«Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ»

«Ο εμβολιασμός πρέπει να είναι εκούσιος» αποσαφηνίζει ο Τάκης Βιδάλης, παίρνοντας θέση σε ένα ευαίσθητο θέμα που έχει τεθεί για τα καλά στην ημερήσια διάταξη, μετά την απόφαση της κυβέρνησης να τον εφαρμόσει αρχικά στην ΕΜΑΚ και, σε δεύτερο χρόνο, στους υγειονομικούς. Ο συνταγματολόγος, επιστημονικός συνεργάτης της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και εμπειρογνώμων της Ε.Ε., στη συνέντευξη που παραχώρησε στην «Εφ.Συν.» εξηγεί ότι «η κυβέρνηση πρέπει να επιμείνει σε μέτρα ενθάρρυνσης και πληροφόρησης των πολιτών».

Αλλωστε «ο κόσμος προσέρχεται στον εμβολιασμό» λέει και εξηγεί ότι «στη δημόσια υγεία το να βγάζεις “φιρμάνια” νομίζοντας ότι έχεις βρει τη λυδία λίθο δεν είναι συνετή επιλογή. Δεν έχει ανάγκη έναν “προστάτη” ο κόσμος να του κουνάει το δάχτυλο, όταν αποδεικνύει καθημερινά την ατομική του υπευθυνότητα. Αυτό θα ήταν παρωχημένος κρατικός πατερναλισμός, ξένος κατά τη γνώμη μου προς την ουσία μιας δημοκρατικής κοινωνίας».

• Η κυβέρνηση, διά στόματος του πρωθυπουργού, επαναφέρει το ζήτημα της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού κατά του Covid και υπουργοί σπεύδουν, ο ένας μετά τον άλλον, σε δηλώσεις περί εξαναγκασμού και κυρώσεων. Πώς το σχολιάζετε;

Οταν έχουν προσέλθει στον εμβολιασμό περισσότεροι από 4 εκατομμύρια πολίτες εκούσια, γιατί επαναφέρουμε τη συζήτηση της υποχρεωτικότητας; Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ. Να χαθούν η αξιοπιστία και η νομιμοποίηση που έχουν χτιστεί. Να χαθεί ό,τι έχει χτιστεί γύρω από τον εμβολιασμό. Να δυναμιτίσει το κλίμα. Να ενθαρρύνει σκέψεις του τύπου «εδώ κάτι μας κρύβουν». Να καταστρέψει την πολιτική δημόσιας υγείας που ακολουθείται.

Το ζήτημα δεν είναι νομικό, είναι ζήτημα επιλογών στις πολιτικές δημόσιας υγείας. Επειδή κάποιοι «ταλιμπάν» της υποχρεωτικότητας εδώ και χρόνια επιμένουν, παρά την απολύτως κρατούσα γνώμη της ιατρικής κοινότητας, έπρεπε να τεθεί τώρα τέτοιο ζήτημα; Ασφαλώς όχι!

Ο κόσμος πηγαίνει να εμβολιαστεί. Γιατί πρέπει το κράτος να δείξει μία σιδερένια πυγμή απέναντι στους πολίτες; Σαν να λέει “σου δίνω αυτό το μέσο για να προστατευτείς, αλλά αν δεν το κάνεις θα έχεις συνέπειες”. Δεν είναι ό,τι καλύτερο. Γενικά στη δημόσια υγεία το να βγάζεις «φιρμάνια» νομίζοντας ότι έχεις βρει τη λυδία λίθο δεν είναι συνετή επιλογή. Δεν έχει ανάγκη έναν «προστάτη» ο κόσμος να του κουνάει το δάχτυλο, όταν αποδεικνύει καθημερινά την ατομική του υπευθυνότητα. Αυτό θα ήταν παρωχημένος κρατικός πατερναλισμός, ξένος κατά τη γνώμη μου προς την ουσία μιας δημοκρατικής κοινωνίας.

• «Το όριο της ελευθερίας των επιλογών μας είναι ο διπλανός μας. Είναι ο άλλος», επισήμανε πρόσφατα η Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Κάθε πρόβλημα δημόσιας υγείας θέτει σε δοκιμασία την αρχή της αυτονομίας που λέει ότι καθένας μας είναι ελεύθερος και υπεύθυνος για τη φροντίδα της δικής του υγείας. Αρχή που δοκιμάζεται όταν μπαίνει το ερώτημα: τι γίνεται όταν οι αποφάσεις για την υγεία τη δική μου επηρεάζουν την υγεία των άλλων; Σύμφωνα με το ισχύον σύγχρονο δίκαιο διεθνώς, κάθε ιατρική πράξη προϋποθέτει την ελεύθερη συναίνεση ύστερα από ενημέρωση του ατόμου. Το ίδιο ισχύει για τον εμβολιασμό. Είναι μια κόκκινη γραμμή για το δίκαιο αλλά και για τη σύγχρονη βιοηθική, η οποία -τουλάχιστον από τον Βʹ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά- δεν συμβιβάζεται με την υποχρεωτικότητα, έστω και αν αντιμετωπίζουμε μια κρίση δημόσιας υγείας.

Ο καταναγκασμός κάποιου να δεχτεί μια παρέμβαση στο σώμα του τον μετατρέπει σε ένα απλό μέσο, σε ένα εργαλείο για την εξυπηρέτηση των υπολοίπων, αντιβαίνοντας στη θεμελιώδη αρχή της ανθρώπινης αξίας. Η κοινωνική υπευθυνότητα απέναντι στους άλλους είναι θέμα παιδείας, δεν είναι θέμα νόμων. Αυτή την έννοια έχει, για μένα, η άποψη της Προέδρου της Δημοκρατίας. Γι’ αυτό η κυβέρνηση πρέπει να επιμείνει σε μέτρα ενθάρρυνσης, πληροφόρησης και διευκόλυνσης των πολιτών. Φοβάμαι ότι ο θόρυβος που γίνεται με την υποχρεωτικότητα θα κάνει μεγαλύτερη ζημιά από το ίδιο το αποτέλεσμα που επιδιώκει να φέρει.

• Αλλωστε, αντίθετοι με τον υποχρεωτικό εμβολιασμό έχουν δηλώσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, τα Ηνωμένα Εθνη, το Συμβούλιο της Ευρώπης και η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών.

Το μεγάλο πλεονέκτημα του μη υποχρεωτικού εμβολιασμού, που ευτυχώς ακολουθείται παγκοσμίως στην περίπτωση αυτής της πανδημίας, είναι νομίζω κάτι που τείνουμε να ξεχνάμε με τους αλλεπάλληλους περιορισμούς που έχουμε υποστεί αυτό τον καιρό: ότι, όπως σε κάθε κρίση δημόσιας υγείας, η εμπιστοσύνη των πολιτών βασίζεται μόνο στην ορθή, έγκυρη πληροφόρηση και στην κατάλληλη συμβουλευτική από τις αποκλειστικά αρμόδιες υπεύθυνες υγειονομικές αρχές και από κανέναν άλλο. Αυτός είναι ο δρόμος, ο δύσκολος δρόμος, να πείσεις κάποιον για την ορθότητα ενός μέτρου, αλλά είναι ο μόνος δρόμος που εξασφαλίζει την εμπιστοσύνη και τη συντεταγμένη πορεία της κοινωνίας μας προς την έξοδο από αυτό το χάος.

• Μπορεί να γίνει υποχρεωτικός ο εμβολιασμός; Στους χώρους δουλειάς μπορεί να υποχρεωθεί ο εργαζόμενος να εμβολιαστεί; Υπάρχουν διαφορές μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ή μεταξύ επαγγελμάτων - υγείας (π.χ. νοσοκομεία, Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων), υγειονομικού ενδιαφέροντος (π.χ. εστιατόρια), γραφείου με ή χωρίς επαφή με το κοινό (π.χ. τράπεζες);

Ο εμβολιασμός μπορεί να τεθεί ως υγειονομικός όρος για να προσληφθεί κάποιος, όσο δηλαδή διατηρεί ένα περιθώριο επιλογής αυτής της εργασίας ή κάποιας άλλης. Στον ιδιωτικό τομέα ο εργοδότης έχει μεγαλύτερη ευελιξία να θέσει τον εμβολιασμό ως υγειονομικό όρο ακόμα και για τους εργαζομένους που ήδη εργάζονται, όχι μόνο για αυτούς που θα προσληφθούν. Στην περίπτωση που ήδη εργάζεται κάποιος ο οποίος δεν επιλέγει να εμβολιαστεί, υπάρχουν πάρα πολλά βήματα -μία πολύ μεγάλη γκάμα μέτρων και εναλλακτικών λύσεων- που πρέπει κανείς να εξαντλήσει πριν μιλήσει για απομόνωση του εργαζομένου από οποιαδήποτε σχέση με την εργασία.

Πρώτα από όλα πρέπει να εφαρμόζονται όλα τα μέτρα προστασίας -μάσκες, αποστάσεις, self tests. Ειδικά μετά την καθιέρωση των υποχρεωτικών self tests, δεν μπορεί να θεωρείται ο εμβολιασμός ως η μόνη λύση. Επιπλέον, υπάρχουν οι εναλλακτικές λύσεις της μετάθεσης σε θέση που δεν έχει επαφή με το κοινό και φυσικά της τηλεργασίας, για παράδειγμα στις τράπεζες, για τις οποίες έγινε συζήτηση. Αν εξαντληθούν όλα αυτά, μπορεί ο εργαζόμενος στον δημόσιο τομέα να τεθεί σε διαθεσιμότητα αλλά με διατήρηση του μισθού του. Στον ιδιωτικό τομέα, επίσης, θα πρέπει να γίνουν όλα αυτά -και δεν πρέπει να τίθεται θέμα μισθού του εργαζoμένου για το διάστημα που διαρκεί η πανδημία.

• Επειδή η συζήτηση διαστρεβλώνεται και η απομόνωση του εργαζομένου που δεν επιλέγει τον εμβολιασμό υπονοείται ως τιμωρία -κάποιοι υπουργοί μιλούν και για απολύσεις(!)-, μπορείτε να μας πείτε γιατί προκρίνεται;

Η εύρεση μιας εναλλακτικής λύσης για τον εργαζόμενο που δεν επιλέγει τον εμβολιασμό γίνεται πρώτα από όλα για την προστασία του ίδιου. Σε καμία περίπτωση δεν είναι τιμωρία.

• Μπορεί ο εμβολιασμός να γίνει υποχρεωτικός για τη φοίτηση των παιδιών στο σχολείο;

Ο εμβολιασμός στα παιδιά πρέπει να είναι εθελοντικός, γιατί πρόκειται για παρεμβατική ιατρική πράξη στο σώμα τους που προϋποθέτει τη συναίνεση των γονιών. Για τα εννιά χρόνια εκπαίδευσης -Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο- «κλειδωμένα» από το Σύνταγμα η επιβολή υποχρεωτικότητας εμβολιασμού παραβιάζει το άρθρο 16 του Συντάγματος για την υποχρεωτική εκπαίδευση που είναι δημόσια υποχρέωση και δεν μπορεί να εξαρτάται η εκπλήρωσή της από μία ακούσια παρέμβαση στο σώμα. Το δίλημμα μεταξύ του να υποστείς μια προσβολή στην ανθρώπινη αξία (περί αυτού πρόκειται!) ή να μην εκπληρώσεις την υποχρέωσή σου στην εκπαίδευση δεν είναι ανεκτό από το Σύνταγμα. Θα πρέπει και τα σχολεία να συνεχίσουν με τα μέτρα και τα self tests.

• Αν ο εμβολιασμός γίνει υποχρεωτικός, θα προβλέπεται, όπως τώρα, αποζημίωση για τις εξαιρετικά σπάνιες αλλά υπαρκτές περιπτώσεις των σοβαρών παρενεργειών;

Θα εφαρμόζεται η πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, σύμφωνα με την οποία το κράτος υποχρεώνεται να αποζημιώσει τον πολίτη, ακόμα και αν πρόκειται για νόμιμη πράξη. Αν γίνει υποχρεωτικός ο εμβολιασμός στο Δημόσιο, για παράδειγμα, και ένας εργαζόμενος πάθει κάτι, θα μπορεί να ζητήσει αποζημίωση, όπως μπορεί και τώρα. Το πρόβλημα με τον εμβολιασμό είναι ότι δεν είναι δεδομένο ότι έχουμε νόμιμη πράξη. Για να συμβαίνει αυτό, πρέπει ο νόμος να είναι σύμφωνος και όχι αντίθετος με το Σύνταγμα. Και ο υποχρεωτικός εμβολιασμός δεν είναι σύμφωνος με το Σύνταγμα ούτε με τα διεθνή νομικά κείμενα.

Ως ιατρική πράξη και μάλιστα παρεμβατική, απαιτεί τη συναίνεση του ατόμου. Ετσι, βαφτίζοντάς τη «νόμιμη πράξη» είναι πιθανό να σημαίνει πολύ χαμηλές αποζημιώσεις. Ακόμα περισσότερο, μπορεί να ανοίξει τον «ασκό του Αιόλου» για μικρές αποζημιώσεις απέναντι και σε άλλες μελλοντικές αποφάσεις του κράτους που αφορούν τα ατομικά δικαιώματα. Επειδή λοιπόν ξεφεύγει το θέμα, γι’ αυτό πρέπει ο εμβολιασμός να είναι εκούσιος. Να επιμείνει η κυβέρνηση με βάση τις αρχές της δημόσιας υγείας σε μέτρα ενθάρρυνσης, πληροφόρησης, διευκόλυνσης των πολιτών.