Στα προπύργια της Επανάστασης |

Η Αρκαδία με τον ορεινό όγκο και το τραχύ της έδαφος, τα πυκνά δάση και τα στενά της περάσματα, έδωσε τόπο για να σταθεί στα πρώτα της βήματα η Επανάσταση.

Τα επαναστατικά όπλα αιφνιδίασαν τους Τούρκους και με την καθοδήγηση του Κολοκοτρώνη πέτυχαν τις πρώτες σημαντικές νίκες που έδωσαν κουράγιο και αυτοπεποίθηση στους ξεσηκωμένους Ελληνες.

Πέρα από την καθοριστική νίκη στο Βαλτέτσι που οδήγησε στην άλωση της Τριπολιτσάς, υπάρχουν ακόμη δεκάδες τοποθεσίες κρυμμένες μέσα στο έντονα ορεινό ανάγλυφο της αρκαδικής γης, τις οποίες αξίζει να αναζητήσει ο ανήσυχος ταξιδιώτης. Γιατί η ιστορική μνήμη δεν βρίσκεται µόνο στα βιβλία, αλλά έχει καταγραφεί αιώνια στα χώματα του τόπου που τη γέννησε.

Λιμποβίσι, στα λημέρια των Κολοκοτρωναίων

Αναζητώντας τα χνάρια του Κολοκοτρώνη, οι ορεινοί δρόμοι της Αρκαδίας μάς οδηγούν στα υψίπεδα του Μαίναλου. Εδώ, κρυμμένο μέσα στο αδιαπέραστο ελατόδασος, ανάμεσα στη Βυτίνα και τη Στεμνίτσα, τριάντα χιλιόμετρα μακριά από την Τρίπολη και σε υψόμετρο 1.200, συναντάμε το μικροσκοπικό και έρημο σήμερα χωριό Λιμποβίσι.

Σύμφωνα με τον θρύλο, το κραταιό κάποτε Λιμποβίσι έγινε το ορμητήριο των Κολοκοτρωναίων. Ολα ξεκίνησαν μετά την αποτυχημένη εξέγερση εναντίον των Τούρκων στη Μεσσηνία που έγινε το 1532 με την υποκίνηση του Γενουάτη ναυάρχου Ανδρέα Ντόρια. Σε αυτό το επαναστατικό κίνημα πήρε μέρος ο Τριανταφυλλάκος Τσεργίνης που θεωρείται ο γενάρχης της φαμίλιας των Κολοκοτρωναίων. Οταν το κίνημα απέτυχε, ο Τσεργίνης αναζήτησε καταφύγιο στο απάτητο τότε Μαίναλο. Ετσι το Λιμποβίσι έγινε η βάση των Κολοκοτρωναίων για δώδεκα γενιές.

Πλάι σε ένα παλιό πέτρινο σπίτι που εικάζεται ότι είναι το πατρικό του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, αναστηλώθηκε ένα ευρύχωρο κτίριο όπου με δαπάνες του Παναγιώτη Αγγελόπουλου και με τη συνεργασία και έγκριση της Διεύθυνσης Αναστηλώσεων Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού, διαμορφώθηκε ο περιβάλλων χώρος. Σήμερα ο ενδιαφερόμενος, πραγματοποιώντας μια υπεροχή εκδρομή στην καρδιά της πιο όμορφης ορεινής φύσης, μπορεί να δει την τοποθεσία και να επισκεφθεί το μουσείο που είναι αφιερωμένο στην Επανάσταση και στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη.

Καρύταινα, καταφύγιο και ορμητήριο

Κατηφορίζοντας από το γορτυνιακό υψίπεδο προς την εύφορη γη της Ηλείας, τριάντα πέντε χιλιόμετρα νότια και δυτικά από το Λιμποβίσι θα δείτε στον ορίζοντα να ξεπροβάλλει ο βράχος της Καρύταινας, στεφανωμένος με τα πέτρινα τείχη του και κυριολεκτικά να κρέμεται πάνω από την κοίτη του ποταμού Αλφειού.

Χαμηλότερα, τα παραδοσιακά κτίσματα του χωριού της Καρύταινας μοιάζουν γαντζωμένα στην απότομη πλαγιά, σε τοποθεσία που επιτηρεί όλο σχεδόν τον κάμπο της Μεγαλόπολης.

Το κάστρο το έχτισε ο Γάλλος φεουδάρχης Γοδεφρείδος ντε Μπριγέρ το 1245, με σκοπό να διαφεντεύει τον κάμπο της Μεγαλόπολης και τους εμπορικούς δρόμους, ανάμεσα σε Ανατολική και Δυτική Πελοπόννησο. Το 1320 το ισχυρό καστέλι πέρασε για λίγο στην κυριαρχία των Παλαιολόγων, αργότερα το κατέλαβαν οι Τούρκοι, πέρασε για λίγο στα χέρια των Ενετών και μετά πάλι σε αυτά των Τούρκων.

Στις 27 Μαρτίου του 1821 το κάστρο της Καρύταινας ήταν από τα πρώτα που πήραν οι επαναστατημένοι Ελληνες και έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στα μετέπειτα γεγονότα. Εδώ ο Κολοκοτρώνης έχτισε το σπίτι του, αλλά και χρησιμοποιούσε το χωριό ως ορμητήριο κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων. Ετσι, όταν ο Ιμπραήμ περνούσε «διά πυρός και σιδήρου» τον Μοριά, η κραταιά καστροπολιτεία παρέμενε σε ελληνικά χέρια και χρησίμευσε ως καταφύγιο για τον άμαχο πληθυσμό.

Σήμερα ο επισκέπτης έχει πολλά πράγματα να κάνει στην όμορφη και ειρηνική Καρύταινα. Φυσικά θα περιηγηθεί στο κάστρο της ανηφορίζοντας το σύντομο αλλά και απότομο μονοπάτι. Στη συνέχεια μπορεί, οδικώς, εύκολα να πάει στις όχθες του Αλφειού, αλλά και να επισκεφθεί το πέτρινο μονότοξο γεφύρι του Ατσίχολου που δρασκελίζει την κοίτη του ποταμού Λούσιου.

Η μάχη του Λεβιδίου

Αφήνοντας πίσω την εθνική οδό Κορίνθου-Τριπόλεως και οδηγώντας με κατεύθυνση προς Βυτίνα-Δημητσάνα στην άκρη του μαντινειακού οροπεδίου συναντάμε το κεφαλοχώρι Λεβίδι. Σήμερα ελάχιστοι από τους εκατοντάδες εκδρομείς που διασχίζουν το Λεβίδι τα Σαββατοκύριακα για να κάνουν σκι στο Μαίναλο ή για να φάνε στις φημισμένες ταβέρνες της Βυτίνας, γνωρίζουν ότι εδώ, τον Απρίλιο του 1821, έγινε μια από τις πιο σημαντικές μάχες που καθόρισαν την έκβαση της πολιορκίας της Τρίπολης.

Με την κήρυξη της Επανάστασης οι Τούρκοι δεν έχασαν καιρό και άρχισαν να διαλύουν τα πρόχειρα και κακά οργανωμένα ελληνικά στρατόπεδα που είχαν στηθεί στην ευρύτερη περιοχή της Τρίπολης.

Οταν Τούρκοι πεζικάριοι και ιππείς επιτέθηκαν εναντίον των επαναστατημένων Ελλήνων που είχαν οχυρωθεί στο Λεβίδι, οι περισσότεροι από τους τελευταίους εγκατέλειψαν τις θέσεις τους, εκτός από καμιά εβδομηνταριά μαχητές, υπό τη διοίκηση των Σολιώτη, Καρασπύρου, Πετμεζά και Στριφτόμπολα, οι οποίοι οχυρώθηκαν μέσα σε σπίτια και κράτησαν το χωριό. Αργότερα κατέφτασαν ενισχύσεις και καθώς οι Τούρκοι βρέθηκαν ανάμεσα σε διασταυρούμενα πυρά, εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και επέστρεψαν στο κάστρο της Τριπολιτσάς.

Η νίκη αυτή αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων και έναν μήνα αργότερα (12 Μαΐου) τα επαναστατημένα όπλα πέτυχαν την περιφανή νίκη στο Βαλτέτσι που άνοιξε τον δρόμο για την άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμβρίου 1821).

Δημητσάνα, η πολεμική βιομηχανία του Αγώνα

«Μπαρούτη είχομεν, έκαμνε η Δημητσάνα….» είχε γράψει στα απομνημονεύματά του ο Κολοκοτρώνης. Και φυσικά είχε απόλυτο δίκιο, αφού στη Δημητσάνα, ήδη από τον 17ο αιώνα, στο Κεφαλάρι του Αγίου Ιωάννη, περιοχή κοντά στον Λούσιο ποταμό, λειτουργούσαν, με κινητήρια δύναμη το άφθονο νερό, υδροτριβές, βυρσοδεψεία, αλευρόμυλοι, ξυλοπρίονα και μπαρουτόμυλοι!

Η ορεινή πολιτεία ήταν υπό την προστασία της Βαλιδέ σουλτάνας, δηλαδή της μητέρας του σουλτάνου και ύστερα από φιρμάνι του 1774 απολάμβανε ιδιαίτερα προνόμια, αφού ανακηρύχθηκε ιερή πόλη (βακούφι) και τα έσοδα από αυτήν κατέληγαν στη Βαλιδέ σουλτάνα. Ετσι λοιπόν οι Δημητσανίτες έμποροι, εκτός από έναν ετήσιο φόρο απαλλάσσονταν από κάθε άλλη φορολογία, ενώ οι Τούρκοι απαγορευόταν να μένουν εδώ ή να έχουν ιδιοκτησία. Στα προεπαναστατικά χρόνια η Δημητσάνα συντηρούσε έναν μεγάλο, αμιγώς ελληνικό πληθυσμό και άκμασε οικονομικά και πολιτιστικά.

Κατά τη διάρκεια του Αγώνα οι 14 μπαρουτόμυλοι παρήγαν περίπου 100 οκάδες μπαρούτι καθημερινά, άριστης ποιότητας, που διοχετευόταν κρυφά σε όλη σχεδόν την επαναστατημένη Ελλάδα. Το μπαρούτι παράγεται από τρία υλικά, το νίτρο (75%) που το έπαιρναν από τη χωνεμένη κοπριά των αιγοπροβάτων, το θειάφι που ερχόταν μέσω Υδρας από τις ηφαιστειογενείς Κυκλάδες (10%) και το κάρβουνο (15%) που το έβγαζαν καίγοντας θάμνους και κληματόβεργες.

Οι Τούρκοι κάνοντας εφόδους προσπαθούσαν να σταματήσουν την παραγωγή, όμως οι Δημητσανίτες γνωρίζοντας τις κινήσεις τους κατάφερναν και έκρυβαν την πυρίτιδα σε απόμερα σημεία. Οταν οι Οθωμανοί είδαν ότι οι έρευνες αυτές δεν απέδιδαν καρπούς, γκρέμισαν ή σφράγισαν αρκετούς μπαρουτόμυλους. Παρ' όλα αυτά, δεν κατάφεραν να σταματήσουν την παραγωγή.

Οι Τούρκοι με απειλές και βία πήραν μερικούς τεχνικούς της μπαρούτης (μπαρουξήδες) στην Τρίπολη για να τη φτιάχνουν εκεί υπό την επιστασία τους. Ο θρύλος λέει ότι οι μπαρουξήδες, με κίνδυνο της ζωής τους, έφτιαξαν μπαρούτι κακής ποιότητας που δεν αναφλεγόταν εύκολα. Ετσι, στη μάχη του Βαλτετσίου πολλά όπλα των Τούρκων δεν εκπυρσοκρότησαν, με το γνωστό νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Ελληνες.

Σήμερα και να θελήσεις να αγνοήσεις τη Δημητσάνα δεν γίνεται, καθώς εύκολα σε καθηλώνει με την επιβλητική της παρουσία και τα γεροφτιαγμένα πυργόσπιτά της. Ιδιαίτερης σημασίας είναι η Δημόσια Βιβλιοθήκη της Σχολής της Δημητσάνας με τα σπάνια χειρόγραφα από τον Αγώνα του 1821. Εδώ να αναφέρουμε πως με εντολή του Κολοκοτρώνη τα βιβλία της βιβλιοθήκης χρησιμοποιήθηκαν καθ' όλη τη διάρκεια του Αγώνα για να κατασκευαστούν από τις σελίδες τους φυσίγγια. Στο σπίτι του Παλαιών Πατρών Γερμανού στεγάζεται το εκκλησιαστικό μουσείο, ενώ επισκέψιμη είναι η οικία όπου γεννήθηκε και ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’.

Στο Κεφαλάρι, λίγο έξω από τη Δημητσάνα, σ’ έναν τόπο με πλατάνια και τρεχούμενα νερά, βρίσκεται το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης που δημιουργήθηκε με χρηματοδότηση του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ).

Εδώ, ο επισκέπτης μπορεί να παρακολουθήσει τη λειτουργία ενός πλήρους βιοτεχνικού συγκροτήματος υδροκίνησης της εποχής, αλλά και το χρονικό της επεξεργασίας της πυρίτιδας. Η τοποθεσία είναι καθηλωτική, με άφθονα νερά, πολύ πράσινο και καταρράκτες να τρέχουν ολόγυρα. Επίσης υποδειγματικές είναι η ξενάγηση και η διαμόρφωση των χώρων. Αν βρεθείτε στη Δημητσάνα επιβάλλεται να κάνετε μια στάση. Περισσότερες πληροφορίες στο τηλέφωνο 27950 31630 & www.piop.gr.

Στην αντίκρυ όχθη του Λούσιου ποταμού που κυλά τα γρήγορα νερά του ανάμεσα σε απόκρημνα βράχια, όλο βοή και ορμή, ξεχωρίζει η Νέα Μονή Φιλοσόφου (18ος αι.), χτισμένη σε ύψος 600 μέτρων. Η παλιά εγκαταλειμμένη μονή ιδρύθηκε από τον γραμματέα του Βυζαντινού αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά (10ος αι.). Θα την προσεγγίσετε με σύντομο αλλά απότομο μονοπάτι που ξεκινά από το προαύλιο της νέας μονής.

Ακόμη αξίζει να επισκεφθείτε το μοναστήρι του Ιωάννη Πρόδρομου, την ιστορική Μονή Αιμυαλών και τον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Γόρτυνας που έχει ανασκαφεί στις όχθες του Λούσιου ποταμού.

📍 Κείμενο - φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης / viewsofgreece.com