Μια συνάντηση στο σπίτι της Ντανφέρ Ροσρό

Σιμόν Ντε Μποβουάρ (9/6/1908 – 14/4/1986)

Με αφορμή τη συμπλήρωση σήμερα 39 χρόνων από τον θάνατο της Γαλλίδας φιλοσόφου και συγγραφέα που ταυτίστηκε με τον φεμινισμό, η Εύα Νικολαΐδου ανακαλεί μια κουβέντα μαζί της για τον Σαρτρ και τον Τζακομέτι.

Ενας μικρός ανθόκηπος ήταν το παράθυρο του δωματίου της, όπου ανέβαινε με εσωτερική σκάλα από τον χώρο υποδοχής. Αυτό ίσως της δημιουργούσε μια ευχάριστη διάθεση. «Η καρδιά δεν γερνάει», έλεγε, «μα είναι λυπηρό να κατοικείς σε ερείπια».

Οταν την πρωτοσυνάντησα στην περιοχή Ντανφέρ Ροσρό όπου βρισκόταν το σπίτι της και με υποδέχτηκε με εγκαρδιότητα, δεν μπορούσα να πιστέψω ότι βρισκόμουν σε έναν χώρο όπου έγιναν οι αιώνιες συνομιλίες με τον σύντροφό της, φιλόσοφο Ζαν Πολ Σαρτρ, που αποτελούν το υπόβαθρο πολλών ιδεολογιών.

Σήμερα 14 Απρίλη, ημέρα του θανάτου της, θυμάμαι όταν μου είπε: «Αυτό το σπίτι το βλέπω σαν μια εφήμερη κατοικία. Η αιώνια είναι μπροστά μου. Στο νεκροταφείο του Μον Παρνάς. Από δω βλέπω τον τάφο του Σαρτρ.

Αυτό το σπίτι το αγόρασα μόλις γύρισα από την Κίνα. Μου αρέσει πολύ το ψηλοτάβανο ισόγειο, γεμάτο φως και αναμνήσεις ταξιδιών. Βλέπει κανείς μέσα από τη γυάλινη μπαλκονόπορτα έναν τοίχο σκεπασμένο με κισσό και τον απέραντο ουρανό. Τους έρημους δρόμους του Μον Παρνάς. Καμιά φορά το λέω στον εαυτό μου, κατά πάσα πιθανότητα εδώ θα τελειώσω τη ζωή μου. Το ντεκόρ αυτό θα μείνει λίγο καιρό μετά την εξαφάνισή μου. Οταν το κοιτάζω, νιώθω την καρδιά μου να σφίγγεται. Οταν, όμως, ακουμπάω στο παράθυρο του πρώτου πατώματος, αγνοώ το μέλλον, με κυριεύει η στιγμή. Κοιτάζω συχνά τα ηλιοβασιλέματα. Ερχεται η νύχτα».

Διέκρινα έναν αντιφατικό χαρακτήρα. Η Σιμόν Ντε Μποβουάρ να με αντιμετωπίζει με ενθουσιασμό και περίσκεψη. Με απλότητα κι επιφυλακτικότητα. Με τρυφερότητα και δύναμη. Φωνή αυστηρή, σοβαρή. Καθώς έμπαινα σ’ αυτό το φρούριο, το αποτραβηγμένο από τον κόσμο, αλλά απέριττο, λιτό, με μια ακτινοβολία, η ματιά μου έπεσε πάνω σε φωτογραφίες του Σαρτρ, σε ενθύμια ταξιδιών, σε επιγραφές από τα βιβλία της.

«Ολα αλλάζουν μ’ έναν θάνατο», μου είπε, και πρόσθεσε ότι τη συγκινούσαν πάντοτε οι στίχοι του Ντίλαν Τόμας:

Μην μπαίνεις ήσυχα ήσυχα σ’ αυτή τη σκοτεινή νύχτα, φώναξε, ούρλιαξε για το φως που χάνεται.
Μια ζωή συναρπαστική από ταξίδια, γνωριμίες, έρωτες, αναμνήσεις…

Οταν είχε πάει στην Ιαπωνία, σε μια διάλεξή της μίλησε για τον διάσημο γλύπτη Τζακομέτι:

«Ενας πολύ μεγάλος καλλιτέχνης, που τον γνώρισα καλά και τον θαυμάζω αφάνταστα, είναι ο Τζακομέτι, που σας είναι σίγουρα γνωστός. Ο τρόπος που ζει είναι σχεδόν απίστευτος. Ακόμα κι όταν κέρδιζε πολλά λεφτά, τα υλικά αγαθά του ήταν τόσο αδιάφορα, που ζούσε μέσα σ’ ένα είδος τρώγλης, με το νερό να στάζει μέσα κάθε φορά που έβρεχε. Το μάζευε μέσα σε λεκάνες που κι αυτές ήταν τρύπιες. Τελικά, το νερό χυνόταν στο πάτωμα μα αυτός δεν έδινε δεκάρα. Το εργαστήριό του ήταν μικρό και άβολο, μα αυτός δούλευε εκεί όλη τη νύχτα. Κοιμόταν όποτε του κάπνιζε, στις πέντε ή στις έξι το πρωί. Κατά το μεσημέρι ντυνόταν με ό,τι έβρισκε, έβαζε έναν σπάγκο αντί για ζώνη στο παντελόνι του και τα χέρια του ήταν γεμάτα γύψο. Δεν νοιαζόταν καθόλου για όλα αυτά και ο κόσμος το έβρισκε φυσικό που ζούσε έτσι. Ηταν καλλιτέχνης κι ό,τι έκανε ήταν αποδεκτό. Η γυναίκα του ανεχόταν αυτό το είδος ζωής που έκανε. Δεν άφηνε να τον απασχολήσει τίποτε άλλο πέρα από τη γλυπτική του. Δεν χρειάζεται και πολλή προσπάθεια για να φανταστεί κανείς ποια θα ήταν η τύχη της γυναίκας που θα προσπαθούσε να μιμηθεί τον Τζιακομέτι: θα την έκλειναν σε άσυλο ή τουλάχιστον θα τη θεωρούσαν θεοπάλαβη. Κανένας σύζυγος δεν θα ανεχόταν τέτοιο ρυθμό ζωής. Κάθε κοινωνική ζωή θα της ήταν απαγορευμένη. Στην πραγματικότητα, μόνη θα αρνιόταν να ζήσει με αυτόν τον τρόπο. Δεν θα ένιωθε μέσα της αυτό το συναίσθημα της απόλυτης ελευθερίας που χαρακτήριζε τον Τζιακομέτι. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο ενώ υπάρχουν στη Γαλλία ζωγράφοι και γλύπτριες, ορισμένες από τις οποίες, όπως τη Ζερμέν Ρισιέ ή τη Βιέρα ντα Σίλοα, θεωρώ μεγάλες καλλιτέχνιδες, δεν έφτασαν ωστόσο ποτέ στη μεγαλοσύνη ενός Τζιακομέτι ή ενός Πικάσο. Κι εδώ φτάνω στο βασικό σημείο που θα μας επιτρέψει να καταλάβουμε γιατί η γυναίκα, σ’ έναν τομέα που φαίνεται τόσο προσιτός σ’ αυτήν, τον τομέα της λογοτεχνίας, εξακολουθεί να είναι, εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις, κατώτερη απ’ τους άντρες. Η εσωτερική διαμόρφωση της γυναίκας ευθύνεται πολύ περισσότερο για τον περιορισμένο χαρακτήρα των επιτευγμάτων της απ’ ό,τι οι εξωτερικές συνθήκες που έχω εξετάσει ώς τώρα.

Με τη λογοτεχνία αγγίζουμε τον τομέα όπου οι αντιφεμινιστές δείχνουν να έχουν τα πιο πολλά επιχειρήματα. Πράγματι, ενώ μια δεκαεπτάχρονη κοπέλα σπάνια έχει ιδέα από γλυπτική, συχνά ούτε και από ζωγραφική, κάθε νεαρό κορίτσι της προνομιούχας τάξης έχει μάθει, συχνά με πολύ ολοκληρωμένο τρόπο, την τέχνη του γραψίματος.

Η λογοτεχνία δεν της είναι άγνωστος χώρος. Εχει γράψει εκθέσεις, αναλύσεις, γράμματα. Μιλάει, εκφράζεται κι έχει στον τομέα αυτό μια κατάρτιση τόσο στέρεη όσο κι αυτή του αδελφού της. Κι από την άλλη μεριά, είναι πολύ πιο εύκολο να εγκατασταθείς σε μια γωνιά του τραπεζιού μ’ ένα φύλλο χαρτί κι ένα στιλό από το να αποκτήσεις εργαστήριο, τελάρα και μπογιές».