Μια πολιτική ιστορία που επείγει

Ας ξεκινήσω κάπως κοινότοπα: το βιβλίο του Γάλλου ιστορικού και κοινωνιολόγου Pierre Rosanvallon, «Η δική μας διανοητική και πολιτική ιστορία. 1968-2018», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πόλις σε εξαιρετικής ποιότητας μετάφραση της Κατερίνας Λαμπρινού και επιστημονική θεώρηση του Γιάννη Μπαλαμπανίδη, «πρέπει να διαβαστεί», «άμεσα» και «απ’ όλους».

Αν καταφεύγω σε κλισέ εκφράσεις –τις οποίες πάντως εννοώ, όπως θα βεβαιώσουν οι φίλοι στους οποίους πρότεινα το βιβλίο κατ’ ιδίαν–, είναι για να εκφράσω ένα ορισμένο αίσθημα κατεπείγοντος που μου γέννησε το πόνημα του Rosanvallon. Αυτό ίσως φανεί παράδοξο, καθώς το επείγον και η πολιτική ιστορία αφορούν κατ’ αρχήν δύο διαφορετικές χρονικές συνιστώσες. Είναι δυνατόν να επείγεσαι για κάτι που ανήκει στο παρελθόν; Αυτό πάντως μου συνέβη: δεν μπορούσα να κρατηθώ και να μη βγάλω φωτογραφίες σελίδες του βιβλίου για να τις στείλω σε φίλους, να τους προτρέψω να το προμηθευτούν γρήγορα, να αναζητήσω επίμονα ανθρώπους που το έχουν διαβάσει ήδη προκειμένου να συζητήσουμε.

Εδώ θα σταθώ σε δύο μόνο από τα σημεία που με τράβηξαν τόσο. Σημείο πρώτο: ο Rosanvallon βρέθηκε από νεαρή ηλικία στο επίκεντρο πολιτικών και πνευματικών εξελίξεων που για πολλούς από εμάς φαντάζουν μυθικές: όντας είκοσι χρονών τον Μάη του ’68, γίνεται σύντομα συνομοσπονδιακός γραμματέας της συνδικαλιστικής οργάνωσης CFDT (Γαλλική Δημοκρατική Συνομοσπονδία Εργασίας), αναλαμβάνει την οργάνωση του περιοδικού της, CFDT-Aujourd’hui, συνεργάζεται με πλήθος εντύπων, ενώ παράλληλα δημοσιεύει μια σειρά βιβλίων που αποδεικνύονται ιδιαίτερα επιδραστικά.

Η επίδραση αυτή ήταν ορατή τόσο στο πολιτικό επίπεδο –καθώς γύρω από τις επεξεργασίες του ίδιου και των συνεργατών του διαρθρώνεται ο λόγος της λεγόμενης «Δεύτερης Αριστεράς» στη Γαλλία– όσο και στο διανοητικό – αφού για παράδειγμα ο Michel Foucault γράφει στον Rosanvallon για να τον συγχαρεί για το βιβλίο του «Για μια νέα πολιτική κουλτούρα» και τον καλεί στο περίφημο σεμινάριό του στο Κολέγιο της Γαλλίας προκειμένου να συζητήσουν για τον φιλελευθερισμό.

Αυτή η πολιτικοδιανοητική δραστηριότητα επέτρεψε στον Rosanvallon να αναπτύξει σχέσεις με τις σπουδαιότερες μορφές της εποχής του, εμπειρία που κατατίθεται στο βιβλίο: στις σελίδες του παρελαύνουν φιγούρες όπως ο Κορνήλιος Καστοριάδης («ήξερε, πράγμα σπάνιο, να συνδυάζει την αυστηρότητα με τη φαντασία»), ο Ivan Illich («ήταν μια προσωπικότητα που μαγνήτιζε, με απόλυτη γενναιοδωρία [...] και [...] μια ριζοσπαστική, σχεδόν μυσταγωγική αίσθηση της χρησιμότητας και του επείγοντος της στράτευσής του») και φυσικά ο Claude Lefort, επιβλέπων της διατριβής του Rosanvallon. («Οταν ήθελε να εκφράσει την περιφρόνησή του για συμπεριφορές που θεωρούσε δειλές ή για επιχειρήματα που του φαίνονταν ανέντιμα, η φωνή του γινόταν αίφνης πιο βαριά, τα χείλη του τραβιόνταν, το μέτωπό του μάζευε και ξεστόμιζε, κοιτάζοντάς με στα μάτια, κάτι σαν: “Καταλαβαίνετε, Πιερ, πρόκειται περί καθάρματος”».) Το βιβλίο αποτελεί λοιπόν πολύτιμο τεκμήριο για την πολιτική και πνευματική ατμόσφαιρα του Μάη, αλλά κυρίως των δεκαετιών που ακολούθησαν και συχνά παραμελούνται.

Δεύτερο σημείο: παρότι μια έννοια-κλειδί για τη CFDT και τον Rosanvallon υπήρξε η αυτοδιαχείριση και παρότι ο συγγραφέας αναφέρεται ενίοτε στην «παγίδα της πολιτικής διεξόδου», η οργάνωση δεν ήταν καταστατικά αντίθετη στη συμμαχία με εκλογικές δυνάμεις. Τα πράγματα λοιπόν ήρθαν έτσι ώστε άνθρωποι από τον χώρο της Δεύτερης Αριστεράς να βρεθούν σε θέσεις εξουσίας: λόγου χάρη, ο Michel Rocard, με τον οποίο ο Rosanvallon διατηρούσε στενές σχέσεις, διετέλεσε υπουργός και πρωθυπουργός σε κυβερνήσεις του Mitterrand.

Με βάση αυτή την εμπειρία, ο Rosanvallon καταθέτει προβληματισμούς σπάνιας οξυδέρκειας και ειλικρίνειας για την κοινοβουλευτική εξουσία, τη λειτουργία των κομματικών μηχανισμών, τις δυνατότητες και τα όρια μιας αριστερής κυβέρνησης. Πραγματοποιώντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή στη σχέση σοσιαλισμού και διακυβέρνησης στη Γαλλία –όπου έχουν υπάρξει ουκ ολίγα αριστερά κυβερνητικά σχήματα, όχι μόνο αυτά του σοσιαλιστικού κόμματος, αλλά και εκείνα υπό τους Édouard Herriot (1924-1925) και Léon Blum (1936-1937)–, ο συγγραφέας καταλήγει στην αναγκαιότητα διαμόρφωσης μιας αριστερής κουλτούρας διακυβέρνησης.

Κατά τη γνώμη του, κομβική στιγμή αυτής της διαδικασίας αποτελεί η συνειδητοποίηση των ορίων της δράσης μιας κυβέρνησης στον σύγχρονο κόσμο και η προετοιμασία για τη χάραξη αριστερής πολιτικής με βάση τα συγκεκριμένα όρια. Αυτό δεν θα πρέπει να εκληφθεί ως απλός ρεφορμισμός ή άνευ όρων υποταγή στη Realpolitik. Εντελώς αντίστροφα, ο περιορισμός της Αριστεράς σε έναν ρόλο απλού διαχειριστή του υπάρχοντος απορρέει από την αδυναμία κατανόησης των δεδομένων της σύγχρονης θεσμικής πολιτικής και, συνεπώς, από την αδυναμία κατάστρωσης εναλλακτικών σχεδίων που συνυπολογίζουν αυτά τα δεδομένα.

Με πιο απλά λόγια, οι πολιτικοί που διακηρύσσουν ότι μπορούν να αλλάξουν πράγματα που στην πραγματικότητα δεν αλλάζουν –τουλάχιστον όχι μέσα από μια θεσμική διακυβέρνηση και χωρίς να αμφισβητηθούν κεντρικά μεγέθη της σύγχρονης ζωής– καταλήγουν να διαχειρίζονται τα καπιταλιστικά αδιέξοδα όχι επειδή δεν ήταν αρκετά ριζοσπάστες –ή επειδή μια μέρα ξύπνησαν αποφασίζοντας να «προδώσουν»–, αλλά επειδή δεν φρόντισαν να σμιλεύσουν εγκαίρως μια πολιτική που εκκινεί από το εφικτό, προκειμένου να το μετασχηματίσει εσωτερικά.

Διάγνωση που αξίζει να συζητηθεί, με το βλέμμα στραμμένο (και) στα καθ’ ημάς, ανεξάρτητα από τη γνώμη που έχει κανείς για τις εκλογές, τον ρόλο του κράτους και τη φύση της σύγχρονης κοινωνίας – ζητήματα που επίσης θίγονται στο βιβλίο.

*Μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Kaboom