφετηρία την παιδική αθωότητα εν καιρώ ειρήνης και κατάληξη την ωριμότητα.

Το βιβλίο γράφτηκε κατά τη διάρκεια της Χούντας, όταν η Αλκη Ζέη ζούσε εξόριστη στο Παρίσι, και κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1971. Από τότε μέχρι σήμερα έχει κάνει δεκάδες επανεκδόσεις και έχει πουλήσει εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα. Η προσαρμογή του σε κόμικς σε σενάριο της πολυβραβευμένης για βιβλία παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας συγγραφέως Αγγελικής Δαρλάση και του σχεδιαστή Δημήτρη Μαστώρου που έδωσε το 2016 το εξαιρετικό «Εξάρχεια – Το Πικρό Νεράντζι», ακολουθεί πιστά την εξέλιξη του πρωτοτύπου και το εικονοποιεί με έναν πολύ εύστοχο τρόπο αποδίδοντας ιδανικά το κλίμα και το πνεύμα του. Υπερασπιζόμενο και μέσω της εικόνας την ιστορική μνήμη όπως τη θωράκιζε και την προωθούσε το σύνολο του έργου της Αλκης Ζέη. «Για την Αλκη Ζέη, η ανάγκη του “να μη λησμονείς, να θυμάσαι” μοιάζει να είναι μια βαθιά ανάγκη κατανόησης της ατομικής και συλλογικής ύπαρξης και συνείδησης και, ταυτόχρονα, μια συνειδητή αποδοχή της μεγάλης, κοινής κληρονομιάς ενός λαού κι ενός έθνους. Για τη Ζέη, η ιστορική μνήμη δεν αποτελεί ποτέ πεδίο για αναμόχλευση ερίδων και διαφωνιών. Αντίθετα είναι μια θαρραλέα πράξη συμφιλίωσης, (αλληλο)κατανόησης, συνεννόησης, ακόμα και τρόπος επούλωσης πληγών κι ένα χρέος όχι μόνο προς το παρελθόν αλλά και, κυρίως, προς το μέλλον μας» γράφει η Αγγελική Δαρλάση στο επιλογικό της σημείωμα. Και μαζί με τον Δημήτρη

Μαστώρο υπογράφουν το τελικό κείμενο, στο οποίο διευκρινίζουν πώς δούλεψαν στο «Μεγάλο Περίπατο» και πώς συνεργάστηκαν με την Αλκη Ζέη που δυστυχώς πέθανε πριν από την ολοκλήρωση του βιβλίου και δεν είχε τη χαρά να το δει τελειωμένο: «Η μόνη δικιά της πρόταση ήταν να μην είναι πολύχρωμη η εικονογράφησή του, πρόταση που φυσικά σεβαστήκαμε κι ακολουθήσαμε. Η αγάπη μας για το συγκεκριμένο βιβλίο και τη δημιουργία του, τα δικά της ενθαρρυντικά, εγκάρδια λόγια και η εμπιστοσύνη που μας έδειξε κατάφεραν να μεταμορφώσουν το βάρος που είχαμε αρχικά νιώσει σε φτερά. Φτερά που θα μας έκανε να ταξιδέψουμε σε έναν τόπο τόσο οικείο και ταυτόχρονα πρωτόγνωρο. Και ταξιδέψαμε... Δεν θα ισχυριστούμε ότι δεν είχε δυσκολίες το ταξίδι μας. Σε κάθε μεταγραφή από ένα είδος σε κάποιο άλλο γνωρίζουμε ότι αναπόφευκτα χάνεις πολλά από το πρωτότυπο. Ετσι και στην περίπτωσή μας, το να μεταγράψεις ένα μυθιστόρημα, όπου πρωταγωνιστεί φυσικά ο λόγος, σε graphic novel, όπου το βασικό αφηγηματικό του μέσο είναι η εικόνα, σήμαινε ότι έπρεπε να αποχωριστούμε αρκετά στοιχεία της πλοκής αλλά και της δυναμικής που φέρει η λογοτεχνικότητα του κειμένου. Επρεπε να δομήσουμε διαφορετικά το δικό μας βιβλίο, ώστε ν’ ανταποκρίνεται στις δικές του διαφορετικές από το πρωτότυπο, απαιτήσεις και κανόνες. Επρεπε να βρούμε αυτό που εμάς μας είχε συγκινήσει, αυτό που σ’ εμάς μιλούσε κι αυτό να μεταπλάσουμε κι εκ νέου να δημιουργήσουμε».

Σίγουρα τα κατάφεραν. Η κόμικς εκδοχή του «Μεγάλου Περίπατου» είναι απολαυστική και έρχεται να προστεθεί σε μια μεγάλη αλυσίδα από μεταφορές σπουδαίων έργων της κλασικής και νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας σε κόμικς. Μετά τις πολλές προσαρμογές και διασκευές όπως αυτές των Δημήτρη Βανέλλη και Θανάση Πέτρου πάνω σε κείμενα πολλών πεζογράφων και λογοτεχνών (Καραγάτσης, Βουτυράς, Καβάφης, Καρυωτάκης, Παπαδιαμάντης κ.ά.), τον «Ερωτόκριτο» του Βιτσέντζου Κορνάρου από τους Γιάννη Ράγκο, Δημοσθένη Παπαμάρκο και Γιώργο Γούση, τα «Μυστικά του Βάλτου» της Πηνελόπης Δέλτα από τους Γιάννη Ράγκο και Παναγιώτη Πανταζή, την «Κερένια Κούκλα» του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου από τους Ηλία Κατιρτζιγιανόγλου και Γιώργο Τσιαμάντα, τον «Ζητιάνο» του Καρκαβίτσα από τον Kanellos Cob κ.α., η κυκλοφορία του «Μεγάλου Περίπατου» επιβεβαιώνει αυτή την τάση «επιστροφής» στην ελληνική πεζογραφία, αλλά και τη νέα ματιά με την οποία μπορούν να ιδωθούν ακόμα και τα πιο σύγχρονα ελληνικά λογοτεχνικά έργα όπως αυτό της Αλκης Ζέη.

Η δομή της διασκευής των Δαρλάση και Μαστώρου ακολουθεί τη δομή του πρωτοτύπου και το βιβλίο διαιρείται σε τέσσερα μέρη με τίτλους: «Οχι», «Πεινάααω», «Συσσίτιο» και «Λευτεριά ή Θάνατος». Η ιστορία ξεκινά την παραμονή της 28ης Οκτωβρίου με τον θάνατο του τριζονιού του εννιάχρονου Πέτρου και τις οικογενειακές συζητήσεις για την εύθραυστη πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη. Μια μέρα μετά, η Ελλάδα έχει μπει στον πόλεμο και αυτό που φαινόταν για τον μικρό Πέτρο ως κάτι μακρινό και, πιθανώς, ως ένα πεδίο επίδειξης ηρωισμών και ανδρείας, γίνεται θλιβερή πραγματικότητα.

Ο πόλεμος είναι σκληρός και κανείς δεν μπορεί να νιώθει ικανοποίηση σε τέτοιες συνθήκες. Μέσα από τα μάτια του Πέτρου, από τις σκέψεις του, από τα όσα συμβαίνουν πρώτα μακριά από αυτόν και προοδευτικά, κατά την εξέλιξη του βιβλίου, όλο και πιο κοντά του, στους γείτονες, στους φίλους, στην οικογένειά του, ο αναγνώστης παρακολουθεί τη διαρκή επιδείνωση της ζωής των Αθηναίων, τον αγώνα για επιβίωση υπό καθεστώς Κατοχής, την προδοσία και τη σκληρότητα αλλά και την αλληλεγγύη και την ανθρωπιά, τον θάνατο που ζυγώνει αλλά και τη ζωή που θριαμβεύει.

Η φτώχεια, η πείνα, ο φόβος, η ανελευθερία, οι αρρώστιες, οι νεκροί στη μέση του δρόμου, η ναζιστική αγριότητα, οι δωσίλογοι και οι εκμεταλλευτές γίνονται εφιάλτης για τον Πέτρο που δεν παύει να είναι παιδί. Αλλά ένα παιδί που, όπως όλα τα παιδιά της εποχής, μεγάλωσαν πριν την ώρα τους. Και πήραν μαθήματα ζωής από την αντίσταση, τις διαμαρτυρίες, τις διαδηλώσεις, τις προκηρύξεις, τα συνθήματα στους τοίχους, το ΕΑΜ, τις ειδήσεις για τις νίκες του Κόκκινου Στρατού, την ανυπακοή χωρίς να υπολογίζονται οι συνέπειες και το τίμημα απέναντι στους ναζί και στους ντόπιους συνεργάτες τους. Κι έτσι ο Πέτρος θα καταφέρει να μείνει ζωντανός μέχρι την πολυπόθητη ημέρα της Απελευθέρωσης της Αθήνας, εντελώς διαφορετικός όμως από το παιδί της έναρξης του πολέμου. Και θα ξεχυθεί χαμογελαστός στους δρόμους για έναν πραγματικά Μεγάλο Περίπατο στην ελεύθερη και αδούλωτη Ζωή.